بهرام بیضایی یکی از بزرگترین و تأثیرگذارترین چهرههای هنر و ادبیات ایران بود که با آثاری ماندگار در سینما، تئاتر و پژوهش، جایگاه ویژهای در تاریخ هنر این کشور برای خود رقم زد. آثار او نه تنها در ایران، بلکه در بسیاری از کشورها به اجرا درآمده و مورد تحسین قرار گرفتهاند. در این مقاله از سلام دنیا، به بیوگرافی بهرام بیضایی و همسرش؛ زندگی شخصی، حرفه ای و علت فوت وی پرداختهایم.
زندگینامه بهرام بیضایی کارگردان و نمایشنامه نویسی سرشناس ایرانی
- نام: بهرام
- نام خانوادگی: بیضایی (یا بیضائی)
- نام کامل: بهرام بیضایی آرانی
- تاریخ تولد: 5 دی 1317
- تاریخ فوت: 5 دی 1404
- سن هنگام درگذشت: 87 سال
- علت مرگ: عوارض ناشی از بیماری (سرطان)
- محل تولد: تهران
- زمینه فعالیت: سینما، تئاتر و تلویزیون
- پیشه: کارگردان، نمایشنامهنویس، فیلمنامهنویس، پژوهشگر
- وضعیت تأهل: دو بار ازدواج کرده. همسر اول: منیراعظم رامینفر (ازدواج 1344 – جدایی قبل از 1371) - همسر دوم: مژده شمسایی (ازدواج 1371)
- فرزند: چهار فرزند
بیوگرافی بهرام بیضایی و زندگی شخصی
بهرام بیضایی در 5 دیماه 1317 در تهران متولد شد. خانواده او اصالتاً اهل آران کاشان بودند و از نسلها قبل با هنر و ادب عجین بودند. پدرش، میرزا نعمتالله بیضایی آرانی، متخلّص به «ذکائی»، شاعر و تذکرهنویس بود و مادرش، نیّره موافق، خانهدار بود. بیضایی یک خواهر بزرگتر داشت و کودکی او با فقر و دشواریهای اقتصادی همراه بود. در همین دوران، او با جهان هنر و ادبیات آشنا شد و تحت تأثیر والدین و محیط خانوادگی، علاقهمند به شعر، نمایش و پژوهش شد. در دوران مدرسه، بیضایی شاگرد برجستهای نبود، اما با همدورههایی چون داریوش آشوری، نادر ابراهیمی و عبدالمجید ارفعی همراه شد که بعدها هر یک به نامهای شناختهشده ادبی و هنری تبدیل شدند. علاقه او به ادبیات و نمایش از نوجوانی آغاز شد و نخستین نوشتههایش از جمله داستان «آرش» با الهام از اشعار مهدی اخوان ثالث شکل گرفت.
حتما بخوانید: بیوگرافی شیرین یزدان بخش بازیگر سینما
پس از قبولی در دانشگاه تهران، بهرام بیضایی رشته ادبیات فارسی را آغاز کرد، اما بعد از مدتی تحصیل را نیمهکاره رها کرد و وارد شغلی در اداره کل ثبت اسناد و املاک شد. این تجربه باعث شد تا او در کنار پژوهشهای ادبی، به کارهای اجرایی و تحلیلهای فرهنگی نیز بپردازد. بهرام بیضایی از سال 1340 فعالیت خود در سینما و تئاتر را آغاز کرد و در اداره هنرهای دراماتیک مشغول شد. او علاوه بر کارگردانی و نمایشنامهنویسی، به تدوین، ساخت عنوانبندی و تهیهکنندگی فیلم نیز پرداخت. نخستین آثار عروسکی او شامل «عروسکها»، «غروب در دیاری غریب» و «قصه ماه پنهان» بودند که در سال 1342 به صورت یک مجموعه منتشر شد. نخستین فیلم کوتاه او در سال 1341 و با استفاده از یک دوربین عاریتی ساخته شد.
اولین نمایش جدی بیضایی با عنوان «پهلوان اکبر میمیرد» در گروه هنر ملی به روی صحنه رفت و با استقبال بینظیر مردم و توجه مقامات همراه شد، که باعث شهرت او در جامعه هنری ایران شد. در همین دوران، او در سال 1344 با منیراعظم رامینفر ازدواج کرد و حاصل این ازدواج سه فرزند بود: نیلوفر (1345)، ارژنگ (1346 – فوت در صد روزگی) و نگار (1351). با ورود به دهه 1350، بیضایی فعالیت سینمایی خود را با فیلم «رگبار» آغاز کرد و به استادی دانشگاه تهران و مدیریت دپارتمان هنرهای نمایشی این دانشگاه رسید. از آثار برجسته او در این دوره میتوان به فیلمهای «چریکهتارا»، «مرگ یزدگرد»، «باشو، غریبه کوچک»، «شاید وقتی دیگر» و «مسافران» اشاره کرد. نمایشنامه «مرگ یزدگرد» یکی از نقاط اوج فعالیت او در تئاتر ایران به شمار میرود و بعدها فیلمی نیز از آن ساخته شد.
