مراقبت های بارداری برای سلامت مادر و جنین مهم است؛ از این رو دانستن نکات ضروری درباره نحوه استفاده از تکنولوژی، وضعیت خوابیدن، ورزش در بارداری مهم است. در این مقاله 18 نکته کلیدی و مهم که برای مراقبت های دوران بارداری دارای اهمیت می باشد آمده است.
19 نکته مهم درباره مراقبت های بارداری
1. مقاربت
اولین سؤال یک زن باردار از پزشکش این است که آیا انجام رابطه جنسی در بارداری اشکالی ندارد؟ اگر زن باردار مشکوک به سقط باشد و خونریزی های مشکوک و دردهای شکمی متناوب داشته باشد، انجام مقاربت باعت وخیم تر شدن اوضاع می شود. مقاربت در حد معمول در طول بارداری اشکال ندارد. حتی نزدیکی در چهار هفته آخر بارداری نیز به تعداد کمتر از قبل و با احتیاط هم اشکالی ندارد. به هر حال عدم رعایت بهداشت و بی احتیاطی در انجام این کار، احتمال عفونت و پارگی کیسه آب را موجب می شود. بعضی از زنان عادت دارند بعد از مقاربت واژینال خود را شستشو دهند. بهتر است در طول بارداری از این عمل خودداری کنند، اما اگر اصرار به این کار داشته باشند لوله پمپ را بیشتر از پنج سانتی متر وارد واژن نکنند، زیرا ممکن است باعث پارگی پرده های جنین و عفونت و سایر عوارض شود.
2. سیگار
زنان سیگاری در دوران بارداری باید مصرف سیگار را قطع نمایند. مصرف سیگار در دوران بارداری و دوز بالای نیکوتین در خون، باعث انقباض عروقی می شود و در نتیجه خون رسانی به جفت و جنین کم می شود. جنین زنان باردار سیگاری بسیار ریز و کوچک است و نمی تواند در شکم مادر رشد و تکامل درست داشته باشد. حتی ممکن است چنین قبل از تولد در شکم مادر بمیرد.
3. الكل
مصرف الکل برای زنان باردار ممنوع است. اگر زن باردار الکل مصرف کند، مخصوصا در اواخر حاملگی، تجمع الكل در جنین چند برابر مادر خواهد شد و می تواند آسیب های جبران ناپذیری به مغز، لوزالمعده و کبد جنین وارد کند. مصرف مقادیر کم الكل می تواند خطر سقط جنین را در ماه های اول بارداری به همراه داشته باشد و مصرف مداوم آن به تولد نوزادانی با اختلالات تکاملی منجر می شود (نوزادان سندرم الکلی). این نوزادان اغلب شبیه به هم هستند.
مسطح بودن استخوان فک فوقانی، حالت غیر عادی چشم ها، اختلال تکامل اندام و قلب و اختلال رشد قبل و بعد از تولد قابل مشاهده است. عقب ماندگی ذهنی و اختلال رفتاری و نمای غیر طبیعی صورت بسیار شایع است. مصرف چهار تا پنج بار الكل در روز برای بروز این سندرم کافی است. بعضی از متخصصان اعتقاد دارند مصرف بیش از حد الكل توسط آقایان هم می تواند منجر به سندرم الکلیسم در جنین شود و باعث تأخیر رشد داخل رحمی شود.
4. مواد مخدر
متأسفانه برخی زنان باردار به یکی از مواد مخدر اعتیاد دارند. این مواد جنین در حال رشد را تحت تأثیر قرار داده باعث اختلال در رشد و تکامل او می شوند. جنین مادر معتاد هم معتاد است و دریافت نکردن این مواد او را دچار علائم و نشانه های کمبود مواد و تشنج خواهد کرد. مصرف مواد مخدر در دوران حاملگی ممنوع است.
5. زمین خوردن
به علت این که در ماه های آخر حاملگی وزن فرد افزایش پیدا می کند و شکمش بزرگ می شود، مرکز ثقل تغییر می کند. گاهی اوقات ممکن است زن باردار نتواند تعادل خود را حفظ کند و صدماتی در این رابطه ببیند. زمین خوردن شایع ترین علت جراحات کوچک در دوران حاملگی است. البته بسته به چگونگی زمین خوردن، جراحات هم فرق می کنند.
