الکترولیت ها عناصر و ترکیباتی هستند که به طور طبیعی در بدن وجود دارند. آنها عملکردهای مهم فیزولوژیکی را کنترل می کنند. نمونه هایی از الکترولیت ها به شرح زیر هستند:
این مواد در خون، مایعات بدن و ادرار وجود دارند. آنها همچنین در غذاها، نوشیدنی ها و مکمل ها وجود دارند. یک اختلال الکترولیتی هنگامی رخ می دهد که سطح الکترولیت ها در بدن بیش از حد بالا یا پایین باشد. الکترولیت ها باید سطح تعادل داشته باشند تا بدن به طور مناسب عمل کند. در غیر این صورت، می تواند بر بخش حیاتی بدن تاثیر گذار باشد. عدم تعادل شدید الکترولیت می تواند باعث مشکلات جدی مانند کما، تشنج و ایست قلبی شود. با سلام دنیا همراه باشید تا از همه چیز درباره اختلال یا عدم تعادل الکترولیت ها آگاه شوید.
عدم تعادل الکترولیت بدن چیست و چه علائم و درمان هایی دارد؟
علائم عدم تعادل الکترولیتی
اشکال خفیف اختلالات الکترولیت ممکن است هیچ گونه علائمی نداشته باشد. این علائم تا زمانی که در یک آزمایش معمول خون دیده نشوند، قابل تشخیص نیستند. علائم معمولا هنگامی که یک اختلال خاص، شدیدتر می شود ظاهر می شوند. همه عدم تعادل های الکترولیتی علائم مشابهی ایجاد نمی کنند، اما بسیاری از آنها دارای علائم مشابهی هستند.
علائم مشابه یک اختلال الکترولیتی به شرح زیر است:
- ضربان قلب نامنظم
- ضربان قلب سریع
- خستگی
- بی حالی
- تکان های عصبی یا تشنج
- حالت تهوع
- استفراغ
- اسهال یا یبوست
- گرفتگی عضلات شکم
- گرفتگی عضلات
- ضعف عضلات
- تحریک پذیری
- گیجی
- سردرد
- بی حسی یا حس سوزن سوزن شدن
اگر در حال تجربه هر یک از این علائم هستید و تصور می کنید که ممکن است یک اختلال الکترولیتی داشته باشید، با پزشک خود تماس بگیرید. در صورت عدم درمان، اختلال الکترولیتی می تواند تهدید کننده زندگی باشد.
علل اختلال الکترولیت
اختلالات الکترولیتی اغلب به دلیل از دست دادن مایعات بدن پس از استفراغ طولانی مدت، اسهال یا تعریق ایجاد می شود. این مساله همچنین ممکن است به علت از دست دادن مایعات در اثر سوختگی ایجاد شود. برخی از داروهای خاص باعث اختلالات الکترولیت می شوند. در بعضی موارد، مقصر اصلی این عامل، بیماری های حاد یا مزمن هستند. علت دقیق ممکن است بر اساس نوع خاصی از اختلالات الکترولیت متفاوت باشد.
انواع اختلالات الکترولیت
سطح بالای الکترولیت با پیشوند «هایپر» (بیشتر از حد) نشان داده می شود. سطح پایین الکترولیت با پیشوند «هیپو» (کمتر از حد) نشان داده می شود.
شرایط ناشی از عدم تعادل سطح الکترولیتی شامل موارد زیر است:
- کلسیم: هیپرکلسمی و هیپو کلسمی
- کلرید: هایپرکلرومی و هیپوکلرومی
- منیزیم: هایپر منزیمی و هیپو منزیمی
- فسفات: هایپرفسفاتمی و هیپوفسفاتمی
- پتاسیم: هایپرکالمی و هیپوکالمی
- سدیم: هایپرناترمی و هیپوناترمی
کلسیم (calcium)
کلسیم یک ماده معدنی حیاتی است که بدن برای تثبیت فشار خون و کنترل انقباض عضلات اسکلتی استفاده می شود. همچنین برای ساخت استخوان ها و دندان های قوی تر استفاده می شود.
