اگرچه آب دو سوم سطح سیاره ما را پوشانده است ولی مقدار بسیار زیادی از این آب برای مصرف توسط انسان مناسب نمی باشد. مقدار آب قابل شرب موجود بر روی زمین به طور ناراحت کننده ای برای انسان ها ناکافی است. فقط 3 درصد از کل آب موجود برای مصرف ما مناسب است. جدا از این، فقط 1 درصد از این مقدار آب قابل مصرف در دسترس بشر بوده و 2 درصد دیگر به شکل یخ های موجود در نقاط سرد زمین نهفته است.
جمع آوری آب باران، عدم استفاده از آب برای اهداف غیر ضروری، استفاده از آب تصفیه نشده و یا آب تصفیه شده حاصل از فاضلاب برای آبیاری باغ ها و شست و شوی اتومبیل و کارهای مشابه دیگر اقداماتی هستند که در تمام دنیا توسط دولت ها به کار گرفته می شوند تا مردم را از نیاز به حفظ این منبع بسیار با ارزش آگاه نمایند.
فرآیند کلی تصفیه آب مصرفی شهرها
بیشتر آبی که برای نوشیدن در شهرها مصرف می شود، توسط لوله کشی آب از مخازن اصلی به محل های مصرف رسیده و در دسترس مصرف کننده قرار می گیرد. آب این مخازن اصلی توسط رودخانه تأمین می شود و یا از دریاچه های بزرگی که با ذخیره کردن آب باران پر می شوند، حاصل می گردد. این آب روی بستری از ماسه حرکت داده می شود تا ذرات زائد و اضافی معلق در آن حذف شوند. سپس به آن کلر زده می شود تا موجودات ریزی که در آن وجود دارند و می توانند موجب بیماری هایی مانند یرقان، تیفوئید، اسهال و غیره شوند، از بین بروند. این آب کلر زده در لوله کشی آب شهری وارد می شود.
آیا در فرآیند تصفیه آب شهرها، تمام مواد زائد حذف می شوند؟
باید بدانید که هیچگونه اقدام و عملیاتی برای حذف مواد زائد حل شده در این آب انجام نمی شود؛ چنین فرایندهایی بسیار گران بوده و نمی توان آنها را در قالب حجمی زیاد، به عنوان مثال در مورد منابع آب شهری، انجام داد.
موادی که در ادامه به آنها اشاره می شود، برخی از موادی هستند که به طور طبیعی در آب آشامیدنی یافت می گردند:
. کادمیوم، جیوه، سلنیوم، سرب، کلریت آرسنیک
. سیانید، MTBE، تتراکلرید کربن، دی کلرواتان
. دی کلرواتیلن، تتراکلرید اتیلن، تری کلرید اتیلن، تری کلرواتیلن، بنزن
. کلروفورم، دی بریوموکلستورو متان، تری هالومتان، دی کلرو پروپان، کلرین آزاد
. آفت کش های گیاهی، مواد پاک کننده، تری کلرو اتان فنول
استانداردهای جهانی تعیین کننده سلامت آب آشامیدنی
1. «استاندارد AWWA»
انجمن مربوط به مسائل آب در آمریکا یک قانون اختصاصی به نام «استاندارد AWWA» را وضع نموده که در آن بیشینه مواد شیمیایی نام برده شده در داخل آب آشامیدنی را مشخص نموده است. این استاندارد نسبتأ سختگیرانه اعمال می شود.
برای بیشتر شرکت های متصدی فراهم نمودن آب آشامیدنی در شهرها مشکل است که این الگوی استاندارد را رعایت کنند. با وجود این، آب تأمین شده توسط همه شرکت های آب شهری در ایالات متحده به اجبار به طور دوره ای مورد ارزیابی قرار می گیرند تا اطمینان حاصل شود که مواد موجود در آب آنها با الگوی «استاندارد AWWA» مطابقت داشته باشد.
این گفته ها به این معنا نیست که آب حاوی سطوح مشخص شده ای از این مواد شیمیایی سالم و بی خطر است. هیچ چیز مانند محدودیت کامل تمامی مواد شیمیایی موجود در آب آشامیدنی برای بدن بی خطر نیست.