اگر بعد از زمین خوردن هیچ مشکلی پیش نیاید، فرد حالت و وضعیت طبیعی داشته باشد و دچار لکه بینی، خونریزی و دردهای شکمی نشده باشد، مشکلی وجود نخواهد داشت. اما اگر بعد از زمین خوردن و ضربه به شکم، دچار خونریزی و درد شود، ممکن است که به رحم یا جفت آسیب رسیده باشد و باید تحت معاینه پزشک قرار بگیرد. انجام سونوگرافی در موارد خاص می تواند کمک کننده باشد. از آنجایی که مرکز ثقل تعادل بدن با بزرگی شکم تغییر می کند، زن باردار هنگام فعالیت های مختلف، مثلا استحمام، بالا و پایین رفتن از پله ها و ... باید بیشتر مراقب خود باشد.
6. مسافرت
مسافرت در ماه های اول بارداری مشکلی ایجاد نمی کند. فقط اگر سفر با ماشین است. هر یک 1.5 الی 2 ساعت باید زن باردار از اتومبیل پیاده شده کمی قدم بزند و استراحت کند. رعایت این نکته در ماه های بالاتر ضروری است. در ماه های 8 الی 9 بارداری هم بهتر است از مسافرت های طولانی پرهیز شود. در مورد مسافرت های هوایی بعد از ماه هشتم، بهتر است با پزشک مشورت شود.
7. رانندگی
اگر نکات ایمنی حین رانندگی رعایت شود، زن باردار می توانند رانندگی کند. استفاده درست از کمربند ایمنی بسیار مهم است ولی اگر کمربند ایمنی درست استفاده نگردد، باعث پارگی رحم و صدمات جبران ناپذیر می گردد. نحوه درست بستن کمربند ایمنی به این صورت است:
- نوار افقی کمربند زیر شکم قرار گیرد، به شکلی که از روی ران ها عبور کند به این شکل رحم دیگر تحت فشار قرار نمی گیرد و اگر تصادفی رخ دهد، پارگی پیدا نخواهد کرد.
- زن باردار نباید بدون کمربند ایمنی رانندگی کند، زیرا ترمز شدید سبب وارد آمدن ضربه و فشار از فرمان خودرو به شکم می شود و در ماه های بالاتر حاملگی می تواند باعث پارگی پرده های جنینی، پارگی رحم، جدا شدن جفت و زایمان زودرس و خیلی مشکلات دیگر شود.
8. وضعیت خوابیده
بسیاری از زنان باردار نمی دانند که چگونه بخوابند؟ آیا می توانند روی شکم بخوابند؟ در ماه های اول که هنوز شکم کوچک است خوابیدن روی شکم اشکالی ندارد. اما در ماه های بعد، خوابیدن روی شکم، باعث فشار آمدن به رحم و جنین می شود. خوابیدن به پشت بعد از سه ماهه اول بارداری، زمانی که رحم بزرگ و سنگین است، مجاز نیست. اگر زن باردار ساعت ها به پشت دراز بکشد، سنگینی رحم باعث فشار روی وریدهای شکمی شده و خون رسانی به جنین، دچار اختلال می شود. بهترین حالت خوابیدن؛ وضعیت خوابیده به پهلو است. در این صورت، فشار رحم از روی عروق شکمی کاسته شده و جریان خون بهتری برقرار می شود.
9. حمام کردن
عده ای از زنان باردار فکر می کنند در دوران بارداری نباید حمام طولانی بکنند و فقط گرفتن دوش کافی است. زنان باید بدانند حمام کردن هیچ مشکلی برای بارداری آنان ایجاد نمی کند. زن باردار باید هنگام استحمام از آب بسیار داغ استفاده کند و در وان آب داغ قرار بگیرد. گرمای زیاد و مداوم جنین را در وضعیت بد قرار می دهد. هر چه به آخر حاملگی نزدیک تر می شویم، مادر سنگین تر می شود و نمی تواند به درستی تعادل خود را حفظ کند. بنابراین باید هنگام استحمام، مراقب خود باشد و از دمپایی هایی استفاده کند که باعث سر خوردن نشوند. بسیاری از زنان وقتی احساس می کنند دردهای زایمانی شروع شده اند، ابتدا دوش گرفته بعد به بیمارستان می روند. اما باید بدانند خروج آب زیاد به طور ناگهانی نشانه سوراخ شدن کیسه آب است و نباید حمام کنند و باید بلافاصله به بیمارستان مراجعه کنند.