پس از وقوع انقلاب اسلامی، بیضایی با محدودیتهایی در عرصه کار تئاتر و فیلم مواجه شد و برای مدتی فعالیتهای هنری او به طور چشمگیر کاهش یافت. در سال 1367 به همراه خانوادهاش به اروپا مهاجرت کرد، ابتدا به آلمان و سپس سوئد رفت، اما پس از مدتی به ایران بازگشت و در این دوران از همسر اولش جدا شد. در سال 1371 با مژده شمسایی، بازیگر و چهرهپرداز، ازدواج کرد و در سال 1374 صاحب فرزند چهارم خود، نیاسان شد. در دوران بازگشتش به ایران، بیضایی پس از گرفتن مجوز فعالیتهای هنری، فیلم «سگکشی» را ساخت که پرفروشترین فیلم سال 1380 شد و به یکی از آثار ماندگار سینمای ایران تبدیل شد. او همچنین به تدریس، پژوهش و نگارش ادامه داد و در سال 1396 دکترای افتخاری خود را از دانشگاه سنت اندروز آمریکا دریافت کرد.
بهرام بیضایی در طول زندگی خود نویسنده بیش از 51 فیلمنامه، 30 نمایشنامه، پنج روایت و شش پژوهش تاریخی و ادبی بود و تأثیر عمیقی بر سینما و تئاتر ایران گذاشت. او علاوه بر آثار هنری، همواره دغدغه حفظ فرهنگ و محیط زیست ایران را داشت و نسبت به تغییرات و نابودی سنتها و طبیعت کشور حساس بود. سرانجام، این هنرمند برجسته و مؤثر در تاریخ هنر ایران، در روز 5 دیماه 1404، همزمان با هشتاد و هفتمین سالروز تولدش، در آمریکا درگذشت. همسر او، مژده شمسایی، و دانشگاه ایرانشناسی استنفورد این خبر را تأیید کردند. آثار و اندیشههای بهرام بیضایی همچنان در عرصه هنر و ادبیات ایران زنده و الهامبخش نسلهای آینده باقی مانده است.
همسر اول بهرام بیضایی
همسر اول بهرام بیضایی منیراعظم رامینفر بود. از این ازدواج، سه فرزند به نامهای نیلوفر (1345)، ارژنگ (1346، که در صد روزگی درگذشت) و نگار (1351) به دنیا آمدند.
همسر دوم بهرام بیضایی
همسر دوم بهرام بیضایی مژده شمسایی بود. این ازدواج در سال 1371 انجام شد و از این پیوند یک فرزند پسر به نام نیاسان (1374) به دنیا آمد.
حتما بخوانید: بیوگرافی محمد منصوری بازیگر سریال وحشی
فرزند بهرام بیضایی
بهرام بیضایی چهار فرزند داشت:
- نیلوفر بیضایی – دختر، متولد 1345، از همسر اولش منیراعظم رامینفر
- ارژنگ بیضایی – پسر، متولد 1346، از همسر اولش (درگذشت در صدروزگی)
- نگار بیضایی – دختر، متولد 1351، از همسر اولش
- نیاسان بیضایی – پسر، متولد 1374، از همسر دومش مژده شمسایی
دین بهرام بیضایی
بهرام بیضایی در خانوادهای با پیشینه بهائی متولد شد، اما دین وی به طور قطعی مشخص نیست. در یکی از مصاجبه هایش گفته است مذهب من فرهنگ است.
شروع فعالیت هنری بهرام بیضایی
شروع فعالیت هنری بهرام بیضایی به دوران نوجوانی و اوایل دههٔ 1330 بازمیگردد. او از همان دوران به نویسندگی علاقهمند شد و با نوشتن داستان کوتاه و نقد هنری در مجلاتی مانند «آرش»، «علم و زندگی» و «هنر و سینما» فعالیت خود را آغاز کرد. در سال 1341، بیضایی پژوهشهای خود دربارهٔ نمایش ایرانی را منتشر کرد و همزمان با اداره هنرهای دراماتیک همکاری خود را آغاز نمود.
او در این سالها همچنین نمایشنامهنویسی را شروع کرد و نخستین آثار عروسکی خود مانند «عروسکها»، «غروب در دیاری غریب» و «قصهٔ ماه پنهان» را نوشت و به صورت کتاب منتشر کرد. فعالیت سینمایی او با ساخت یک فیلم کوتاه سیاهوسفید هشتمیلیمتری در همان سالها آغاز شد، اما کار حرفهای فیلمسازیاش تا دههٔ 1350 به تأخیر افتاد و بیشتر تمرکز او در این سالها بر نمایشنامهنویسی و کارگردانی تئاتر بود.
