پنبه نسوز (آزبست یا پنبه کوهی) (به انگلیسی: Asbestos) که در علم زمین شناسی به کانی نامهربان هم مشهور است، در واقع نوعی سنگ آذرین درونی است و بیش تر در طبیعت به صورت الیاف معدنی و سنگ یافت می شود.
پنبه نسوز چیست؟
پنبه نسوز (آزبست) یک ماده معدنی طبیعی است که قوام نرمی دارد. الیاف آزبست، نرم و انعطاف پذیر، اما مقاوم در برابر گرما، الکتریسیته و خوردگی است. چنین خصوصیاتی، این ماده معدنی را مفید می کنند، اما همچنین قرار گرفتن در معرض پنبه نسوز بسیار سمی است. پنبه نسوز خالص یک عایق موثر است که می توان از آن در پارچه، کاغذ، سیمان، پلاستیک و سایر مواد معدنی که آن را قوی تر می کند، استفاده کرد. اما وقتی کسی دود پنبه نسوز را استنشاق یا تنفس کند، این الیاف های طبیعی می توانند برای همیشه در بدن فرد باقی بمانند. فیبرهای پنبه نسوز به دام افتاده در بدن اشخاص، باعث التهاب، جای زخم، و در نهایت آسیب های ژنتیکی به سلول های بدن می شوند. یک نوع سرطان نادر و تهاجمی، که سرطان «مزوتلیوما» نامیده می شود، تقریبا تنها با قرار گرفتن در معرض پنبه نسوز ایجاد می شود. پنبه نسوز همچنین می تواند باعث انواع دیگر سرطان و بیماری های پیشرفته ریه شود. الیاف پنبه نسوز را نمی توان دیده و یا بو و مزه کرد. حتی استشمام مواد مشکوک به پنبه نسوز نیز خطرناک است. برای تشخیص آزبست، یک نمونه از مواد مشکوک جهت آزمایش باید به آزمایشگاه ارسال شود.
حقایقی در مورد آزبست
- پنبه نسوز یک ماده معدنی طبیعی است که به دلیل مقاومت در برابر گرما در بسیاری از محصولات مورد استفاده قرار می گیرد.
- قرار گرفتن در معرض آزبست، عامل اصلی ابتلا به سرطان مزوتلیوما است.
انواع آزبست
پنبه نسوز یک ماده معدنی تکی نیست، بلکه شامل ترکیبی از کانی های سیلیکاتی است که دارای همان خصوصیات فیبری هستند. این ماده اغلب «پنبه نسوز سفید» (کریزیوتیلی)، کمتر با نام «پنبه نسوز آبی» (کروسیدولیت)، و «پنبه نسوز قهوه ای» شناخته می شود.
مبدا پنبه نسوز کجاست؟
- ذخایر طبیعی از پنبه نسوز در سرتاسر جهان یافت می شوند. این ماده معدنی سمی، در ابتدا از سرتاسر آمریکای شمالی استخراج می شد. اکنون صادر کنندگان اصلی آن، روسیه، قزاقستان و چین هستند.
- پنبه نسوز خام، از خرد کردن سنگ معدن پنبه نسوز تهیه می شود تا سایر مواد معدنی موجود، از آن جدا شود و سپس تا زمانی که پنبه نسوز شکلی نرم و کرک مانندی داشته باشد، این عمل انجام می شود.
- از پنبه نسوز خالص می توان کاغذ، نمد، پارچه یا طناب درست کرد. الیاف های پنبه نسوز را نیز می توان با سیمان، ترکیبات دیوار، پلاستیک ها، رنگ ها و چسب مخلوط کرد.
بیماری های مرتبط با آزبست
مطالعات علمی نشان می دهد قرار گرفتن در معرض پنبه نسوز باعث بروز چندین بیماری از جمله سرطان ها می شود. شایع ترین سرطان مربوط به آزبست، مزوتلیوما است. اما ارتباط مستقیمی بین پنبه نسوز و سرطان ریه، سرطان تخمدان و سرطان حنجره وجود دارد. سایر بیماری های مربوط به پنبه نسوز به شرح زیر است:
- آزبستوز
- پلورال افیوژن
- پلاک پلورال
- پلورزی
- فیبروز ریه
- بيماری مزمن انسداد ريه (COPD)
خطرات قرار گرفتن در معرض پنبه نسوز
قرار گرفتن در معرض پنبه نسوز به هر میزانی، خطرناک است، اما عموما زمانی که فرد در معرض غلظت شدید آن قرار می گیرد، یا مرتبا برای یک بازه زمانی طولانی در معرض آن قرار بگیرد، بدترین تاثیر را دارد. با هر بار قرار گرفتن در معرض آزبست، مقداری از آن در بدن جمع می شود، و هیچ روش شناخته شده ای برای متوقف کردن آسیب سلولی آن وجود ندارد. اکثر بیماران مبتلا به بیماری های مرتبط با آزبست، مردان 60 سال به بالا هستند. این امر به این دلیل است که بیماری های مرتبط با پنبه نسوز دوره نهفتگی بسیار طولانی دارند و معمولا ده ها سال طول می کشد تا پیشرفته شوند و معمولا در آقایانی که سابقه قرار گرفتن در معرض پنبه نسوز در مکان های کاری را دارند دیده می شود.
