در این مقاله انواع مختلف روش های پیشگیری از بارداری مطرح شده است. روش های مثل استفاده از قرص، کاندوم، یا جراحی و غیره.
روش های مختلف پیشگیری از بارداری
الف: پیشگیری از بارداری از ختم حاملگی (زایمان یا سقط جنین)
برخی زنانی که به فرزند خود شیر نمی دهند یا جنین خود را سقط کرده اند، 6 الی 7 هفته بعد از ختم حاملگی، تخمک گذاری خواهند کرد. در این گروه در صورت عدم استفاده از روش های ضد بارداری احتمال حاملگی مجدد وجود دارد. زنانی که به فرزند خود شیر نمی دهند از 3 هفته بعد از ختم حاملگی باید یکی از روش های جلوگیری از بارداری را استفاده نمایند، اما زنانی که به فرزند خود شیر می دهند از سه ماه بعد از زایمان می توانند از قرص های پیشگیری از بارداری استفاده نمایند. زنانی که مرتب به فرزندان خود شیر نمی دهند بهتر است از سه هفته بعد از زایمان از کاندوم با روش دیگر برای پیشگیری از بارداری استفاده کنند.
1. قرص های ضد بارداری ترکیبی
استفاده از قرص های ضد بارداری ترکیبی (حاوی استروژن و پروژسترون) شیر مادر شیرده را کاهش خواهد داد.
روش استفاده از قرص های ضد بارداری
قرص های ضد بارداری از روز اول قاعدگی استفاده می شوند. اگر زن شیرده هنوز قاعده نشده بهتر است در هفته اول مصرف قرص های ضد بارداری از کاندوم هم برای پیشگیری از بارداری استفاده شود. اثر ضد بارداری قرص های ترکیبی بسیار بالاست.
2. قرص های مینی بیل (پروژسترونی)
این قرص ها حاوی هورمون پروژسترون هستند و به دلیل ایجاد خونریزی های نامنظم و ضریب شکست بیشتر نسبت به قرص های ضد بارداری ترکیبی، همواره کمتر مورد استفاده قرار می گیرند. یکی از موارد استفاده این قرص ها زنان شیرده است، زیرا تا شش ماه اول اثر ضد بارداری خوبی دارند و در عین حال هم مقدار شیر را کم نمی کنند.
3. داروهای ضد بارداری تزریقی (دپوپروورا)
داروهای تزریقی اثر ضد بارداری بالایی دارند. با 4 الی 6 بار تزریق در سال می توانند اثر ضد بارداری خوبی ایجاد کنند. جالب است بدانید که داروهای ضد بارداری تزریقی در شیردهی اختلال ایجاد نخواهند کرد. ممکن است با تزریق این دارو قاعدگی قطع شده یا خونریزی های نامنظم ایجاد شود و بازگشت باروری به تاخیر افتد. مصرف این داروی ضد بارداری می تواند باعث افزایش وزن و کاهش تراکم استخوان شود.
4. داروی ضد بارداری تزریقی (مدروکی پروژسترون استات به علاوه استرادیول سیپیونات)
هر ماه یک بار تزریق می گردد. عوارض خونریزی های نامنظم آن کمتر از داروهای ضد بارداری تزریقی دپوپروور است. معمولا افراد قاعدگی های منظم خواهند داشت و بعد از قطع دارو برگشت باروری سریع خواهد بود.
5. نورپلانت (کپسول های ضد بارداری حاوی پروژسترون)
استفاده از کپسول های زیر پوستی ضد بارداری روشی موثر برای جلوگیری از بارداری است و تا 60 ماه می تواند اثر ضد بارداری داشته باشد. پس از قطع مصرف و خارج نمودن کپسول ها، باروری به حالت عادی برمی گردد.
6. دستگاه پیشگیری از بارداری داخل رحمی یا IUD
اوائل قرن حاضر در زمینه طراحی دستگاهی برای جلوگیری از بارداری تلاش های بسیار شد؛ وسیله ای که با قرار گرفتن در داخل رحم، بدون ایجاد عارضه، از وقوع حاملگی جلوگیری کند. در یکی از داستان ها نقل شده که در دوران قدیم با قرار دادن سنگ های کوچک در داخل رحم شتر مانع از حاملگی آن ها می شدند. همین پدیده باعث شد که دستگاه آیودی به منظور پیشگیری از حاملگی اختراع شود. انواع مختلف آیودی با شکل ظاهری و مواد تشکیل دهنده متفاوت وجود دارد.
چگونگی اثر ضد بارداری در آیودی
وقتی دستگاه آیودی در رحم جایگزین می شود واکنش های التهابی موضعی ایجاد می شود. در آیودی هایی که حاوی مس هستند التهاب سلول های آندومتر موجب فعال شدن لیزوزوم ها و سایر فعالیت های التهایی شده که برای اسپرم کشنده است. البته احتمالا آیودی از لانه گزینی نطفه تشکیل شده در داخل رحم جلوگیری می کند. میزان اثر ضد بارداری دستگاه آیودی همانند قرص های ضد بارداری بالاست. آیودی باید توسط افراد ماهر نصب شود تا از سوراخ شدن رحم جلوگیری شود. بلافاصله بعد از گذاشتن آیودی ممکن است کمی خونریزی و درد خفیف احساس شود که به مرور از بین خواهد رفت.
