در اکثر بارداری ها، جنین در حال رشد کاملا آزاد است تا در اطراف رحم جابه جا شود. با این وجود، در هفته های 32 تا 36 بارداری، جنین به حدی بزرگ می شود که حرکت کردن آن محدود می شود. در این شرایط چرخیدن جنین بسیار سخت تر می شود و ممکن است جنین در وضعیت بریچ قرار بگیرد.
زایمان بریچ یا بریچ بودن جنین یعنی چه؟
زایمان بریچ نوعی زایمان جنین (کودک متولد نشده) رو به پایین یا ابتدا بیرون آمدن پای کودک است. حدود 3 تا 4 درصد از جنین ها در هنگام وضع حمل در وضعیت بریچ قرار دارند، که به طور بالقوه یک پوزیشن خطرناک است.
چه زمانی بریچ بودن جنین اتفاق می افتد؟
در اکثر بارداری ها، جنین در حال رشد کاملا آزاد است تا در اطراف رحم جابه جا شود. با این وجود، در هفته های 32 تا 36 بارداری، جنین به حدی بزرگ می شود که حرکت کردن آن محدود می شود. در این شرایط چرخیدن جنین بسیار سخت تر می شود، بنابراین هر پوزیشنی که در این شرایط دارد، احتمالا همان پوزیشنی خواهد بود که در هنگام شروع زمان زایمان خواهد داشت. به دلایلی که به طور کامل درک نمی شوند، تقریبا تمام نوزادان متولد نشده در وضعیت سر به سمت پایین، یا «پوزیشن سر به سمت پایین و پا در بالا» قرار دارند. جنین به صورت وارونه در رحم قرار دارد، و سر باعث می شود که دهانه رحم گشاد شود (واژن باز شود) و فرآیند زایمان را کنترل می کند. با این وجود، برخی از جنین ها در وضعیت بریچ قرار دارند. سه نوع پوزیشن بریچ وجود دارد: بریچ فرانک، بریچ کامل، و بریچ ناقص.
- در بریچ کامل: باسن از رحم خارج شده و پاها در جلوی بدن خم می شوند.
- در بریچ فرانک: نیز باسن کودک به سمت پایین است (ابتدا باسن از رحم خارج می شود)، اما پاهای کودک صاف بوده و تا سر کودک به صورت صاف قرار گرفته است.
- در بریچ ناقص: که همچنین با نام «بریچ ناکامل» شناخته می شود، زمانی است که یکی یا هر دو پا به سمت پایین هستند، پس پاها وارد کانال زایمان می شوند.
البته، بسیاری از کودکان با وضعیت بریچ به صورت بی خطر متولد می شوند. عوامل خاصی وجود دارد که با احتمال بیشتری زایمان در پوزیشن بریچ را موفق می کند، اگر سونوگرافی (تکنیکی که از امواج صوتی برای تصویربرداری از جنین استفاده می کند) نشان دهد که کودک در وضعیت بریچ فرانک قرار دارد، چانه جنین بر روی قفسه سینه قرار می گیرد، و جنین بزرگ نیست، و با احتمال بیشتری زایمان در وضعیت بریچ ناقص امکان پذیر است.
بزرگ ترین قسمت بدن کودک معمولا سر کودک است. اگر سر کودک در رحم مادر جا بگیرد، باید بقیه قسمت های بدن به راحتی لیز خورده و از رحم بیرون بیاید. به علاوه، وقتی که ابتدا سر کودک بیرون می آید، استخوان نرم جمجمه، حالت کانال تولد در هنگام زایمان را «شکل می دهد» (این همان چیزی است که باعث می شود نوزادان ظاهری مخروطی شکل داشته باشند). اگر جنین ابتدا از ناحیه پایین تنه متولد شود، این احتمال وجود دارد که در لگن مادر جا بگیرد، اما سر کودک در ناحیه چانه در لگن گیر می کند. این شرایط با نام «به دام افتادن سر» شناخته می شود، که ممکن است باعث صدمه جدی به جنین شود و ممکن است برای تکمیل زایمان نیاز به مداخله از طریق جراحی باشد.
همچنین احتمال «فروافتادگی بند ناف» در وضعیت بریچ وجود دارد. کودک همچنان اکسیژن مورد نیاز را به طور انحصاری از خون موجود در بند ناف دریافت می کند تا زمانی که سر کودک از رحم بیرون آمده و کودک قادر باشد خودش نفس بکشد. در برخی از موارد تولد بریچ، بخشی از بند ناف قبل یا همراه با پا یا باسن کودک وارد کانال زایمان می شود و فشار بر روی بند ناف باعث قطع خون و اکسیژن می شود. این وضعیت «فرو افتادگی بند ناف» نامیده می شود.
