اعتماد به نفس به معنای داشتن مهارتها، قابلیت ها، تواناییها و تکیه بر آنها در برابر چالش های زندگی و دیگران است. در واقع اعتماد به نفس یعنی توانا، شایسته، مفید و سودمند دانستن خود.
هنگامی که ما با کارهای ارزنده و رفتارهای شایسته، نظر و احترام دیگران را جلب می کنیم، وجود خود را ارزشمند و مفید می دانیم و اعتماد به نفس می یابیم.
اعتماد به نفس داشتن به چه چیز هایی بستگی دارد؟
اعتماد به نفس به مهارت ها، وابسته است؛ به عنوان مثال فردی که یک بازیکن خوب فوتبال است و در فوتبال اعتماد به نفس بالایی دارد، اگر از او بخواهیم که در یک جمع 50 نفره سخنرانی کند، ممکن است این اعتماد به نفس را نداشته باشد و یا یک پزشک در زمینه عمران یا نقاشی اعتماد به نفس نداشته باشد، اما بسیار مهم است که در زمینه تشخیص بیماری و استفاده از روشها و ابزار درمان، دارای اعتماد به نفس باشد. بنابراین ممکن است ما در چند زمینه اعتماد به نفس داشته باشیم و در زمینه های دیگر فاقد آن باشیم.
تفاوت عزت نفس و اعتماد به نفس
اعتماد به نفس در یک زمینه، به مهارت و باوری که ما به مهارتمان در آن زمینه داریم، بستگی دارد اما عزت نفس یا حرمت نفس بازتاب ارزیابی یا برآورد ما از ارزش های خود است. عزت نفس، باور و اعتقادی است که ما درباره ارزش و اهمیت خود داریم و می توان آن را با اعتقاد به این که انسان مقدس است و به دلیل این مقدس بودن نمی توان او را قربانی اعتقادات و ارزشهای دیگران کرد، و باور اینکه همه انسان ها با هم متفاوتند و بین افراد مختلف با نژادها و اقوام مختلف هیچ فرقی وجود ندارد و همچنین انسان ها با هم برابرند، و خوددوستی و احساس رضایت داشتن از آنچه و هر چه که هستیم و همچنین شرم و خجالت نداشتن از وجود خود، تعریف نمود.
در چه زمینه هایی باید «عزت نفس» داشته باشیم؟
عزت نفس باید همیشه و در همه موارد با ما باشد و به زمینه خاصی نیز محدود نمی شود و ما باید همواره و در همه عرصه های زندگی عزت نفس داشته باشیم. عزت نفس جز اساسی و بنیان شخصیت ماست و چنانچه فاقد عزت نفس باشیم، در عرصه ها و زمینه ها در زندگی دچار مشکل خواهیم شد؛ چرا که همه زندگی تحت الشعاع قرار می دهد و بدون آن ادامه زندگی طاقت فرسا و فاقد لذت و اشتیاق است.
چرا باید «عزت نفس» داشته باشیم؟
عزت نفس موجب بالا رفتن حس استقلال طلبی و ارزش فردی می شود و به ما کمک می کند تا تصویر مناسبی از خود به دیگران ارایه داده و ارزیابی صحیح و واقع بینانه ای از خود به دست آوریم. در نتیجه دیگران نیز ارزیابی های مناسبی از ما به عمل آورده و با این شیوه ما به شناخت صحیح تری از خود دست پیدا کرده و در نتیجه اعتماد به نفس بیشتری نیز کسب خواهیم کرد.
چه عواملی باعث داشتن عزت نفس میشوند؟
به طور کلی عزت نفس پایین نتیجه برداشت منفی و عزت نفس بالا ثمره برخورداری از تصویر مثبت از «خود» است. بنابراین زمانی که سطح عزت نفس ما در حد مطلوبی قرار داشته باشد، به دنبال آن دارای اعتماد به نفس خواهیم شد و از انگیزه بالایی نیز برخوردار می شویم.
چه ارتباطی بین «تداوم روابط بین فردی» و «عزت نفس» وجود دارد؟
عزت نفس بالا عامل مؤثری در برقراری ارتباط اجتماعی به شمار می رود؛ زیرا ارتباط عمیق تری را بین ما ایجاد می کند و تداوم روابط بین فردی ما به میزان عزت نفس وابسته است. به عنوان مثال به هنگام برقراری روابط اجتماعی و یا همسرگزینی تمایل ما به انتخاب فردی با سطحی برابر با عزت نفس ما، زیاد است. بدان معنی که به طور ناخودآگاه ما با سطح متوسط عزت نفس جذب کسانی می شویم که آنها نیز عزت نفسی متوسط داشته باشند و بالعکس چنانچه دارای عزت نفس بالا باشیم، تمایل داریم با افرادی که عزت نفس آنها در سطح بالایی قرار دارد ارتباط برقرار کنیم.