باید به این نکته توجه شود؛ کسانی که آیودی دارند. نباید وسط سیکل داروهای ضد التهاب مصرف کنند. زنانی که آیودی دارند و قاعدگی هایشان منظم است از روز 9 تا 22 قاعدگی نباید از قرص های ضد التهاب مثل آسپرین، استامینوفن، مفنامیک اسید، بروفن و... استفاه نمایند، زیرا این قرص ها اثر آیودی را کم می کنند. بعضی از دستگاه های ضد بارداری حاوی مس ممکن است مقدار خونریزی ماهیانه را افزایش دهند؛ اما دستگاه هایی که حاوی پروژسترون هستند خونریزی را افزایش نمی دهند. زنانی که به طور مداوم در معرض عفونت های واژینال قرار داشته و از نظر بهداشتی در سطح پایین قرار دارند، بهتر است از روش دیگری برای جلوگیری از حاملگی استفاده نمایند.
نخ آیودی از دهانه رحم به خارج رحم امتداد پیدا می کند و میکروب های بیماری زا می توانند از راه نخ به داخل حفره رحم انتقال یابند و باعث بروز عفونت شوند. بروز عفونت در زنانی که خودشان یا همسرشان از نظر بهداشتی ضعیف هستند، شایع است و استفاده از آیودی برای این گروه از افراد مناسب نیست.
در موارد زیر استفاده از آیودی ممنوع است
- زنانی که هنوز زایمان نکرده اند (بعضی از آیودی ها شرایط ویژه ای دارند که می توان آن ها را برای زنان زایمان نکرده نیز استفاده کرد)
- زنانی که در معرض خطر بیماری های مقاربتی قرار دارند.
- زنانی که سابقه حاملگی خارج از رحم دارند.
- زنانی که سابقه جراحی لوله های رحمی دارند
- زنانی که مشکلات انعقاد خون دارند.
- زنانی که بیماری های دریچه قلب دارند.
- زنانی که آندومتریوز دارند.
- زنانی که لیومیوم رحمی دارند.
- زنانی که بیماری ویلسون دارند.
7. کاندوم مردانه
کاندوم مردانه یکی از روش های موثر پیشگیری از بارداری محسوب شده و اگر درست استفاده شود، در برابر طیف وسیعی از بیماری های مقاربتی اثر حفاظتی دارد. اما اثر حفاظتی آن صد در صد نیست.
8. کاندوم زنانه (بیکینی)
کاندوم های زنانه به کیسه های مهبلی اطلاق می شود. کاندوم بیکینی شکل یک مایو کوچک از جنس لاتکس است و ضخامت آن دو برابر کاندوم مردانه است. احتمال پاره شدن این کاندوم از کاندوم مردانه کمتر است.
9. کاندوم واقعی
این دستگاه غلافی است که در انتهای خود یک حلقه دارد. حلقه خارجی و آزاد در خارج واژن و حلقه داخلی آن در داخل واژن و در مجاورت دهانه رحم قرار می گیرد. این نوع کاندوم نسبت به ایدز و هپاتیت غیر قابل نفوذ است.
10. دیافراگم به همراه مواد اسپرم کش
دیافراگم واژینال که باید توسط پزشک تجویز شود، یک گنبد لاستیگی با قطرهای متفاوت است. در صورتی که ديافراگم همراه با مواد اسپرم کش مصرف گردد، می تواند مؤثرتر باشد. معمولا چند ساعت قبل از مقاربت دیافراگم به همراه مواد اسپرم کش جاسازی می شود و 6 ساعت بعد از مقاربت می توان آن را خارج کرد.
11. کلاهک سرویکال
این وسیله از کائوچوی طبیعی ساخته شده و پیرامون قاعده دهانه رحم جای می گیرد و تا 48 ساعت می تواند در جای خود بماند. هنگام گذاشتن کلاهک سرویکال از مواد اسپرم کش استفاده می شود.
ب: روش های اورژانسی جلوگیری از بارداری
از روش های اورژانسی زمانی استفاده می شود که زوج از روش های پیشگیری از بارداری درست استفاده نمی کنند یا احتمال پارگی کاندوم به وجود آمده است. دو روش رایج اورژانسی برای جلوگیری از بارداری وجود دارد.
1. روش صبح روز بعد
اگر مقاربت حفاظت شده نباشد یا یکی از روش های ضد بارداری اشتباه اجرا شود یا کاندوم پاره شود، از این روش استفاده می شود و استفاده از قرص های ضد بارداری ترکیبی یکی از روش های اورژانسی است. از زمان مقاربت تا 72 ساعت بعد از مقاربت بهترین زمان استفاده از قرص های ضد بارداری ترکیبی است، استفاده دو نوبت قرص ضد بارداری ترکیبی اچ دی در روز (هر دوازده ساعت یک بار) تا دو روز ادامه یابد و در صورت وجود حالت تهوع و استفراغ می توان از قرص متوکلوپرامید استفاده نمود. در این روش تا 75 درصد از بارداری جلوگیری می شود. اگر حین مصرف قرص های ضد بارداری حالت تهوع و استفراغ ایجاد شد، دز مصرفی یک بار دیگر تکرار گردد.