10. شنا کردن
شنا کردن برای زنان باردار مشکلی ایجاد نمی کند و زن حامله می تواند شنا کند. شناور شدن روی آب می تواند باعث آرامش و راحتی زن باردار شود.
11. ورزش در دوران بارداری
یکی از سوالاتی که زنان باردار از ما می پرسند، این است که آیا ورزش در دوران بارداری مضر است؟ زن باردار می تواند فعالیت بدنی و ورزشی داشته باشد به شرط این که دمای بدنش از 38.5 درجه بالاتر نرود و ضربان قلبش نیز بیش از 140 نباشد. انجام نرمش های مجاز در دوران بارداری اشکالی ندارد اما انجام ورزش های سنگین مضر است و باعث افزایش دمای بدن مادر می شود. بالا رفتن غیر طبیعی دمای بدن به جنین آسیب می رساند.
خون هنگام ورزش از ارگان های داخلی بدن مثل کبد، معده، رحم و غیره به طرف پوست جریان می یابد و خون رسانی به جنین کم می شود و جنین با کمبود اکسیژن و مواد غذایی روبه رو می شود و حیاتش به خطر می افتد. خصوصا از انجام ورزش های هوازی به مدت طولانی در هوای گرم پرهیز گردد، زیرا در هوای گرم بدن آب زیادی از دست خواهد داد و در نتیجه، دمای بدن افزایش می یابد و چنین وضعیتی برای سلامت جنین مناسب نیست.
دوچرخه سواری، قدم زدن و شنا کردن در مدت زمان کوتاه اشکالی ندارد. تمام موارد ذکر شده در مورد زنان بارداری صدق می کند که در طول بارداری مشکلی ندارند و حاملگی بی خطری را می گذارند، زنانی که سابقه سقط یا زایمان زودرس داشته اند، باید از این گونه فعالیت ها پرهیز کنند. از آنجایی که شکم در ماه های آخر حاملگی بزرگ می شود، وارد آمدن کوچکترین ضربه به شکم می تواند برای مادر خطرناک باشد، بنابراین در ماه های آخر بارداری باید بیشتر مراقب خود باشد. زن باردار قبل از انجام تمرینات بدنی و ورزشی مختلف، باید با پزشک یا مامای خود در مورد وضعیت بارداری و نحوه استفاده درست از تمرینات مشورت نماید.
الف: تمرینات بدنی (اریلکسیشن - تناسب اندام) در بارداری
آرامش و استراحت
زن باردار با استفاده از این تکنیک ها یاد می گیرد که با انجام تمرینات و استفاده از تنفس های عمیق و منظم و شل کردن ارادی بعضی از عضلات، به وضعیتی برسد که احساس آرامش کند؛ همچنین یاد می گیرد هنگام زایمان در فاصله بین انقباضات رحمی، از این روش ها استفاده کرده تا بتواند انرژی لازم برای دردهای زایمانی را به دست آورد و تسلیم دردها نشود.
تمرین 1: با فواصل زمانی معین پشت خود را صاف کرده و قوس دهيد
تمرین 2: بالا آوردن متناوب پاها برای بهتر شدن تونوسيته عضلات شکم
تمرین 3: استراحت با استفاده از پشتی های محافظ سر و شانه
تمرین 4: بهترین وضعیت زن باردار برای نشستن، مطالعه کردن و تماشای تلویزیون
تمرین 5: حفظ تناسب اندام و جلوگیری از تغییر شکل کمر
این تمرین باعث می شود کمر تغییر شکل ناموزون ندهد و تناسب اندام مادر حفظ شود. برای این کار دست ها و زانوها را روی زمین قرار داده (حالت گربه) کمر خود را بالا و پایین بیاورید؛ سپس عضلات شکم را بالا برده سر را از یک طرف به طرف دیگر و از بالا به پایین حرکت دهید.
ب: تمرین برای جلوگیری از یبوست در دوران بارداری
این تمرین باعث می شود فشار لگن و ران و درد ناحیه پشت کمر کمتر شود و همچنین امکان ابتلا به هموروئید در زنان باردار کاهش یابد. دو ساعد را جلوی پیشانی روی زمین بگذارید، کمر را مستقم نگه دارید و زانوها از هم فاصله داشته باشند، لگن و باسن را مطابق شکل بالا ببرید و چند دقیقه این وضعیت بدن را حفظ کنید سپس به حالت استراحت قرار بگیرید. دو الی سه مرتبه این تمرین را تکرار کنید.