هیپرکلسمی زمانی اتفاق می افتد که بیش از حد کلسیم در خون وجود دارد. این حالت معمولا به دلیل زیر رخ می دهد:
- بیماری کلیه
- اختلالات تیروئید، از جمله هیپرپاراتیروئیدیسم
- بیماری های ریه مانند سل و سارکوئیدوز
- انواع خاصی از سرطان، از جمله سرطان ریه و پستان
- استفاده بیش از حد از آنتی اسیدها و مکمل های کلسیم یا ویتامین D
- داروهایی مانند لیتیوم، تئوفیلین یا قرص های ادرار آور (water pills)
هیپو کلسمی به دلیل کمبود کلسیم در جریان خون رخ می دهد. علل آن می تواند به شرح زیر باشد:
- نارسایی کلیه
- هيپوپاراتيروئيدي
- پانکراتیت
- کمبود ویتامین D
- سرطان پروستات
- سوء جذب
- برخی داروهای خاص، از جمله هپارین، داروهای پوکی استخوان و داروهای ضد صرع
کلرید (chloride)
کلرید برای حفظ تعادل مناسب مایعات بدن ضروری است.
هایپرکلرومی هنگامی رخ می دهد که در بدن بیش از حد کلرید وجود دارد. این می تواند در نتیجه یکی از موارد زیر رخ دهد:
- کم آبی شدید
- نارسایی کلیه
- دیالیز
هیپوکلرومی هنگامی که به میزان بسیار کمی کلرید در بدن وجود دارد، رخ می دهد. غالبا در اثر مشکلات سدیم و پتاسیم است. علل دیگر آن می تواند به شرح زیر باشد:
- فیبروز کیستیک
- اختلالات غذا خوردن مانند بی اشتهایی عصبی
- نیش عقرب
- نارسایی کلیه شدید
منیزیم (magnesium)
منیزیم یک ماده حیاتی بسیار مهم است که عملکردهای مهم بدن را تنظیم می کند. عملکردهایی از جمله:
- انقباض عضلات
- ریتم ضربان قلب
- عملکرد عصب
هایپر منزیمی به معنای میزان بالای منیزیم در بدن است. این اختلال در درجه اول بر مبتلایان به بیماری آدیسون و بیماری مرحله نهایی کلیوی تاثیر می گذارد.
هیپو منزیمی به معنای میزان بیش از حد کم منیزیم در بدن است. علل شایع آن به شرح زیر است:
- اختلال در مصرف الکل
- سوء تغذیه
- سوء جذب
- اسهال مزمن
- تعریق بیش از حد
- نارسایی قلبی
- داروهای خاص از جمله برخی از داروهای ادرار آور و آنتی بیوتیک ها
فسفات (phosphate)
کلیه ها، استخوان ها و روده ها به منظور تعادل سطح فسفات در بدن عمل می کنند. فسفات برای طیف گسترده ای از عملکردهای بدن ضروری و با کلسیم در ارتباط نزدیک است.
هایپرفسفاتمی ممکن است به دلیل مسائل زیر رخ دهد:
- سطح کلسیم پایین
- بیماری مزمن کلیوی
- مشکلات شدید تنفسی
- غدد پاراتیروئید کم کار
- آسیب شدید عضلانی
- سندرم لیز تومور، عارضه درمان سرطان
- استفاده بیش از حد از ملین های حاوی فسفات
میزان کم فسفات، یا هیپوفسفاتمی در صورت شرایط زیر قابل مشاهده است:
- سوء مصرف الکل حاد
- سوختگی های شدید
- گرسنگی
- کمبود ویتامین D
- غدد پاراتیروئید پرکار
- برخی از داروهای خاص از جمله داروهای تزریق داخل وریدی آهن (IV)، نیاسین (Niacor, Niaspan)، و برخی آنتی اسیدها
پتاسیم (potassium)
پتاسیم برای تنظیم عملکرد قلب از اهمیت ویژه ای برخوردار است. به حفظ اعصاب و ماهیچه های سالم نیز کمک می کند.