اگر بخواهیم با ظرافت و به طور دقیق صحبت کنیم، باید به این موضوع اشاره نماییم که آب آشامیدنی در واقع نباید هیچگونه ماده شیمیایی داشته باشد ولی چون عملا دستیابی به چنین آبی غیرممکن است، تنها راه موجود آن است که سطح این مواد را در آب آشامیدنی تا حد ممکن پایین بیاوریم تا به کمترین میزان خود برسند ولی باید ملاحظات موجود در زمینه سلامتی و اقتصاد را نیز به یاد داشته باشیم.
2. استاندارد سازمان بهداشت جهانی (WHO)
سازمان بهداشت جهانی (WHO) شدت سختگیری این استاندارد را کاهش داده و با همان نگرش کلی به ویژگی های آب آشامیدنی توجه نموده است. (WHO) تأکید نموده است که هیچ گونه ماده اضافی معلق و یا هیچ گونه جاندار زنده ای نباید در آب وجود داشته باشد. انگل های روده ای و یا باکتری های زنده نباید در آب حضور داشته باشند. توصیه می کند که به آب آشامیدنی باید کلر زده شود تا باکتری ها حذف گردند.
مزایای کلرزنی: چرا از کلر برای ضد عفونی کردن آب آشامیدنی استفاده می کنند؟
آب به عنوان یک قانون کلی، باید قبل از مصرف شدن با کلر ضدعفونی شود. کلر به عنوان بهترین ماده شیمیایی ضدعفونی کننده آب مصرفی از سال 1930 میلادی در سرتاسر دنیا مورد استفاده قرار گرفته است. یکی از سودمندی های استفاده از کلر، ارزان بودن مراحل تهیه آن است و از سوی دیگر، استفاده از آن برای ضدعفونی کردن آب ارزان و ساده می باشد. این ماده برای ضدعفونی کردن آب بسیار مؤثر بوده و بسیاری از باکتری ها و ویروس ها را به راحتی از بین می برد.
هیچ ماده شیمیایی دیگری که تاکنون توسط بشر کشف شده و یا ساخته شده باشد، برای ضدعفونی و پالایش آب آشامیدنی نمی تواند اثربخشی و مقرون به صرفه بودن همسان با کلر داشته باشد. دلیل این که همواره از کلر برای ضدعفونی و پالایش آب آشامیدنی استفاده می شود، در این توضیح نهفته است.
مضرات کلرزنی: چرا کلر زدن آب مصرفی برای سلامتی مضر است؟
تا پیش از این، تصور می شد که آب ضدعفونی شده با کلر بی خطر است. به طور طبیعی اگر آب ضدعفونی شده با کلر را برای مدت زمان مشخصی در فضای آزاد قرار دهیم، کلر حل شده در آن آزاد می گردد. حتی بوی ناراحت کننده ای که به طور طبیعی از آب لوله کشی شهر به مشام می رسد نیز پس از این که آب برای مدت زمان اندکی در معرض هوای آزاد قرار گیرد، از بین می رود.
با مواد آلی موجود در آب واکنش می دهد: کلر یک ماده هالوژن بسیار فعال است و وقتی که در داخل آب وارد می گردد، با مواد آلی گوناگون موجود در آب واکنش می دهد تا ترکیبات شیمیایی خاصی را ایجاد کند. این ترکیبات شیمیایی را با نام «کلورامین ها» می خوانند و از مخزن آب شهری دفع نمی شوند، بلکه حذف آنها از آب نیازمند فرایندی است که هزینه آن بسیار گزاف است.
شواهد مضر بودن آب کلر زده شده
در حال حاضر، برخی پزشکان به گونه ای دیگر به کلر نگاه می کنند و در مورد استفاده از آب حاوی کلر دچار تردید شده اند و مشخص است که ترسشان جدی است.
1. دکتر «ج. م. پرایس» که یک پزشک است و به مطالعه در مورد اثرات کلر موجود در آب می پردازد، بیان داشته: «شیوع سرطان، بیماری ها و مشکلات قلبی و پیری پس از شروع نمودن مصرف آب کلر زده توسط افراد آغاز شده است.»
2. دکتر پرایس اظهار داشته که خطر بروز سرطان در بین افرادی که از آب کلر زده استفاده می کنند، 93 درصد بیشتر از کسانی است که از آب آشامیدنی فاقد کلر می نوشند.