ج: تمرین جهت تقویت عضلات کف لگن
پاها را مطابق شکل باز نموده و در حالی که کف پاها روی زمین قرار می گیرند، زانوها را خم و از هم جدا کنید، عضلات ران و کف لگن را چند لحظه منقبض کرده، سپس استراحت می دهیم. در ماه نهم بارداری این کار را روزی چند دقیقه انجام دهید.
12. کار
زنان می توانند در دوران حاملگی به کار خارج از منزل ادامه دهند. اگر کار خارج از منزل سخت است، می توانند شش ماه اول بارداری به فعالیت خود ادامه دهند اما بعد از این مدت باید از شدت کار خود بکاهند و در بین ساعات کاری، ساعت استراحت نیز داشته باشند. ایستادن بیش از هشت ساعت برای زن باردار مضر بوده و ممکن است باعث تولد زودرس نوزاد شود. اگر کار خارج از منزل زنان باردار سخت نیست، بهتر است به کار خود ادامه دهند تا آسیبی به شغلشان وارد نشود و در زمینه کار و تأمین آینده آرامش داشته باشند. مادرانی که کار صنعتی دارند یا در محیط کار خود با مواد شیمیایی سر و کار دارند. باید تدابیر امنیتی و حفاظتی را به کار گیرند. استفاده از ماسک و پوشیدن لباس های مناسب الزامی است. زنانی که در محیط بسیار گرم کار می کنند، به طور مثال جلوی فر یا کوره، باید بدانند که گرما و حرارت برای جنین مضر بوده و نباید در این گونه محیط ها قرار بگیرند.
13. نظافت
ترشحات و عرق زنان در دوران بارداری بیشتر می شود. بهتر است زنان باردار هر روز استحمام کنند و مدت استحمام کوتاه باشد.
14. لباس پوشیدن
لباس زن باردار باید راحت و سبک باشد و نباید از کمربندهای سفت و دامن های کمربنددار و شلوارهای سفت و تنگ استفاده نماید. از آنجا که پستان ها در دوران حاملگی افزایش حجم پیدا می کند. بنابراین باید در دوران بارداری از زیرپوش های نرم و راحت استفاده شود تا باعث درد و ناراحتی در ناحيه پستان ها نشود. بعضی از زنان در حاملگی چندم خود شکمشان به دلیل شلی عضلات پایین افتاده، شکل پاندولی پیدا می کند و باعث نارحتی آنها می شود. استفاده از شکم بندهای مخصوص حاملگی می تواند کمک کننده باشد، اما استفاده از کمربندهای محکم مناسب نیست؛ زیرا بر روی وریدهای شکمی اثر می گذارد و مانع برگشت خون وریدی می شود و واریس و ورم را تشدید می کند.
زن باردار اگر دوست داشته باشد، به شرطی که احساس ناراحتی نکند، می تواند کفش پاشنه دار بپوشد. البته پاشنه کفش باید به اندازه ای باشد که بتواند تعادل خود را حفظ نماید، درست راه برود و زمین نخورد. بسیاری از زنان باردار بعد از پوشیدن کفش های پاشنه دار دچار کمر درد می شوند. در این شرایط بهتر است از کفش های پاشنه کوتاه استفاده نمایند.
15. آلودگی محیط زیست
- سرب: سرب می تواند به شکل های مختلف در محیط وجود داشته باشد. سرب ناشی از آلودگی هوا، بنزين، لوله های آب، باطری های مصالح ساختمانی، رنگ ها و ... متأسفانه سرب با جریان خون حرکت کرده، به راحتی از جفت عبور نموده و به جنین می رسد، اگر زن باردار در معرض تماس با سرب باشد باید سعی کند به هر طریق ممکن، تماسش با سرب را کمتر کند. تجمع سرب در بدن می تواند باعث مسمومیت شود. بعضی از پزشکان اعتقاد دارند در صورت آلودگی با سرب بهتر است شیر مصرف شود. البته شیر راه حل اصلی نیست و بهتر است فرد تا حد ممکن از آلودگی با سرب اجتناب کند.