مشاغل مرتبط با آزبست
آژانس ثبت مواد سمی و بیماری ها، بررسی کرده که بین سال های 1940 تا 1979، حدود 27 میلیون کارگر در معرض پنبه نسوز قرار گرفتند. مقررات، تا حد زیادی خطر قرار گرفتن در معرض آاین ماده سمی را در محل کار کاهش داده است، اما هنوز هم برای بسیاری از مشاغل خطرات ناشی از آن باقی مانده است. چند نمونه از مشاغل تولیدی که در معرض خطر بالای آزبست قرار دارند عبارتند از:
- ساخت و ساز
- تولید برق
- آتش نشانی
- صنعت ساخت قطعات سنگین
ارتش آمریکا از پنبه نسوز به طور گسترده ای در دهه های 1930 تا 1970 استفاده کرد، به خصوص برای کشتی های نیروی دریایی که باعث شد جانبازان بار سنگین بیماری های مرتبط با پنبه نسوز را به دوش بکشند.
اعضاء خانواده کارگران تاسیسات صنعتی نیز به دلیل ارتباط با این کارگران، در معرض خطر بیماری های مرتبط با پنبه نسوز قرار گرفتند. کارگران غالبا نا آگاهانه، گرد و غبار کارخانه را با ابزار و لباس های خود به خانه می آوردند.
زندگی در مجاورت معادن آلوده یا تاسیسات عمل آوری آزبست، اشخاص را در برابر خطر قرار گرفتن در معرض پنبه نسوز قرار می دهد. مکان های کار با صنعت پنبه نسوز در سراسر ایالات متحده، از جمله در شهر امبلر، پنسیلوانیا و در مکان های دیدنی مانند ایستگاه بزرگ مرکزی وجود داشته است. به عنوان مثال، یکی از بدترین بلاهای زیست محیطی در تاریخ ایالات متحده، با ده ها سال استخراج ورمیکولیت در لیبی واقع در مونتانا رخ داد، به این دلیل بود که سنگ معدن آن آلوده به مقادیری آربست بود که محل های اطراف آن را تا فاصله زیادی آلوده کرد و در نهایت باعث کشته شدن صدها تن از ساکنین لیبی شد.
محصولات حاوی آزبست
امروزه کار نوسازی یا تخریب ساختمان های قدیمی باعث می شود که هنوز هم آمریکایی ها در معرض پنبه نسوز قرار بگیرند چون معمولا هنوز هم آثاری از پنبه نسوز در این ساختمان ها وجود دارد.
محصولات آزبستی تولید شده
- کاشی های وینیل آزبست
- سیمان آزبست
- عایق سقف آربست
- پلاستیک های تقویت شده با آزبست
- چسب، درز گیر و روکش آزبست
بر اساس قانونی مربوط به آژانس حفاظت از محیط زیست ایالات متحده در سال 2019، سازندگان باید قبل از فروش محصولات توقیف شده با آزبست، از دولت تاییدیه دریافت کنند.
سازندگان و تولیدکنندگان آزبست
صدها تولید کننده، از عایق پنبه نسوز برای موتورهای بخار، لوله کشی و لوکوموتیو استفاده کردند. هزاران مورد دیگر نیز بعدها ظاهر شد و سازندگان شروع به استفاده از پنبه نسوز در محصولاتی مانند دیگ بخار، درزبند (واشر)، سیمان، مصالح سقف و لنت ترمز اتومبیل کردند.
شرکت های شناخته شده از آزبست
- جانز مانویل
- آر گریس و شرکت
- کورنینگ پیتزبورگ
- صنایع جهانی آرمسترانگ
نحوه شناسایی محصولات آزبست
بدون وجود برچسب کارخانه سازنده، تنها راه تشخیص پنبه نسوز در یک ماده، این است که نمونه ای از آن به آزمایشگاه بفرستید زیرا الیاف میکروسکوپی پنبه نسوز را نمی توان با چشم دید ویا بو یا مزه کرد، و قرار گرفتن در معرض پنبه نیز نسوز هیچ گونه علامت فوری ایجاد نمی کند. همچنین شما در هنگام تنفس نیز آن را احساس نمی کنید. بسیاری از ساختمان های ساخته شده در ایالات متحده قبل از سال 1980، شامل پنبه نسوز بوده و مصالح حاوی پنبه نسوز به اشکال مختلفی در آن ها به کار رفته است. مگر این که این محصول به وضوح در این مصالح به کار رفته باشند، در غیر این صورت نمی توانید تنها با نگاه کردن تشخیص دهید که آیا محصول حاوی پنبه نسوز است یا خیر.
