شیردهی؛ تغذیه با شیر مادر
تغذیه با شیر مادر مزایای بسیار برای مادر و جنین دارد. عواملی مانند: اشتغال به کار، هیجان و اضطراب و تکرر شیردهی در موفقیت یا عدم موفقیت مادر برای شیردهی مؤثر هستند. اکثریت مادران می توانند به فرزندان خود شیر دهند. کوچک و نرم بودن پستان ها، صاف بودن نوک سینه ها، گریه و بی قراری نوزاد، نداشتن شیر کافی در اقوام و خویشان نزدیک مادر، قطع شیردهی قبلی مادر، تقاضای مکرر نوزاد برای شیر و بی خوابی شیرخوار دلایل کم بودن شیر مادر نیستند.
گاهی اوقات مادران فکر می کنند شیر کافی ندارند یا ادعا می کنند شیرشان رقیق و آبکی است، اما هیچ کدام از موارد فوق دلیل بر نداشتن شیر مادر نیست و مادر باید شیردهی را ادامه دهد. مادر شیرده باید بداند تمام مادرانی که علاقه مندند به فرزند خود شیر دهند موفق خواهند شد. معاينات و مراقبت های مکرر نوزاد در مراکز بهداشتی و درمانی می توانند مشخص کنند شیر مادر برای او کافی است یا نه. بهترین شاخص جهت تشخیص ناکافی بودن شیر مادر، افزایش وزن کمتر از پانصد گرم در هر ماه است.
آموزش شیردهی؛ روش تغذیه با شیر مادر
- مادر باید بلافاصله بعد از تولد شیردهی را شروع کند. بعضی از مادران در شروع تغذیه نوزاد با شیر، شیر اول خود را می دوشند و دور می ریزند. این کار بسیار اشتباه است و مایعی که دور ریخته می شود آغوز یا کلستروم نام دارد و حاوی مواد مغذی و ایمونولوژیک برای نوزاد است که با خوردن کمی از آن، تمام نیازهای تغذیه ای نوزاد برطرف خواهد شد.
- طول مدت شیردهی در نوزاد باید به میل و دلخواه نوزاد باشد و بهتر است علاوه بر نوک پستان، هاله رنگی اطراف پستان نیز در دهان نوزاد قرار گیرد و بدین طریق نوزاد هوای کمتری می بلعد. مادر باید در وضعیت راحت قرار بگیرد و با آرامش به فرزند خود شیر بدهد.
- بهتر است نوزاد هنگام شیر خوردن تمیز و خشک باشد و محیط اتاق خیلی گرم یا سرد نباشد، مادر باید قبل از شیر دادن دست ها و سینه خود را با آب و صابون بشوید و برای جلوگیری از ترک نوک پستان بهتر است روزانه یک بار استحمام کند.
- هنگام خروج پستان از دهان نوزاد برای جلوگیری از ترک نوک پستان به این شکل عمل کنید: ابتدا چانه شیرخوار را پایین آورده و گونه او را با ملایمت فشار دهید و پستان را از دهانش خارج کنید. برای جلوگیری از خشکی و ترک نوک پستان بعد از اتمام تغذیه با شیر مادر، چند قطره از شیر را روی نوک پستان و هاله اطراف آن بمالید تا در معرض هوا خشک شود؛ در این صورت نرمی نوک پستان حفظ شده و زخم نمی شود.
- بعد از شیر دادن باید شیر خوار را ایستاده بغل کنید و با ملایمت به پشت او بزنید تا هوای بلعیده شده خارج شود. بعد از اتمام تغذیه و خارج شدن هوای بلعیده شده، نوزاد را به پهلو بخوابانيد. (ترجیحا به پهلوی راست).
- برای این که ترشح شیر لباس را کثیف نکند، بهتر است یک پارچه تمیز و لطیف را روی نوک سینه قرار دهید.
مزایای شیر مادر
- شیر مادر نیازهای کامل تغذیه ای نوزاد را تا شش ماهگی برطرف می کند و آغوز موجود در آن دارای مواد ایمونولوژیک است و کودک را در مقابل بیماری های عفونی محافظت می کند. مواد مختلف موجود در شیر مادر کامل بوده و تمام نیازهای لازم برای رشد و سلامتی نوزاد را داراست.
- میزان درگیری تنفسی، آسم و انواع آلرژی در نوزادانی که شیر مادر مصرف می کنند، کمتر است.
- چربی ها و پروتئین های شیر مادر به راحتی برای جنین قابل هضم و جذب هستند. به همین دلیل نوزادانی که شیر مادر مصرف می کنند کمتر دچار دل درد، ناراحتی و بی خوابی های شبانه می شوند و از آرامش بیشتری نسبت به سایر نوزادان برخوردار هستند.