3. در مقاله ای با عنوان «علم شیمی و کنترل کلرزنی پیشرفته» که توسط دکتر «آ . ت . پلین» - دارای درجه دکترای تخصصی - ارائه گردید، بیان شد: «استفاده از کلر برای کشتن میکروب های آب آشامیدنی موجب آرتریواسکلروزیز، حمله قلبی و مرگ می گردد.»
4. پژوهشگر دیگری به نام دکتر «ن. و. واکر» بیان نمود که کلر بزرگ ترین قاتل و عامل ضرر رساننده دوران معاصر و عصر پیشرفته است. کلر در حالی که از همه گیری یک بیماری جلوگیری می کند، بیماری های دیگری را در قالب مشکلات قلبی و با سرطان نمایان می سازد.
5. انجمن کیفیت محیط زیست در ایالات متحده بیان نمود که مصرف آب کلر زده لوله کشی شهر اگرچه مرگبار نیست ولی خطرناک است.
6. دکتر «مارتین فاکسه» - پژوهشگر و دانشمند - بیان نمود که عوامل سرطان زا در سیر فرایند کلرزنی آب آشامیدنی در داخل آب شکل می گیرند.
7. «فرانسیس ت. مایو» - محقق و مدیر مرکز محیط زیست شهری - گفت: «کلر به دلیل اثر سمی آن روی باکتری های بیماری زا و سایر عوامل ایجاد کننده بیماری که از راه آب منتقل می شوند، تقریبا در تمام دنیا برای ضد عفونی کردن آب آشامیدنی مورد استفاده قرار می گیرد.
ولی رشد روز افزونی در مورد شواهد علمی در حال شکل گیری است که نشان می دهد، کلرزنی به آب آشامیدنی ممکن است به طور بالقوه اثرات خطرناک تر و طولانی تری نسبت به اثرات عوامل بیماری زایی که در آب وجود دارند و کلر موجب حذفشان می شود، نداشته باشند. این اثرات می توانند از طریق خوردن آب کلر زده و یا از راه پوست در هنگام حمام کردن و یا دوش گرفتن به وجود آیند.
8. دانشمندان ارتباطاتی را بین کلر و محصولات حاصل از کلرزنی آب با سرطان مثانه، کبد، معده، روده بزرگ و قسمت انتهایی روده (رکتوم) در نظر گرفته اند. کلر موجود در آب مهمترین عامل پشت پرده در ایجاد افزایش فشارخون و واکنش های حساسیتی می باشد.
9. شواهدی وجود دارند که بیان می دارند، کلر می تواند پروتئین بدن ما را تخریب نموده و بر پوست و مو اثرات بد و ناگواری داشته باشد. حضور کلر در آب ممکن است با تشکیل «کلرامین» در داخل آب همراه باشد که می تواند موجب اشکالاتی در حس چشایی و بویایی گردد.
10. در مجله اخبار ایالات متحده و گزارشات جهانی مورخ 29 جولای سال 1991 میلادی آورده شده بود که نوشیدن آب کلر زده ممکن است خطر سرطان مثانه را که سالانه 40 هزار نفر را مبتلا می کند، 2 برابر نماید.
11. دکتر «جان آنجل من» در شماره آگوست سال 1987 میلادی مجله «باتم لاین» ابراز کرد: «کلر از یک سو دنیای متمدن را از شر خطر همه گیری های مداوم بیماری های منتقل شونده از طریق آب خلاص کرد و از سوی دیگر، عوامل سرطان زا را در داخل آب ایجاد نمود. 80 درصد از مردم جامعه آب کلر زده می نوشند و آمار سرطان مری، انتهای روده بزرگ (رکتوم)، سینه، حنجره و بیماری هوچکین (نوعی سرطان خون) در بین آن هایی که از آب کلر زده سیستم لوله کشی شهری استفاده می کنند، افزایش یافته است.»
12. دکتر «مورکس» از دانشکده پزشکی ویسکانسینه آمریکا و همکارانش در مرکز پزشکی این دانشکده پس از ارزیابی 10 مطالعه اخیر در مورد مشکلاتی که آب کلرزده در رابطه با سرطان ایجاد می نماید، به این نتیجه رسیدند که الگوی مشخصی بین مصرف آب کلر زده و سرطان مثانه و انتهای روده (رکتوم) وجود دارد.