دموگرافی
زایمان بریچ در 3 تا 4 درصد از تمام زایمان ها رخ می دهد، و حدود 95 درصد از زنان با وضعیت بریچ جنین، ترجیح می دهند که از گزینه سزارین برای تولد کودکشان استفاده کنند. هر چه زودتر زایمان کودک رخ دهد، احتمال اینکه کودک در وضعیت بریچ قرار داشته باشد، بیشتر خواهد بود. 25 درصد از نوزادان نارس که قبل از هفته 28 بارداری متولد می شوند، در وضعیت بریچ قرار دارند.
علل و علائم بریچ بودن جنین
علت وضعیت بریچ ناشناخته است. زنانی که چند قلو باردار هستند (مثلا دوقلو یا بیشتر)، با احتمال بیشتری حداقل یکی از جنین هایشان در وضعیت بریچ قرار دارد که به علت محدودیت فضا در رحم است. به طور کلی علائم قابل تشخیصی برای بودن کودک در وضعیت بریچ وجود ندارد. با این وجود، برخی از زنان ممکن است بتوانند موقعیت جنین را در جایی که لگد زدن جنین حس می شود، تشخیص دهند.
تشخیص بریچ بودن جنین
پزشک معمولا می تواند پوزیشن جنین را از طریق لمس دیواره شکم مادر تشخیص دهد. یک سرنخ دیگر از وضعیت قرارگیری کودک در رحم، محلی است که نبض قلب کودک شنیده می شود. اگر ضربان قلب کودک در بهترین حالت در پایین سطح ناف مادر شنیده می شود، احتمالا سر کودک به سمت پایین است. از سوی دیگر، اگر ضربان قلب کودک در بهترین حالت بالای سطح ناف مادر شنیده می شود، احتمالا کودک در وضعیت بریچ قرار دارد. دقیق ترین راه برای تعیین وضعیت بریچ کودک، از طریق سونوگرافی انجام می شود.
درمان بریچ بودن جنین
اگر کودک در هفته های آخر بارداری خود در پوزیشن بریچ قرار دارد، سه اقدام احتمالی می توان انجام داد: سزارین (یا زایمان از طریق سزارین)، تلاش برای چرخش سفالیک خارجی و یا زایمان در وضعیت بریچ.
1. زایمان در وضعیت بریچ
برخی از زنان، زایمان در وضعیت بریچ را انتخاب می کنند. این کار تنها در صورتی باید انجام شود که سونوگرافی نشان دهد جنین در وضعیت مطلوبی از بریچ قرار دارد. پوزیشن بریچ فرانک، پوزیشنی است که زایمان طبیعی آن ترجیح داده می شود، و اکثر جنین ها در وضعیت بریچ در این حالت قرار دارند. اکثر کودکان در وضعیت بریچ به راحتی متولد می شوند، اما خطر آسیب به جنین وجود دارد. برخی از پزشکان از یک فورسپس و دستگاه زایمان با وکیوم استفاده می کنند تا به کودک در وضعیت بریچ کمک کنند که از کانال زایمان خارج شود، روشی است که به زایمان طبیعی در وضعیت بریچ کمک می کند.
2. تلاش برای چرخش سفالیک خارجی
در حین روش چرخش سفالیک خارجی (که با نام «چرخش» نیز معروف است)، متخصص زنان و زایمان تلاش می کند تا قبل از شروع زایمان، با دستکاری در قسمت خارجی شکم، جنین را در پوزیشن سر به سمت پایین قرار دهد. متخصص زنان و زایمان دست خود را بر روی شکم مادر قرار می دهد تا محل باسن و سر نوزاد متولد نشده را مشخص کند. باسن اندکی به سمت بالا رفته و پزشک به سر کودک فشار وارد می کند تا آن را تحریک به چرخش به سمت پهلوها کند. ممکن است قبل از اینکه جنین تصمیم به همکاری بگیرد، به چندین بار آزمایش کردن این کار نیاز باشد، اما حدود نیمی از کودکان در نهایت سر خود را می چرخانند.
