کریدور زنگزور یکی از مهم‌ترین گذرگاه‌های راهبردی منطقه قفقاز جنوبی است که در سال‌های اخیر به کانون توجهات سیاسی، امنیتی و ژئوپلیتیکی تبدیل شده است. این مسیر کوتاه اما حساس، نقش کلیدی در اتصال جمهوری آذربایجان به جمهوری خودمختار نخجوان دارد و موقعیت جغرافیایی‌اش نزدیکی ویژه‌ای به مرزهای شمالی ایران دارد.
به همین دلیل، تحولات مرتبط با کریدور زنگزور نه‌تنها بر روابط میان ارمنستان و آذربایجان تأثیرگذار است، بلکه دغدغه‌ها و واکنش‌های مهمی را از سوی ایران و دیگر بازیگران منطقه‌ای به دنبال داشته است. در این مقاله از سلام دنیا به بررسی کامل کریدور زنگزور، ماجرای آن، اهمیتش برای ایران و وضعیت کنونی این گذرگاه پرداخته‌ایم.
کریدور زنگزور چیست؟
کریدور زنگزور (یا کریدور زنگه‌زور) مسیری راهبردی است که از منطقه زنگزور در جنوب ارمنستان عبور می‌کند و جمهوری آذربایجان را به جمهوری خودمختار نخجوان متصل می‌کند. این گذرگاه حدود 40 کیلومتر طول دارد و نقش مهمی در ارتباطات جغرافیایی و حمل‌ونقل در قفقاز جنوبی ایفا می‌کند. به طور مشخص، این کریدور از استان سیونیک (که گاهی زنگزور نامیده می‌شود) در ارمنستان عبور می‌کند و مسیر زمینی مستقیم میان خاک اصلی آذربایجان و نخجوان فراهم می‌کند. اما اهمیت کریدور فراتر از یک مسیر ارتباطی ساده است؛ به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی و همجواری با ایران، این گذرگاه به نقطه‌ای حساس در معادلات منطقه تبدیل شده است.
حتما بخوانید: مکانیسم ماشه چیست
ماجرای زنگزور چیست؟
ماجرای زنگزور داستان پیچیده‌ای است که ریشه در تاریخ، جغرافیا و سیاست منطقه‌ای قفقاز جنوبی دارد:
- تاریخچه: منطقه زنگزور در گذشته جزئی از قلمرو ایران قاجاریه بود، اما پس از عهدنامه گلستان در سال 1813 به امپراتوری روسیه واگذار شد. در دوره اتحاد جماهیر شوروی، زنگزور به ارمنستان شوروی تعلق گرفت و بخش‌هایی از آن مانند مناطق گوریس، کاپان، مغری و سیسیان رسماً به استان سیونیک ارمنستان پیوستند.
- موقعیت جغرافیایی: زنگزور در جنوب ارمنستان و همجوار با مرزهای شمالی ایران قرار دارد و استان سیونیک ارمنستان را تشکیل می‌دهد. این منطقه بین خاک اصلی جمهوری آذربایجان و منطقه خودمختار نخجوان قرار گرفته که به صورت زمینی از هم جدا هستند.
- منازعات و مسائل معاصر: بعد از جنگ قره‌باغ و آزادسازی برخی مناطق توسط آذربایجان، این کشور خواستار ایجاد کریدوری شد که خاک ارمنستان (زنگزور غربی) را برای اتصال مستقیم به نخجوان قطع کند.
ارمنستان این درخواست را به دلیل نقض حاکمیت ملی و حفظ مرز با ایران نمی‌پذیرد. ایران هم به شدت مخالف این تغییر مرز است و آن را تهدیدی استراتژیک می‌داند.
- ابعاد ژئوپلیتیکی: این موضوع حساسیت‌های فراوانی را در منطقه ایجاد کرده است، چرا که فعال شدن این کریدور می‌تواند نفوذ ترکیه و ناتو را در نزدیکی مرزهای ایران افزایش دهد، نقش ترانزیتی ایران را کاهش دهد و معادلات قدرت در قفقاز جنوبی را تغییر دهد.
- وضعیت کنونی: توافقنامه‌ای در کاخ سفید با حضور رهبران ارمنستان و آذربایجان و با نظارت آمریکا (تحت عنوان «پل ترامپ») برای احداث و مدیریت این کریدور امضا شده، اما ارمنستان تاکید دارد که هیچگونه تغییر حاکمیتی و نقض مرز نخواهد داشت و ایران هم بر مخالفت خود با هرگونه تغییر مرزهای تاریخی تاکید کرده است.