- منواکسید کربن: منواکسید کربن گاز بی رنگ و بویی است که میزان اشباع آن در افراد مختلف فرق می کند. مسمومیت با منواکسید کربن باعث بالا رفتن غلظت آن در بدن می شود. هموگلوبین جنین همواره تمایل به جذب بالای منواکسید کربن دارد و اگر مادر در معرض آلودگی شدید با منواکسید کربن باشد، جنین او به شدت آسیب می بیند.
- سموم گیاهی: سموم دفع آفات گیاهی نیز می توانند باعث آلودگی محیط شده و برای زن باردار مضر باشند.
- حشره کش ها: زن باردار نباید مواد حشره کش را استشمام نماید، زیرا مواد شیمیایی موجود در آن باعث آلودگی شده و برای جنین مضر است،
16. مراقبت از دندان در بارداری
ترشحات بزاق در حاملگی زیاد شده، مخاط لثه پر خون می شود و ممکن است هنگام مسواک زدن خونریزی های کم مشاهده شود. تغییرات PH دهان در حاملگی، ازدیاد مصرف شیرینی جات، تهوع و استفراغ های مکرر و نزدن مسواک به طور مرتب از علل پوسیدگی دندان ها هستند. کمبود کلسیم در پوسیدگی دندان زن حامله کمتر نقش دارد.بنا به دلايل فوق پوسیدگی دندان ها در حاملگی افزایش می یابد؛ از این رو، استفاده از مسواک نرم و رعایت بهداشت دهان و دندان باید مورد توجه بیشتر قرار گیرند. هرگونه اقدامات دندان پزشکی با نظر دندانپزشک مجاز است.
17. ماکروویو
ماکروویو با بهره گیری از انرژی امواج بسیار کوتاه رادیویی غذاهای گوناگون را با حفظ ویتامین ها، طعم و مزه طبیعی در زمان بسیار کوتاه می پزد یا گرم می کند. امواج رادیویی به طور یکنواخت داخل دستگاه پخش شده و با سایش (اصطکاک) مولکول های آب موجود در مواد غذایی، حرارت مورد نیاز طبخ را تأمین می کند. دو سؤال در رابطه با ماکروویو وجود دارد:
1. آیا امواج رادیویی کوتاه مشکلی ایجاد نمی کنند؟
از آنجا که ماکروویو های جدید دارای لایه ای محافظ هستند خط انتقال امواج کمتر است. زنان بارداری که از ماکروویو برای پخت و پز استفاده می کنند، بهتر است هنگام روشن بودن دستگاه فاصله مناسب (2 متر) را رعایت کنند.
2. آیا امواج رادیویی کوتاه روی مواد غذایی اثرات سو ایجاد نمی کنند؟
اگر مواد غذایی به شکل در است طبخ شوند، هیچ مشکلی در ترکیبات مواد غذایی پیش نخواهد آمد و مواد شکل طبیعی خود را حفظ خواهند نمود و ویتامین های غذا تا حد زیادی حفظ خواهند شد. هنگام گرم کردن غذاهایی که قبلا سرخ شدند، باید احتیاط نمود و با درجه پایین اقدام به گرم کردن غذا در ماکروویو نمود. موادی که حاوی روغن زیاد هستند در ماکروویو بسیار داغ خواهند شد و در این صورت، مواد غذایی خاصیت خود را از دست خواهند داد. به علاوه، حرارت بسیار بالا تولید مواد سرطان زا را در مواد غذایی افزایش خواهد داد (چه اجاق گاز و چه ماکروویو )
18. استفاده از کامپیوتر
بعضی از زنان باردار که در ارتباط مستقیم با کامپیوتر هستند و مداوم با کامپیوتر سر و کار دارند، از احتمال آسیب جنین به سبب امواج و تشعشعات صفحه نمایشگر کامپیوتر ابراز نگرانی می کنند، اما هنوز هیچ شواهدی دال بر صحت این ادعا در دست نیست و استفاده از کامپیوتر اشکالی ندارد۔ البته اگر لازم است زن باردار مدت طولانی جلوی کامپیوتر بنشیند، دو نکته را باید در نظر بگیرد:
- روی صندلی راحت و استاندارد بنشیند
- هر نود دقیقه یک بار ده دقیقه قدم بزند
19. استفاده از موبایل در دوران بارداری
زن باردار وقتی از موبایل استفاده نمی کند، باید آن را از خود دور کند و تا حد امکان هم از موبایل برای برقراری تماس استفاده نکند. همچنین از آويزان نمودن موبایل در گردن و گذاشتن آن در جیب خودداری کند.