هایپرکالمی ممکن است در اثر میزان بالای فسفات ایجاد شود. در صورت عدم تشخیص و عدم درمان، این اختلال می تواند کشنده باشد. معمولا در اثر موارد زیر رخ می دهد:
- کم آبی شدید
- نارسایی کلیه
- اسیدوز شدید، از جمله کتواسیدوز دیابتی
- داروهای خاص از جمله داروهای فشار خون و ادرارآورها
- نارسایی آدرنال، یعنی زمانی که سطح کورتیزول خیلی کم باشد
هیپوکالمی به دلیل کمبود بیش از حد پتاسیم رخ می دهد. این اغلب در اثر موارد زیر رخ می دهد:
- اختلال اشتها
- استفراغ شدید یا اسهال
- کم آبی
- برخی داروهای خاص، از جمله ملین ها، ادرارآورها و کورتیکواستروئیدها
سدیم (sodium)
سدیم برای حفظ تعادل مایعات در بدن ضروری است و برای عملکرد طبیعی بدن حیاتی است. همچنین به تنظیم عملکرد عصب و انقباض عضلات کمک می کند.
هایپرناترمی هنگامی رخ می دهد که سدیم بیش از حد در خون وجود داشته باشد. مقادیر غیر طبیعی بالای سدیم ممکن است ناشی از مشکلات زیر باشد:
- مصرف آب ناکافی
- کم آبی شدید
- از دست دادن بیش از حد مایعات در اثر استفراغ طولانی مدت، اسهال، تعریق، یا بیماری های تنفسی
- برخی داروهای خاص، از جمله کورتیکواستروئیدها
هیپوناترمی هنگامی رخ می دهد که میزان کمتر از حد سدیم در بدن وجود دارد. علل شایع آن به شرح زیر است:
- از دست دادن بیشتر مایعات از طریق پوست ناشی از تعریق یا سوختگی
- استفراغ یا اسهال
- تغذیه ضعیف
- اختلال در مصرف الکل
- آب بیش از حد در بدن
- تیروئید، هیپوتالاموس یا اختلالات فوق کلیوی
- نارسایی کبد، قلب یا کلیه
- برخی داروهای خاص، از جمله دیورتیک ها و داروهای تشنج
- سندرم ترشح نامناسب هورمون ضد ادراری (SIADH)
تشخیص اختلالات الکترولیت
یک آزمایش خون ساده می تواند میزان الکترولیت در بدن را مشخص کند. آزمایش خونی که عملکرد کلیه را مشخص می کند نیز مناسب است. پزشک ممکن است معاینه فیزیکی انجام دهد یا درخواست آزمایش های بیشتری را دهد تا شک، به وجود اختلال الکترولیت را تایید کند. این آزمایشات بیشتر بر اساس شرایط مورد نظر متفاوت هستند. به عنوان مثال، هایپرناترمی (سدیم بیش از حد در بدن) به دلیل کم آبی بدن می تواند باعث از بین رفتن خاصیت ارتجاعی پوست شود. پزشک شما می تواند آزمایش دقیق انجام دهد تا مشخص شود که کمبود آب بدن روی شما تأثیر دارد یا خیر. پزشکان همچنین ممکن است رفلکس های شما را بررسی کنند، زیرا هم کاهش و هم افزایش الکترولیت می تواند بر رفلکس اثرگذار باشد. همچنین ممکن است نوار قلب (ECG یا EKG)، یک ردیاب الکتریکی قلب برای بررسی هر گونه ضربان قلب، ریتم ها یا تغییرات ECG یا EKG ناشی از مشکلات الکترولیت، مفید باشد.
درمان عدم تعادل الکترولیت
درمان بسته به نوع اختلال الکترولیتی و شرایط اساسی که باعث این بیماری شده، متفاوت است. عموما، از معالجات خاصی برای بازگرداندن تعادل مناسب مواد معدنی در بدن استفاده می شود. این معالجات به شرح زیر است:
تزریق داخل وریدی (IV)
تزریق داخل وریدی (IV) مایعات و عموما سدیم کلرید، می تواند به آبرسانی مجدد بدن کمک کند. این روش درمانی معمولاً در موارد کمبود آب بدن ناشی از استفراغ یا اسهال استفاده می شود. برای حل مشکل کمبود مواد معدنی، مکمل های الکترولیتی می توانند به مایعات تزریق داخل وریدی افزوده شوند.