مواد پنبه نسوز در دو دسته قرار می گیرند:
- مواد پنبه نسوز شکننده که به سادگی با دست شکسته یا خرد می شوند. نمونه هایی از آن شامل لوله های عایق با پنبه نسوز قدیمی و پودر تالک آلوده به پنبه نسوز است. این مواد خطرناک هستند، زیرا می توانند گرد و غبار سمی را به راحتی در هوا آزاد کنند.
- مصالحی که غیر قابل اشتعال هستند. نمونه هایی از آن شامل دال های سیمانی پنبه نسوز و کاشی های وینیل پنبه نسوز است. این محصولات حاوی الیافت آزبست، تا زمانی که سالم باشند، خطری برای محیط اطراف خود ایجاد نمی کنند. شکستن، اره کردن، یا خراش این مواد بسیار خطرناک است.
نکاتی جهت استفاده ایمن از آزبست
گاهی اوقات از بین بردن مواد حاوی پنبه نسوز حیاتی است، و گاهی اوقات بی خطر ترین گزینه این است که این مواد را تخریب نکرده و در محفظه هایی مهر و موم کنید. همیشه بهتر است که رها کردن و یا از بین بردن پنبه نسوز را به متخصصان حرفه ای در این زمینه واگذار کنید. برخی از حوزه های قضایی به صاحبان خانه های خصوصی اجازه می دهد مصالح پنبه نسوز را خودشان از بین ببرند. اگر به از بین بردن پنبه نسوز توسط خودتان فکر می کنید، هشدارهای زیر را به خاطر داشته باشید:
- محل کار را با ورقه های پلاستیکی بپوشانید و سیستم تهویه هوا را خاموش کنید.
- از یک دستگاه تنفس مصنوعی با راندمان بالای فیلتر ذرات (HEPA) استفاده کنید.
- در هنگام کاهش پنبه نسوز در محل، از روپوش و دست کش استفاده کنید.
- تمام مدت از پمپ و اسپری برای مرطوب نگه داشتن مواد پنبه نسوز و جلوگیری از پخش شدن گرد و غبار استفاده کنید.
- محل کار را با دستمال مرطوب یا جاروبرقی با فیلتر HEPA تمیز کنید.
- زباله های پنبه نسوز را در کیسه های با برچسب کاملاً واضح در محل دفن زباله ای قرار دهید که زباله های پنبه نسوز را قبول می کنند.
آیا پنبه نسوز ممنوع است؟
پنبه نسوز در اکثر کشورهای توسعه یافته از جمله ژاپن و کشورهای اتحادیه اروپا ممنوع است. اما این ماده معدنی سمی هنوز هم در کشورهایی مانند روسیه، چین، هند و مکزیک مورد استفاده قرار می گیرد. در ایالات متحده، استفاده از پنبه نسوز ممنوع نیست، اما روند استفاده از آن بسیار قانون مند است. در سرتاسر جهان، هنوز هم میلیون ها نفر در معرض پنبه نسوز در معادن، کارخانه ها و محل های ساخت و ساز قرار دارند. صنعت پنبه نسوز دارای سازمان های لابیگری قدرتمندی است که از منافع خود محافظت می کند.
جایگزین های آزبست
از دهه 1980، سازندگان در ایالات متحده به میزان زیادی استفاده از پنبه نسوز را کاهش داده اند، و به جای آن بر چندین گزینه امن تر تکیه کرده اند:
کفپوش پلی یورتان که برای عایق کاری ارزان و موثر استف یکی از این گزینه هاست. کارگران ساختمانی به سادگی می توانند از کفپوش پلی یورتان برای عایق کاری و مهر و موم کردن ساختمان ها استفاده کنند و تولیدکندگان اغلب از پوش کف پلی یورتان انعطاف پذیر برای محصولاتی مانند مبلمان، بسته بندی و قطعات خودرو استفاده می کنند. پارچه سیلیس آمورف، یک پارچه با کیفیت است که از الیاف سیلیس آمورف تقریبا خالص تهیه شده است. همانند آزبست، الیاف آن دچار پوسیدگی و سوختگی نمی شود، و بسیار مقاوم به گرما است. از این پارچه در صنایع کشتی سازی، خودرو، برق، هوا و فضا و متالوژی استفاده می شود.
ترموست اپوکسی، که با ترکیبی از فیبر چوب و چسب هایی مانند تخم مرغ و ژلاتین ساخته شده است، که باعث سخت شدن آن شده و سپس به خوبی خرد می شود. به عنوان پر کننده های پلاستیکی قابلیت قالب گیری و چسبندگی بالایی دارند، این ماده بدون این که کارگران را در معرض خطر قرار دهد قابلیت هایی کاملا شبیه به آزبست ایجاد می کند.
فیبر سلولوزی به طور معمول از پنبه، خمیر چوب، کتان یا کاغذ خرد شده ساخته می شود که به تقویت خواص شیمیایی آن کمک می کند. سیمان الیاف سلولزی(فایبرسمنت)، یکی از رایج ترین جایگزین های سیمان های آزبستی برای عایق کاری بام، سقف و دیواره ها است.
منبع: asbestos