- تركيب شير مادر در ماه های مختلف متفاوت است و متناسب با رشد جنین تغییر می کند، چربی شیر مادر در شروع شیردهی کمتر و پروتئین آن بیشتر است. ابتدای شیر رقیق و آبکی است و یک سوم آخر شیر غلیظ است.
- شیر مادر آب کافی داشته و میزان سدیم و پروتئین آن به حدی است که به کلیه های نوزاد که در حال تکامل هستند، صدمه ای وارد نمی کند.
- شیر مادر باعث آرامش و رابطه عاطفی بین مادر و نوزاد می شود که در دوران بلوغ و بزرگسالی بروز می کند
- آهن شیر مادر کمتر از سایر شیرهاست اما به دلیل عواملی مثل لاکتوفرین و اسیدیته، جذب بالا دارد و نیازهای اصلی نوزاد را تامین می کند.
- شیرخوارانی که شیر مادر استفاده می کنند. به علت عدم مصرف پستانک و شیشه مشکلات دندانی کمتری نسبت به سایر نوزادان خواهند داشت.
- تخمک گذاری بانوانی که به فرزندان خود شیر می دهند به تعویق می افتد و قاعدگی رخ نمی دهد و همین عامل می تواند در ذخیره آهن و جلوگیری از کم خونی در مادر مؤثر باشد.
- رحم مادرانی که به نوزاد خود شیر می دهند سریع تر به حالت عادی برمی گردد.
- نوزادانی که از شیر مادر استفاده می کنند از ضریب هوشی بالاتر برخوردارند که ناشی از مواد مغذی شیر مادر است و در هیچ شیر دیگری وجود ندارند.
- شیر مادر نسبت به شیر خشک ارزان تر است و کودکانی که از شیر مادر تغذیه می کنند کمتر بیمار می شوند و در نتیجه هزینه های درمانی کمتری هم به پدر و مادر خود تحمیل می کنند.
اثر مواد غذایی بر شیر مادر
- افزایش چربی غذا تأثیری بر افزایش چربی شیر مادر نخواهد داشت.
- مصرف قند باعث افزایش قند شیر مادر نمی شود.
- مصرف ویتامین D تأثیری بر افزایش ویتامین D شیر مادر ندارد.
- مصرف آب بیشتر حجم شیر مادر را افزایش نمی دهد.
- خوردن بعضی مواد غذایی می تواند حجم شیر مادر را افزایش دهد؛ مثل: طالبی، زرشک و انگور (بعضی قطره های گیاهی که از عصاره گیاه رازیانه تهیه شده اند هم می توانند باعث افزایش شیر مادر شوند).
- مادران بسیار لاغر یا دارای سوء تغذیه شیر کمتری دارند و اگر متوجه شدند که نوزاد به خوبی وزن اضافه نمی کند، می توانند همراه شیر خود از شیر خشک نیز استفاده کنند.
ذخیره، منجمد و غیر منجمد کردن شیر مادر
- ظروف مورد استفاده جهت جمع آوری شیر باید پلاستیکی باشند و قبل از استفاده جوشانده شوند.
- شیر دوشیده شده را می توان 48 ساعت در یخچال نگهداری نمود، اما برای نگهداری در فریزر باید بلافاصله منجمد شود و ظرفش هم نباید کاملا پر باشد (باید سرخالی در فریزر گذاشته شود)
- شیر منجمد شده را می توان تا سه ماه در دمای 18- درجه نگهداری نمود.
- برای باز کردن شیر منجمد شده نباید آن را روی اجاق گاز قرار داد بلکه باید بدنه ظرف را سی دقیقه در آب گرم قرار داد و بعد از باز شدن به شیرخوار داد. باقیمانده شیر را هرگز دوباره در فریزر نگذارید.
مشکلات مربوط به سینه در زمان شیردهی
1. وضعیت نوک پستان
بهتر است در دوران بارداری وضعیت نوک پستان پیوسته بررسی گردد تا در صورت فرورفتگی با انگشت آن را بیرون کشید. اما اگر نوک پستان صاف بود و به سادگی خارج نشد. بهترین زمان برای کمک به مادر، پس از زایمان و شروع اولین تغذیه است. مادر باید نوک پستان خود را قبل از شیردادن تحریک کند تا نوزاد بتواند آن را به دهان بگیرد و مک بزند. اگر نوزاد نتواند روزهای اول پستان مادر را به دهان بگیرد، مادر باید شیرش را دوشیده و با قاشق به نوزاد بدهد.
2. شقاق پستان (ترک و زخم نوک پستان)
ترک نوک پستان ممکن است یا خونریری یا بدون خونریزی باشد. در این شرایط مادر هنگام شیردهی درد شدیدی را تجربه می کند که ابتدای شیردهی وجود دارد و بعد از لحظه ای برطرف می گردد. جهت پیشگیری و درمان بهتر است موارد زیر رعایت گردند
- شیردهی از پستانی شروع شود که زخم کمتر دارد و در صورت حساس بودن نوک پستان و احساس درد، کودک از هر پستان 7 الى 10 دقیقه تغذیه کند.
