تذهیب، هنری برای جلای روح و ذهن

هنر تذهیب با بکارگیری اشکالی متقارن با اصول و قواعد پیچیده خود و همچنین بهره گرفتن از رنگ هایی که دل طبیعت برگرفته شده اند با نقش بستن در حاشیه کتب ادبی ارزنده و کتب مقدس مذهبی و همچنین آراستن خطوط خوشنویسی سبب جلای دهنده روح انسان میشود. ترکیب هنر خوشنویسی و تذهیب محصولی را پدید خواهد آورد که می تواند چشمان هر تماشاگری را ساعت ها مجذوب خود کند. نگریستن به زیبایی های هنر تذهیب سبب آرامش بخشیدن به روح و جسم هنردوستان میگردد.  

حرکات منظم حلزونی و دایره ایی که ریشه ایی عمیق و دقیق  از علم ریاضی دارند زیرساخت ترکیب بندی های تذهیب را می سازند و اصول هنر تذهیب را تشکیل می دهند. 

 تذهیب چیست؟

در زبان فارسی تعریف دقیقی برای تعریف تذهیب وجود ندارد، و در عربی کلمه مصدر از ( ذَهب ) بر وزن باب تفعیل است. و از آنجایی که ذهب به معنای زر و طلا است، تذهیب را طلاکاری، زراندود کردن معنا کرده اند. در عالم هنر مجموعه ایی از نقش و نگارههایی که برای تزیین صفحات کتاب های مذهبی و یا مجموعه اشعار شاعران مطرح و همچین آراستن تابلو خوشنویسی را تذهیب می دانند.

تاریخچه مختصری از هنر تذهیب 

تذهیب در ایران سابقه طولانی دارد و پیشینه آن به دوره ساسانیان برمیگردد و پس از ورود اسلام به ایران هنر تذهیب مورد استقبال حکومت های اسلامی قرار گرفت و این امر سبب رواج بیشتر این هنر گردید. در ابتدا تزیین قرآن با تذهیب محدود به طرح های ساده هندسی برای سرسوره ها و صفحات اول و آخر قرآن  و همچین در پایان آیات محدود بود .

تذهیب را در طول تاریخ می توان به نوعی بیانگر حالات روحی و وضع اجتماعی دوران خود تفسیر کرد که گاه پر رنگ و پر نقش و نگار و گاه رو به زوال. ترویج تذهیب در دوره های زندیه، افشاریه و قاجار کمرنگ تر شد، اما خوشبختانه تا کنون این هنر پابرجاست و به حیات خود ادامه می دهد. 

تذهیب می تواند با هنرهایی مانند مینیاتور، کاشی کاری، قلمزنی و منبت کاری همگام شود و آثار هنر جاودانه ایی خلق کند. 

تذهیب در دیگر نقاط جهان نیز وجود دارد اما هنر تذهیب ایرانی دارای ویژگی و اصول منحصر بفردی است که این امر تذهیب ایران را نسبت به سایرین ممتاز کرده است.

در طرح های اروپایی تذهیب از صورت های مختلف انسان و حیوانات و همچنین تصاویری از طبیعت استفاده می شود. و عموما طرح های تذهیب اروپایی به ساقه های مو و برگ های رنگ آمیزی شده زینت داده می شوند. 

تذهیب نیز همانند نقاشی دارای مکاتب مختلفی است، هر یک از آنها دارای ویژگی های مختص به خود هستند که اساتید فن و هنرجویان این رشته بنا به شناختی که از این فن دارند می توانند آنها را از یکدیگر تفکیک کنند. از مکاتب مختلف تذهیب می توان به مکتبهای سلوجی، تیموری، صفوی و قاجاریه و از مکتب های تذهیب ایرانی به مکتب شیراز، اصفهان، تبریز و خراسان اشاره کرد. که هر یک از این مکاتب شعب مربوط به خود را دارند.

اصطلاح رایج در هنر تذهیب

اسلیمی، افشان، افشانگر، بوم، پیشانی، تاج و تحریر، گره و لچکی و گرفت و گیر، کتیبه ، کمند، حلزر، حلکار و .... 

رنگ های بکار رفته در تذهیب 

لاجورد، شنگرف، جیوه، گوگرد حرارت داده شده، رنگ مس ( که به آن زنگار هم گفته می شود)، سفیدآب قلع، آب طلا، زرنیخ (سبز و مشکی )، برنج (نارنجی) 

اگر از رنگ های دیگری مانند رنگ های زعفرانی . رنگ سبز سیلو و ... بکار رفته باشد، و همچنین نقش نگاره ها دارای برجستگی باشند به آن هنر مرصع گفته می شود. 

وسایل تذهیب

1. مداد
2. کاغذ یا مقوا
3. انواع ترلینگ
4. رنگ
5. قلمو
6. پالت رنگ 
7. ورقه طلا ( که با به صرفه نبودن خرید ورقه طلا بجای آن از اکلیل و گواش های طلایی استفاده می شود) 

مراحل کلی آموزش تذهیب

1- طراحی ( طرح کلی مد نظر را با استفاده از مداد بر روی کاغذ ترسیم می کنیم)

2- طرح اندازی ( با استفاده مهره طرح اولیه را بر روی کاغذ اصلی انتقال می دهیم )

3- قلم گیری قهوه ایی ( با استفاده از قلمو بسیار نازک که از موی گربه تهیه شده است خطوط ظزیف می کشیم )

4- رنگ گذاری نگاره ( طرح را رنگ آمیزی می کنیم )

5- قلم گیری سیاه 

6- ساخت و ساز ( ایجاد طرح سایه و روشن بر روی طرح )

در حال حاضر تذهیب کاران دو رویکرد متفاوت نسبت به برخورد با هنر تذهیب دارند، برخی به اصول و قواعد سنتی تذهیب پایبند هستند و برخی دیگر به دنبال ایجاد حرکات نوگرایانه در تذهیب هستند. یه وجود آمدن موتیو ها، المان ها  و یا بکارگیری رنگ های متنوع را می توان اقداماتی در جهت نوآوری در هنر تذهیب دانست.

مشکلات هنر تذهیب امروز

اصلی ترین مشکل تذهیب کاران امروز و یا هنرجویان این رشته را گرانی ابزارها دانست، که اگر جامعه هنری و عوامل دست اندکار این هنر میخواهند زمینه را برای فعالیت بیشتر برای دوستداران این فن مهیا کنند باید تدبیر در این زمینه داشته باشند.