13. پیش بینی می شود که در سال 2015 میلادی به دلیل وجود عوامل سرطان زای ناشی از آب و مواد غذایی، مجموع مرگ و میرهای حاصل از سرطان های مثانه، انتهای روده (رکتوم) و پانکراس از میزان مرگ های حاصل از سرطان ریه بیشتر شود.
14. «جانت رالوف» در شماره 130 مجله «اخبار علمی» بیان کرد که علت آرتریو اسکلروزیز (سخت شدن دیواره عروق) و به دنبال آن ایجاد حمله قلبی و یا سکته مغزی، هیچ چیزی جز کلر زدن وسیع به آب آشامیدنی نیست.
15. ترکیبات آلی فرار می توانند از آبی که با آن دوش می گیرید و یا حمام می کنید، متصاعد شوند. محاسبات محافظه کارانه نشان می دهند که تماس تنفسی با این ترکیبات می تواند به اندازه نوشیدن آب کلر زده برای بدن زیان بار باشد. فردی که در هنگام دوش گرفتن با مواد مضر حاصل از کلرزنی آب مصرفی تماس دارد، همانند فردی است که 2 لیتر از این آب را ظرف یک روز نوشیده است. افرادی که بیشتر دوش می گیرند، در معرض خطر بیشتری قرار دارند.
از آن جایی که کلر برای استفاده توسط سیستم های متصدی حفظ سلامت عمومی مورد نیاز است و در تمامی مخازن آب آشامیدنی عمومی وجود دارد، باید توسط مصرف کنندگان و در هنگام مصرف آب در منزل از آن جدا شود.
تلاش ها و کوشش هایی که در راستای نظارت بر منابع آب آشامیدنی در ایالات متحده آمریکا در میانه دهه 90 انجام گرفت، آلودگی گسترده با مواد سمی را در این منابع مشخص نمود. مطالعات انجام شده، از ارتباط بین مصرف مواد شیمیایی سمی موجود در آب و لیست مردگان نگون بخت مبتلا به سرطان که در سردخانه ها به سر می بردند، حکایت داشت. با کامل شدن این مطالعات و پژوهش های گوناگونی که امروزه انجام می شوند، ارتباط بین مصرف آب کلر زده و افزایش خطر بروز سرطان تقویت شده است.
متخصصین اکنون معتقدند که آب کلر زده برای مصرف انسان مناسب نمی باشد. همان طور که پیش تر صحبت شد، گاز کلر حل نشده در آب پس از تماس با هوای آزاد، از سطح آب فرار کرده و در محیط پراکنده می شود ولی قبل از جدا شدن از آب به راحتی با سایر مواد شیمیایی و عناصر آلی طبیعی موجود در آب ترکیب شده و رده ای از ترکیبات با نام «ارگانوکلرین» را ایجاد می کند که با تجهیزات موجود در روند تصفیه آب آشامیدنی، از آب جدا نمی شوند.
چه مواد و عواملی باعث آلودگی آب می شوند؟
1. مواد شیمیایی زائد حاصل از تولید مواد شیمیایی مصرفی
جدا از کلر، کارخانه داران و تولیدکنندگان مواد شیمیایی گوناگون مقادیر زیادی از مواد شیمیایی سمی را به داخل رودخانه ها، دریاچه ها و سایر آب های موجود وارد می کنند. تولیدکنندگان مواد شیمیایی نیز به طور مشابهی مواد زاید شیمیایی را داخل فاضلاب ها می ریزند. میزان تولید سالانه «ترکیبات سنتتیک» در دهه 1940 یک بیلیون پوند معادل 1000 میلیون تن بود. میزان تولید در دهه 1980 به پانصد بیلیون پوند رسید. اکنون برآورد می شود که میزان تولید از هزار بیلیون پوند (معادل 500 هزار میلیون تن) نیز فزونی می یابد.
هر ساله بیشتر از هزار ماده شیمیایی جدید تولید می شود. به دلیل قوانین سفت و سختی که علیه آلودگی محیط زیست در کشورهای توسعه یافته حاکم است و تولیدکنندگان مواد شیمیایی باید به آن توجه داشته باشند، این تولیدکنندگان برای تولید محصولات خود به کشورهای جهان سوم، یعنی جایی که معیارها و قوانین خیلی سختگیرانه اجرا نمی شود، چشم دارند.