چرخش تنها باید در بیمارستان انجام شود، و از دستگاه سونوگرافی به عنوان راهنمای پزشک زنان و زایمان برای چرخاندن کودک استفاده شود. جنین باید از طریق مانیتور قبل و بعد از چرخش تحت نظارت قرار بگیرد. به مادر برای آرامش رحم، به حداقل رساندن ناراحتی و جلوگیری از انقباضات زودرس، دارو داده می شود. چرخش برای همه جنین ها که در خاتمه دوران بارداری در وضعیت بریچ قرار دارند، مناسب نیست. همچنین تنها در صورتی که یک جنین در رحم مادر قرار داشته باشد، و اگر جفت در جلوی جنین قرار نداشته باشد و اگر به نظر نمی رسد که بند ناف به دور بدن جنین پیچیده شده باشد، این کار را می توان انجام داد.
3. سزارین
سزارین شایع ترین روش برای زایمان کودک در وضعیت بریچ است و در صورتی که چرخش کودک با شکست مواجه شود، روشی است که توسط کالج زنان و زایمان ایالات متحده پیشنهاد می شود. سزارین توسط پزشک زنان و زایمان انجام می شود، که برشی را در قسمت تحتانی شکم ایجاد کرده تا کودک را به دنیا بیاورد. مانند هر عمل جراحی، سزارین نیز خطر عفونت و خونریزی را به همراه دارد. در صورت سزارین بهبودی پس از زایمان نیز مدت بیشتری نسبت به زایمان طبیعی طول خواهد کشید. با این وجود، در شرایط دشوار وضعیت بریچ یا در شرایطی که زن چند قلو باردار باشد و یکی یا بیشتر از یکی از نوزادان در وضعیت بریچ قرار دارد، سزارین احتمالا بهترین گزینه در نظر گرفته می شود.
پیش بینی قرار گرفتن جنین در وضعیت بریچ
- روش چرخش تقریبا در چرخاندن کودکان در وضعیت بریچ برای تقریبا 50 درصد از جنین ها موفقیت آمیز بوده است. با این وجود، برخی از کودکانی که به طور موفقیت آمیز چرخانده می شوند، بعد از اتمام این کار مجددا به وضعیت بریچ باز می گردند، به خصوص اگر چرخش خیلی زود قبل از زایمان انجام شود.
- در زایمان های چند قلویی که سر گیر کرده یا شانه یا دست بیرون نمی آید، می تواند باعث آسیب به نوزاد شود. هم به دام افتادن سر و هم افتادگی بند ناف می توانند در صورت تاخیر در زایمان به طور بالقوه برای جنین کشنده باشند.
- در بین نوزادانی در وضعیت بریچ که به صورت ترم کامل بعد از 9 ماه متولد می شوند، کودکان کوچک تر معمولا بهتر متولد می شوند. اما نوزادان نارس استثناء هستند. روش سزارین معمولا روش ترجیح داده شده برای تولد نوزادان نارس است که به دلیل خطرات دیگری است که نوزادان نارس با آن مواجه می شوند (مانند عدم رشد ریه).
پیشگیری از بریچ بودن جنین
هیچ راهی برای جلوگیری از قرار گرفتن کودک در وضعیت بریچ در اواخر بارداری وجود ندارد. زنی که یک بار جنینش در وضعیت بریچ قرار داشته است، با احتمال بیشتری در زایمان های بعدی نیز کودکش در وضعیت بریچ قرار خواهد داشت.
تعاریف کلمات کلیدی
- بریچ کامل- پوزیشنی از بریچ است که در آن ابتدا باسن کودک «در وضعیت نشسته» از رحم بیرون می آید و پاهای جنین جمع شده اند.
- چرخش سفالیک خارجی- از مهارت دست در قسمت شکم برای چرخاندن کودک در وضعیت بریچ استفاده می شود، که با نام چرخش نیز شناخته می شود.
- بریچ فرانک- پوزیشن بریچ فرانک حالتی است که ابتدا باسن کودک در کانال زایمان قرار می گیرد و پاهای او صاف و به سمت بالا هستند، پس پاهای جنین در نزدیکی سر او قرار دارند.
- بریچ ناقص- که همچنین با نام «بریچ ناکامل» شناخته می شود، حالتی است که یک یا دو پای کودک به سمت پایین قرار گرفته، پس ابتدا پاها وارد کانال زایمان می شوند.
- فروافتادگی بند ناف- پوزیشنی از تولد است که بند ناف، که بافتی است که جفت را به ناف جنین متصل می کند تا اکسیژن و مواد مغذی به کودک برساند، از رحم خارج شده و فشرده می شود، بنابراین مانع از انتقال اکسیژن به جنین می شود.