مجموعه آثار بهرام بیضایی
1. فیلمها (بلند و کوتاه)
بیضایی در طول فعالیتش حدود 10 فیلم بلند و 4 فیلم کوتاه ساخته است. از مهمترین آثار سینمایی او میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
فیلمهای بلند:
- رگبار (1350)
- سفر (1351)
- کلاغ (1356)
- چریکه تارا (1357)
- مرگ یزدگرد (1360)
حتما بخوانید: بیوگرافی جیمز رانسون بازیگر امریکایی و همسرش
- باشو، غریبه کوچک (1364)
- شاید وقتی دیگر (1366)
- مسافران (1370)
- سگکُشی (1379)
- وقتی همه خوابیم (1386)
فیلمهای کوتاه:
- عمو سیبیلو (1349)
- فیلم هشتمیلیمتری سیاهوسفید (1341)
2. نمایشنامهها
بیضایی نویسنده بیش از 30 نمایشنامه است که بسیاری از آنها در ایران و خارج از کشور اجرا شدهاند. مهمترین نمایشنامهها عبارتند از:
- پهلوان اکبر میمیرد
- مرگ یزدگرد
- فتحنامه کلات
- هشتمین سفر سندباد
- ندبه
- سهرابکشی
- سلطان مار
- کارنامهٔ بنداربیدخش
- چهار صندوق
- مجلس قربانی سنمار
- مجلس ضربت زدن
- طربنامه
- جنگنامه غلامان
- خاطرات هنرپیشه نقش دوم
- تاراجنامه
3. فیلمنامهها
بیضایی بیش از 50 فیلمنامه نوشته که بسیاری از آنها توسط خودش به فیلم تبدیل شده است.
4. پژوهشها و مقالات
بیضایی پژوهشهای تاریخی و ادبی متعددی داشته و تألیف حدود 6 پژوهش و 5 روایت نیز در کارنامهٔ او دیده میشود. همچنین مقالات متعددی دربارهٔ سینما، نمایش ایرانی و موسیقی فیلم منتشر کرده است.
5. ترجمهها
بیضایی چندین نمایشنامهٔ خارجی را ترجمه کرده و در ایران اجرا یا منتشر کرده است، از جمله آثار ژاپنی و غربی.
حتما بخوانید: بیوگرافی همایون ارشادی و همسرش
فیلمهای بهرام بیضایی
فیلمهای بلند و کوتاه:
- رگبار
- سفر
- کلاغ
- چریکه تارا
- مرگ یزدگرد
- باشو، غریبه کوچک
- شاید وقتی دیگر
- مسافران
- سگکُشی
- وقتی همه خوابیم
- عمو سیبیلو
- غریبه و مه
- گفتوگو با باد
- قالی سخنگو
علت فوت ودرگذشت بهرام بیضایی
بهرام بیضایی در روز 5 دی 1404 (26 دسامبر 2025 میلادی) در آمریکا درگذشت. علت فوت او عوارض ناشی از بیماری سرطان اعلام شده است.
دلنوشته مژده شمسایی برای درگذشت بهرام بیضایی
مژده شمسایی دلنوشتهای را به مناسب مرگ همسرش در صفحه اینستاگرامش منتشر کرد.
زمین زیرِ پایم سست است وقتی او بر آن راه نمیرود
هوا برایم تنگ است وقتی او در کنارم نفس نمیکشد
آسمانم رنگی ندارد وقتی چشمان آسمانی اش به آن نمینگرد
کوهها مظهر هیچاند وقتی ایستادگی اش جایی ندارد
جهانم خالیست وقتی صدایم نمیکند
عشق تنها واژهای ست وقتی نیست که نثارش کنم
وطنم نامی ست وقتی او از آن نمینویسد
راهها به بیراهه میروند وقتی به او نمیرسند
زندگیام باریست بر دوش وقتی با او نمیگذرد.
///////////////////////////////////////////////////
حتما بخوانید: بیوگرافی بهرام مشیری نویسنده و مجری
عکس های بهرام بیضایی
///////////////////////////////////////////////////
///////////////////////////////////////////////////
///////////////////////////////////////////////////
///////////////////////////////////////////////////
///////////////////////////////////////////////////
///////////////////////////////////////////////////
سخن آخر
بهرام بیضایی هنرمندی بود که تمام زندگی خود را صرف هنر و فرهنگ کرد و با آثارش تأثیری ماندگار بر سینما و تئاتر ایران گذاشت. زندگی و فعالیتهای او نشاندهنده اهمیت تعهد به هنر، پژوهش و فرهنگ ایرانی است و میراث او همچنان الهامبخش نسلهای آینده خواهد بود.
مطالب مرتبط:
بیوگرافی مسعود ردایی تهیه کننده سینما
بیوگرافی محمد کاسبی بازیگر و همسرش
دیدگاه ها