هیچ ماده شیمیایی نمی تواند بدون آن که مواد زائد سمی از خود بر جای بگذارد، حاصل شود. به هیچ طریقی نمی توان مضرات مواد سمی را خنثی کرد و در عین حال از روشی کم هزینه بهره برد. برای دستیابی به تعادل در تولید، بسیاری از کارشناسان کنترل کیفیت بر تخلیه این مواد شیمیایی سمی به شکل رقیق شده در داخل رودخانه ها، دریاچه ها و دریاها و یا وارد نمودن آنها به زیر زمین اتفاق نظر دارند. با این همه، مواد سمی به بدن انسان ها راه می یابند.
2. آفت کش های گیاهی
مشکل دیگر محیط زیست آفت کش های گیاهی هستند. تنها در ایالات متحده هر ساله 2 بیلیون پوند از این مواد مورد استفاده قرار می گیرند که هشت پوند (تقریبا معادل 3/5 کیلوگرم) به ازای هر فرد آمریکایی می باشد. آفت کش های مورد استفاده از طریق مکان های خرد کردن زباله ها، لاشه حیوانات، فاضلاب و غیره به سیستم های آب وارد می شوند. در شماره ای از نشریه «آمریکای امروز» که در جولای سال 1990 چاپ شد، آورده شده بود که بسیاری از آب هایی که در سطح زمین قرار دارند و بسیاری از بخارات آنها توسط سموم آفت کش آلوده شده و سطوح غیرقابل قبولی از مواد شیمیایی موجود در کودها را در خود دارند.
3. مصرف (DDT)
مصرف (DDT) در سال 1972 میلادی در ایالات متحده ممنوع شد. این ماده شیمیایی برای اولین بار علیه اذیت و آزار پشه ها به کار می رفت. (DDT) فقط برای کنترل آزار پشه ها مورد استفاده قرار نمی گرفت، بلکه به طور وسیع به عنوان ضدعفونی کننده و آفت کش نیز مصرف می شد. در کمال تعجب هنوز (DDT) را در برخی از نقاط هندوستان مورد استفاده قرار می دهند. حتی پس از 30 سال از ممنوع شدن مصرف (DDT)، آزمایشات نشان می دهند که این ماده در ماهی های صید شده از نقاط شهری و روستایی ایالات متحده وجود دارند. در هندوستان نیز احتمالا این وضعیت وجود خواهد داشت.
4. ماده شیمیایی MTBE که در صنعت تولید بنزین مورد استفاده قرار می گیرد.
این ماده افزودنی، به بنزین یا گازوئیل امکان می دهد تا بهتر و تمیزتر بسوزد ولی پیامدهای ناگواری برای جامعه بشری در بر دارد. پژوهش های دولتی در ایالات متحده نشان دادند که MTBE باعث ایجاد تومور در موش و انسان می شود. این ماده تقریبا در تمام سطح شهر یافت می شود و جزئی از دود خارج شده از اگزوز خودروها بوده و به راحتی در سطح آب های روی زمین جذب می گردد. مشکلی که با MTBE وجود دارد، این است که در هنگام احتراق سوخت، نمی شکند و ماهیت خود را از دست نمی دهد، در عوض از سطح گازهای خارج شده از اگزوز خودروها جدا گردیده، جذب آب شده و توسط آب های روی زمین جابه جا می شود، به نقاط دور دست می رسد و به طور طبیعی از بین نمی رود.
به نظر می رسد که آگاهی مردم در مورد آلودگی آب آشامیدنی با آفت کش های گیاهی اندک باشد. بر اساس مطالعاتی که در این سازمان انجام گرفته، مشخص شده است که سطح آفت کش های گیاهی، نیترات ها و فسفات ها در منابع آب شهری هشداردهنده و خطرناک است.
مرکز علوم و محیط زیست معتقد است که گیاهان آبی، ابزار و امکانات لازم برای کنترل سطح سموم آب را ندارند. این واقعیت به طور روشن به این معناست که منابع آب شهری و آبی که در داخل سیستم لوله کشی آب شهری جریان می یابد، سمی هستند. در واقع وقتی سموم آفت کش به سیستم های آب آشامیدنی وارد شوند، خلاص شدن از دست آنها تقریبا غیرممکن خواهد بود
اطلاعات ارائه شده در بالا به راحتی بیان می کنند که آب موجود در سیستم لوله کشی شهری سالم و بی خطر نبوده و نوشیدن آب کلر زده به عنوان خطری برای سلامتی انسان محسوب می گردد.