به طور خلاصه، ماجرای زنگزور، دعوایی بر سر حق عبور، حاکمیت ملی، نفوذ منطقه‌ای و منافع استراتژیک است که به یک معضل مهم ژئوپلیتیکی در قفقاز جنوبی تبدیل شده است.
دالان زنگزور دست کیست؟
کریدور زنگزور در خاک ارمنستان قرار دارد، اما طبق توافق اخیر امضا شده در کاخ سفید بین ارمنستان و آذربایجان، مدیریت این کریدور قرار است به مدت 99 سال به یک شرکت آمریکایی واگذار شود و تحت نظارت آمریکا و آذربایجان باشد. با این حال، ارمنستان و ایران با این توافق مخالف‌اند و آن را نقض حاکمیت ارمنستان و تهدید امنیتی برای منطقه می‌دانند. بنابراین، کنترل رسمی کریدور هنوز محل اختلاف است، اما عملاً آمریکا و آذربایجان در حال تلاش برای مدیریت آن هستند.
زنگزور کجاست؟
زنگزور منطقه‌ای تاریخی و جغرافیایی است که در جنوب ارمنستان واقع شده و عمدتاً با استان سیونیک جمهوری ارمنستان مطابقت دارد. این منطقه در دامنه‌های کوه‌های زنگزور قرار دارد و هم‌مرز با شمال ایران است. زنگزور در موقعیتی قرار گرفته که بین خاک اصلی جمهوری آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان فاصله ایجاد می‌کند.
حتما بخوانید: هنگام جنگ کجا پناه بگیریم
نقشه کریدوز زنگزودر
نقشه دقیق کریدور زنگزور نشان می‌دهد این مسیر حدود 40 کیلومتر طول دارد و از منطقه جنوبی استان سیونیک (زنگزور) در ارمنستان عبور می‌کند. این کریدور جمهوری آذربایجان را به جمهوری خودمختار نخجوان متصل می‌کند، بدون آنکه نیاز باشد از خاک ایران عبور کند. در نقشه می‌بینیم که زنگزور در جنوب ارمنستان و هم‌مرز با شمال ایران قرار دارد و کریدور از میان ارمنستان می‌گذرد تا ارتباط زمینی مستقیم میان آذربایجان و نخجوان برقرار شود.
کریدور زنگزور چه شد؟
کریدور زنگزور در روزهای اخیر تبدیل به موضوعی جنجالی و حساس شده است. رهبران ارمنستان و آذربایجان در کاخ سفید و در حضور دونالد ترامپ توافقنامه‌ای امضا کردند که بر اساس آن، یک شرکت آمریکایی قرار است کریدور زنگزور را برای مدت 99 سال مدیریت و کنترل کند؛ این مسیر که به «پل ترامپ» یا «گذرگاه ترامپ» معروف شده، جمهوری آذربایجان را از طریق خاک ارمنستان به نخجوان متصل می‌کند.
با این حال، ارمنستان و ایران با این توافق مخالفت کرده‌اند و معتقدند که این اقدام نقض حاکمیت ملی ارمنستان و تهدیدی برای امنیت منطقه است. ایران به طور خاص نگرانی‌هایی درباره افزایش نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه و کاهش نقش ترانزیتی خود دارد. بنابراین، هرچند توافقی رسمی برای مدیریت این کریدور امضا شده، اما اختلافات سیاسی و ژئوپلیتیکی همچنان پابرجاست و وضعیت کنترل نهایی این کریدور هنوز محل بحث و مناقشه است.
حتما بخوانید: دعا برای تمام شدن جنگ و شکست دشمن
ترامپ و زنگزور
توافقنامه کریدور زنگزور که بین ارمنستان و آذربایجان امضا شده، به‌طور نمادین «پل ترامپ» یا «گذرگاه ترامپ» نام گرفته است. این نام‌گذاری به افتخار دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، صورت گرفته هرچند خود ترامپ شخصاً چنین درخواستی نکرده بود.
این گذرگاه که قرار است تحت نظارت یک شرکت آمریکایی و با حمایت ایالات متحده اداره شود، نشان‌دهنده ورود مستقیم آمریکا به مدیریت یکی از مناطق استراتژیک در شمال غرب ایران و جنوب قفقاز است.