٢. وسایل داخل رحمی و آیودی در پیشگیری از بارداری به روش اورژانسی
اگر تا پنج روز بعد از مقاربت مشکوک احتمال حاملگی زیاد باشد و آیودی داخل رحم گذاشته شود، احتمال حاملگی بسیار کم می شود (فقط یک درصد) بنابراین، گذاشتن آیودی بعد از مقاربت می تواند روش مناسبی برای جلوگیری از بارداری های ناخواسته باشد.
12. روش تقویمی (ریتمیک)
در روش ریتمیک ابتدا باید زمان تخمک گذاری مشخص گردد و آنگاه حوالی زمان تخمک گذاری مقاربت انجام نگردد. تخمک گذاری اکثرأ 14+2 و 2 - 14 روز قبل از شروع قاعدگی بعدی اتفاق می افتد. خانم هایی که قاعدگی بسیار منظم دارند، می توانند از این روش برای جلوگیری از بارداری استفاده نمایند. البته این روش خیلی قابل اعتماد نیست و ضریب شکست بالا دارد و کسانی که قطعا فرزند دیگری نمی خواهند بهتر است از این روش برای جلوگیری از بارداری استفاده نکنند.
زن می تواند هر روز با اندازه گیری دمای بدن خود متوجه افزایش دمای بدنش شود. افزایش دمای بدن در روز تخمک گذاری اتفاق می افتد. برای احتیاط بیشتر از پنج روز بعد از افزایش پایدار دمای بدن، می توان مقاربت بدون محافظت انجام داد؛ به طور مثال خانمی که سیکل 28 روزه منظم دارد باید از روز هفتم بعد از شروع قاعدگی تا روز هجدهم از یکی از روش های جلوگیری از بارداری استفاده نماید.
13. ناتمام گذاشتن عمل مقاربت (عقب کشیدن)
مقاربت هنگام خروج اسپرم ناتمام گذاشته می شود و اسپرم به خارج ریخته می شود. این روش جلوگیری برای زوج هایی مناسب است که کم فرزند دارند (احتمال وقوع حاملگی وجود دارد، زیرا قبل از خروج اسپرم در طول مقاربت، تعدادی اسپرم وارد واژن می شوند که می توانند باعث بارداری ناخواسته شوند.
ج: روش های جراحی جلوگیری از بارداری
بستن لوله با عمل جراحی یکی از پرطرفدارترین روش های پیشگیری از بارداری است. از لحاظ پزشکی عمل بستن لوله را می توان در هر زمانی انجام داد. در بیشتر اوقات لوله ها را هنگام عمل سزارین می بندند، برای خانم هایی که زایمان طبیعی می کنند اوائل دوره نقاهت پس از زایمان، زمان مناسب برای بستن لوله است زیرا چند روز بعد از زایمان قله رحم در نزدیکی ناف قرار دارد و لوله های رحمی به راحتی در زیر جدار شکم در دسترس هستند.
عمل بستن لوله از لحاظ تکنیکی آسان است و نیازی به بستری طولانی مدت ندارد. 8 ساعت بعد از بستن لوله (به روش جراحی) اکثر خانم ها می توانند حرکت کنند و مواد غذایی مصرف کنند و از نوزاد خود مراقبت کنند. البته لازم به ذکر است که مواردی از حاملگی های خارج از رحم در زنانی که لوله های رحمی خود را بسته بودند، دیده شده است.
1. برگشت باروری بعد از بستن لوله های رحمی
با توجه به پیشرفت علم پزشکی در جراحی زنان و زایمان می توان با انجام جراحی میکروسکوپی لوله بسته شده را باز کرد. اما زنان باید بدانند که نباید از این روش برای جلوگیری از بارداری موقت استفاده نمایند، زیرا ممکن است عمل باز کردن لوله ها موفقیت آمیز نباشد.
2. بستن لوله آقایان (وازکتومی)
بستن لوله در آقایان یکی از روش های آسان و رایج است. در این روش طی زمانی کوتاه و به صورت سرپایی لوله ای که اسپرم را از بیضه ها خارج می کند بریده می شود. یکی از معایب وازکتومی این است که عقیمی فورأ ظاهر نمی شود و خروج اسپرم از یک تا چند ماه بعد از عمل وازکتومی ادامه دارد و باید به طور متوالی آزمایش اسپرم در ماه های بعد تکرار گردد تا تعداد آن ها به صفر برسد.
برگشت باروری در مردان بعد از وازکتومی
وازکتومی یک روش دائمی جلوگیری از بارداری در نظر گرفته می شود اما اگر به دلایلی باز کردن لوله ضروری باشد، می توان با استفاده از جراحی میکروسکوپی در پنجاه درصد موارد قدرت باروری را برگرداند. هر چه زمان بیشتری از عمل وازکتومی بگذرد، احتمال بازگشت باروری کمتر خواهد بود.