- بهتر است هنگام تغذیه با شیر مادر، نوک پستان و هاله اطراف آن در دهان نوزاد قرار بگیرد و برای خروج پستان از دهان، چانه نوزاد را پایین آورده و گونه ها را با ملايمت فشار دهید تا نوک پستان هنگام خروج کشیده نشود.
- نوزاد هنگام گرسنگی شدید بیشتر و شدیدتر مک می زند و موجب به وجودآمدن ترک در نوک پستان می شود: از این رو، مادر باید سعی کنید قبل از گرسنگی شدید نوزاد به او شیر بدهد.
- بعد از اتمام شیردهی چند قطره از شیر را روی پستان ریخته و بگذارید خشک شود. رعایت این نکته موجب نرم شدن و خشک نشدن پوست آن ناحیه می شود.
- هیچ گاه از صابون و الكل برای نظافت نوک پستان استفاده نشود، زیرا نوک پستان را بیشتر تحریک می کند.
3. احتقان پستان (پرخونی)
احتقان به دلیل افزایش خون و مایعات در بافت پستان (در شروع شیردهی) ایجاد می شود. پستان ها سفت، حساس، دردناک و گرم می شوند. عدم شیردهی مکرر و تخلیه ناکافی پستان اغلب باعث احتقان پستان می شود. زمانی که احتقان پستان وجود دارد، سینه ها سنگین و حجیم می شوند و ممکن است نوزاد نتواند نوک پستان را بمکد. در این وضع بهتر است کمی از شیر را دوشیده سپس نوزاد را زیر پستان قرار داد. بستن سینه ها با سینه بند محکم احساس درد را کمتر می کند. احتقان پستان معمولا در اولین روز شیردهی به وجود می آید و تا 24 ساعت ادامه می یابد.
4. انسداد مجاری شیری
گاهی اوقات یک یا چند مجرای شیری تخلیه نشده و نواحی دردناکی را در پستان ها ایجاد می کنند. برای درمان بهتر است شیردهی را ادامه داد و هر سی دقیقه یک بار نوزاد را زیر پستان گذاشت تا انسداد برطرف گردد. ماساژ ملایم پستان از بالا به طرف نوک پستان نیز کمک کننده است. به دنبال اقدامات فوق در مدت 24 ساعت ناراحتی برطرف می شود. پلاک ایجاد شده که باعث انسداد مجاری پستانی می شود باید زود برطرف گردد و در صورتی که محل مسدود شود، عفونت پستان ایجاد می شود.
5. عفونت پستان
پستان ها قرمز، پرخون، حساس، دردناک و پر از شیر می شوند. عدم درمان مجرای مسدود شده توسط پلاک ها باعث عفونت پستان ها می شود. درمان همانند انسداد مجاری پستان است و ادامه شیردهی نیز توصیه می شود. هنگام درد شدید از مسکن و در صورت تب از آنتی بیوتیک استفاده شود. بهتر است هنگام بروز چنین علائمی به پزشک یا ماما مراجعه شود.
6. آبسه پستان
اگر عفونت خوب درمان نشود آبسه (تجمع چرک در قسمتی از پستان) ایجاد می شود. درمان عادی معمولا ماساژ دادن همراه با تجویز آنتی بیوتیک است، اما در شرایط وخیم تر چرک از طریق جراحی تخلیه می گردد و بعد از 2 الی 3 روز مجدد تغذیه با شیر مادر شروع می گردد.
نوزاد تا چه سنی به شیر مادر احتیاج دارد؟
بسیار مهم است که مادران بدانند هنوز هیچ کارخانه تولید شیر خشکی نتوانسته شیری تولید کند که تمام خواص شیر مادر را دارا باشد، مادران همیشه دوست دارند مرغوب ترین شیر را برای نوزاد خود تهیه نمایند. همه مادران باید بداند که مرغوب ترین شیر را خداوند به وجودشان هدیه کرده است. پس چرا از این هدیه ارزشمند استفاده نکنيم ؟
ترکیبات شیر مادر با دستگاه گوارش نوزاد سازگاری کامل دارند و با تغییر سن و نیاز نوزاد تغییر می کنند. دستگاه گوارش نوزاد از پانزده ماهگی به بعد به گونه ای تکامل می یابد که دیگر می تواند اکثر مواد غذایی را هضم و جذب کند. بنابراین، اگر مادر بتواند تا پانزده ماهگی به فرزند خود شیر بدهد، بسیار ایده آل است. در غیر این صورت باید لااقل 6 الی 12 ماه به نوزاد خود شیر بدهد.