اگرچه در این رابطه نیز استثنائاتی وجود دارد؛ مثلا فردی با عزت نفس پایین برای کسب اطمینان و آرامش جذب شخصیتی که عزت نفس بالایی دارد، می شود اما برعکس آن مصداق ندارد یعنی افراد با عزت نفس والا کمتر تمایل به برقراری رابطه با شخصیتی که دارای عزت نفس پایین است دارند.
گاهی در این موارد رابطه دوطرفه به هم می ریزد و فردی که عزت نفس بالایی دارد، از رفتارهای فرد با عزت نفس پایین احساس ناامنی کرده و رنج می برد و این رفتارها اغلب منجر به مشاجره، رفتارهای غیرقابل کنترل و رنجش طرفین از یکدیگر می شود و در صورت حل نشدن باعث جدایی طرفین از یکدیگر خواهد.
در برخی موارد نیز دو طرف با گذشت زمان خود را با شرایط تطبیق داده و سطح عزت نفس آنها به هم نزدیک تر می شود که در اغلب اوقات فرد با عزت نفس پایین ارتقا پیدا می کند، زیرا در این موارد فرد با عزت نفس بالاتر با تاثیر بر طرف مقابل احساس بهتری در او ایجاد کرده و از این رو سطح اعتماد به نفس و ارزش فردی را در او افزایش می دهد.
اگرچه عکس این حالت نیز وجود دارد یعنی احساس ناامنی با عزت نفس پایین باعث ایجاد احساس نگرانی و کاهش عزت نفس در فرد با عزت نفس بالا می شود. از این رو رابطه میان اعتماد به نفس و عزت نفس پایین و اختلالات روانی ناشی از آن ها بسیار پیچیده است.
«اعتماد به نفس» و «عزت نفس» چه نقشی در بهداشت روان دارند؟
در بسیاری از موارد اعتماد به نفس پایین منجر به اختلالات روانی می گردد و در حقیقت عزت نفس پایین، خود یکی از ویژگی های اصلی اختلالات روانی است. افرادی که اعتماد به نفس و عزت نفس پایین دارند، دنیا را مکانی خصمانه دانسته و خود را نیز قربانی این خصومت می بینند؛ در نتیجه دلشان برای خودشان می سوزد، فرصت ها و شانس های مختلفی که برایشان پیش می آید را از دست می دهند و هیچ حس قدرتی برای تغییر زندگی در خود نمی بینند و به مرور زمان همه ی این موارد دست به دست هم می دهد تا اعتماد به نفسشان کم کم کاهش پیدا می کند.
چه عواملی باعث «کاهش اعتماد به نفس» می شود؟
اعتماد به نفس پایین ممکن است ریشه در تجربیات کودکی مانند « جدایی طولانی مدت از والدین، بی توجهی و یا مورد آزار و سوء استفاده جنسی و جسمی قرار گرفتن» داشته باشد و در زندگی آینده نیز اعتماد به نفس و عزت نفس می تواند توسط عواملی چون بیماری، اتفاقات بد زندگی مانند از دست دادن شغل، روابط آزاردهنده، طلاق و یا حس عدم کنترل اتفاقات تضعیف شود.
چرا افراد با «اعتماد به نفس پایین» در برقراری «روابط دوستانه» ضعیف هستند
افراد دارای عزت نفس پایین به دلیل احساس بی ارزشی و اینکه لیاقت دوستی با دیگران را در خود نمی بینند، اغلب پیش زمینه ذهنی شیوه های برقراری روابط دوستانه را از دست می دهند. این افراد به دلیل آنکه باور خوبی نسبت به خود ندارند، نمی توانند دوستی ها و رابطه های موفق داشته باشند؛ زیرا قادر نیستند احساس دوست داشتن «خود» و مقبولیت از طرف دیگری را در درون خود ایجاد کنند در نتیجه نظرات تأیید کننده و یا ردکننده دیگران، احساس آنها را نسبت به خود تحت تاثیر قرار می دهد و در بسیاری موارد نسبت به کسانی که به آنها محبت می کنند نیز با دید سوءظن نگریسته و در برخورد با آنها دچار سردرگمی می شوند و در نتیجه فرصت های ایجاد رابطه دوستانه را از دست می دهند.
بنابراین عزت نفس و اعتماد به نفس نقش مهمی، در ایجاد رابطه دوستانه و حفظ و تداوم آن برعهده دارد، از این رو فراگیری مهارت های ارتقا بخش از اهمیت خاصی برخوردار است.