داروهای خاص تزریق داخل وریدی
داروهای تزریق داخل وریدی می توانند به سرعت تعادل الکترولیت را به بدن بازگردانند. همچنین می توانند بدن را در حین درمان به روش های دیگر، از اثرات منفی حفظ کنند. داروهایی که دریافت می کنید، به اختلال الکترولیتی شما بستگی دارد. داروهایی که ممکن است تجویز شود شامل گلوکونات کلسیم، کلرید منیزیم و کلرید پتاسیم است.
داروها و مکمل های خوراکی
از داروها و مکمل های خوراکی اغلب برای اصلاح ناهنجاری های مزمن معدنی در بدن استفاده می شود. در صورت تشخیص بیماری مداوم کلیوی، این روش شایع تر است.
بر اساس اختلال الکترولیتی، ممکن است داروها یا مکمل ها به شرح زیر باشند:
- کلسیم (گلوکونات، کربنات، سیترات یا لاکتات)
- اکسید منیزیم
- کلرید پتاسیم
- پیوندهای فسفات که شامل سولامر هیدروکلراید (Renagel)، لانتانیم (Fosrenol) و درمان های مبتنی بر کلسیم مانند کربنات کلسیم است.
این مواد بسته به علت اصلی بروز اختلال، می توانند به جایگزینی الکترولیت های کاهش یافته در کوتاه مدت و بلند مدت کمک کنند. پس از اینکه این عدم تعادل برطرف شد، پزشک علت اصلی بروز این اختلال را درمان می کند. اگرچه برخی از مکمل ها را می توان به صورت بدون نسخه خریداری کرد، اما اکثر مبتلایان به اختلالات الکترولیت، تجویز مکمل ها را از پزشک خود دریافت می کنند.
همودیالیز
همودیالیز نوعی دیالیز است که از دستگاهی برای دفع آب زیاد در خون استفاده می کند. یکی از راه های انتقال خون به این کلیه مصنوعی (Artificial kidney) این است که پزشک شما از طریق جراحی، دسترسی رگ های خونی یا یک نقطه ورودی به رگ های خونی ایجاد کند. این نقطه ورودی به بدن امکان می دهد تا مقدار بیشتری خون در طول درمان همودیالیز در بدن جریان یابد. هنگامی که یک اختلال الکترولیتی در اثر آسیب ناگهانی کلیه ایجاد شده است و سایر درمان ها اثر ندارند، می توان از همودیالیز استفاده کرد. اگر مشکل الکترولیتی شما تهدیدکننده زندگی شود نیز، پزشک ممکن است از درمان همودیالیز استفاده کند.
عوامل خطر برای اختلالات الکترولیت
هر کسی می تواند به اختلالات الکترولیتی دچار شود. برخی از افراد به دلیل سابقه بیماری در معرض خطر بیشتری قرار دارند.
شرایطی که خطر ابتلا به اختلال الکترولیت را افزایش می دهد شامل موارد زیر است:
- اختلال مصرف الکل
- سیروز
- نارسایی احتقانی قلب
- بیماری کلیوی
- اختلالات غذا خوردن مانند بی اشتهایی و بولیمی
- تروما، مانند سوختگی های شدید یا استخوان های شکسته
- اختلالات تیروئید
- اختلالات غده فوق کلیوی
جلوگیری از اختلالات الکترولیت
برای جلوگیری از این اختلالات، از توصیه های زیر تبعیت کنید:
- اگر استفراغ طولانی مدت، اسهال یا تعریق ناگهانی را تجربه می کنید، بدن خود را پرآب نگه دارید.
- اگر در معرض علائم متداول اختلال الکترولیت هستید، به پزشک مراجعه کنید.
اگر اختلال الکترولیت، ناشی از داروها یا یکی از علل اختلال الکترولیت (که در بالا گفته شد) باشد، پزشک داروهای شما را تنظیم کرده و علت را درمان می کند. این به جلوگیری از عدم تعادل الکترولیت در آینده کمک می کند.
منبع: healthline