نام «پل ترامپ» بیشتر جنبه تبلیغاتی و نمادین دارد و در واقع به تلاش آمریکا برای نفوذ و تثبیت حضور خود در این منطقه حساس اشاره می‌کند که باعث نگرانی ایران، ارمنستان و بازیگران منطقه‌ای شده است.
توافق کریدور زنگزور
توافق مربوط به کریدور زنگزور، قراردادی است که میان ارمنستان و آذربایجان در حضور نمایندگان آمریکا منعقد شد و طی آن، اداره و کنترل این گذرگاه استراتژیک برای مدت 99 سال به یک شرکت آمریکایی واگذار گردید. این کریدور که راه ارتباطی زمینی میان بخش اصلی آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان از طریق خاک ارمنستان است، تحت عنوان «پل ترامپ» شناخته می‌شود و نمادی از نفوذ سیاسی و ژئوپلیتیکی آمریکا در منطقه قفقاز جنوبی به شمار می‌رود.
این توافق با واکنش‌های منفی گسترده‌ای مواجه شد، به‌خصوص از سوی ارمنستان که نسبت به حفظ تمامیت ارضی و حاکمیت ملی خود حساس است و ایران که نگرانی‌های امنیتی و اقتصادی درباره کاهش نفوذ و تضعیف موقعیت خود در منطقه قفقاز دارد. بدین ترتیب، این قرارداد نه تنها نشانگر تغییرات ژئوپلیتیکی عمیق در منطقه است، بلکه زمینه‌ساز تنش‌های جدید میان بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای نیز شده است.
اهمیت کریدور زنگزور برای ایران چیست؟
اهمیت کریدور زنگزور برای ایران از چند جهت اساسی است:
- نقش ژئوپلیتیکی و امنیتی: زنگزور در جنوب ارمنستان و در مجاورت مرز شمالی ایران واقع شده و هر تغییر در وضعیت این کریدور می‌تواند بر ثبات و امنیت مرزهای ایران تأثیر مستقیم بگذارد. فعال شدن این کریدور و تحت کنترل قرار گرفتن آن توسط آذربایجان و آمریکا، می‌تواند حضور ناتو و ترکیه را در نزدیکی مرزهای ایران افزایش دهد که از منظر تهران تهدیدی جدی محسوب می‌شود.
حتما بخوانید: لیست لوازم ضروری در زمان جنگ
- اثر بر ترانزیت و مسیرهای حمل‌ونقل: پیش از این، ایران به عنوان مسیر ترانزیتی مهم میان جمهوری آذربایجان و نخجوان عمل می‌کرد و درآمدهای قابل توجهی از این طریق داشت. اما فعال شدن کریدور زنگزور، مسیر زمینی مستقیم بین آذربایجان و نخجوان را بدون عبور از ایران فراهم می‌کند و بدین ترتیب جایگاه ایران در ترانزیت منطقه‌ای تضعیف خواهد شد.
- تأثیر بر روابط منطقه‌ای: هر گونه تغییر در وضعیت کریدور زنگزور می‌تواند روابط ایران با ارمنستان، آذربایجان، ترکیه و حتی روسیه و آمریکا را تحت تأثیر قرار دهد. ایران نگرانی دارد که این تغییرات موجب کاهش نفوذ و جایگاه راهبردی آن در قفقاز جنوبی شود.
بنابراین، کریدور زنگزور برای ایران فقط یک گذرگاه حمل‌ونقل نیست، بلکه موضوعی کلیدی در معادلات امنیتی، اقتصادی و سیاست خارجی این کشور در منطقه قفقاز به شمار می‌رود.
سخن آخر
کریدور زنگزور فراتر از یک مسیر حمل و نقل ساده، مسئله‌ای حساس در معادلات ژئوپلیتیکی و امنیتی منطقه قفقاز است که نقش تعیین‌کننده‌ای در نفوذ بازیگران مختلف و ثبات منطقه دارد. اهمیت آن برای ایران، از منظر حفظ امنیت مرزها و جایگاه ترانزیتی، قابل توجه است و هرگونه تغییر در کنترل و وضعیت این کریدور می‌تواند بازتاب گسترده‌ای در سیاست های منطقه‌ای داشته باشد. به همین دلیل، ادامه اختلافات و مناقشات پیرامون زنگزور نشان‌دهنده پیچیدگی‌های فراوانی است که حل این مسئله را به چالشی بزرگ برای کشورهای منطقه و قدرت‌های جهانی تبدیل کرده است.
مطالب مرتبط:
لوازم و وسایل مورد نیاز برای سفر با کودک که ضروری هستند
دیدگاه ها