هر آنچه که باید درباره هیستروسالپنگوگرافی (HSG) یا همان عکس رنگی از رحم بدانید در این مقاله بیان شده است.
هیستروسالپنگوگرافی چیست؟
هیستروسالپنگوگرافی نوعی تصویربرداری با اشعه ایکس از داخل رحم زن (زهدان) و لوله های فالوپ (ساختاری است که تخمک ها را از تخمدان به دهانه رحم منتقل می کند) است. این نوع از تصویربرداری اشعه ایکس از ماده حاجب استفاده می شود تا تصویر دقیقی از رحم و لوله فالوپ ثبت شود. به روشی که در هیستروسالپنگوگرافی استفاده شده، فلوروسکوپی گفته می شود که در آن به جای یک عکس ثابت، یک تصویر ویدئویی ایجاد می شود. رادیولوژیست می تواند ماده حاجب را همانطور که در میان قسمت های مختلف دستگاه تولید مثل شما حرکت می کند، دنبال کند. سپس قادر خواهد بود تا در صورتی که شما دچار انسداد در لوله رحم و یا دیگر اختلالات ساختاری در رحم شده باشید، آن را تشخیص دهد.
چرا هیستروسالپنگوگرافی انجام می شود؟
در صورتی که بیمار دچار مشکلات باروری و حاملگی از جمله سقط جنین متعدد باشد، پزشک تصویربرداری هیستروسالپنگوگرافی را تجویز می کند. از این روش می توان برای تشخیص علت ناباروری نیز استفاده کرد. ناباروری ممکن است بر اثر یکی از عوامل زیر ایجاد شود:
- اختلالات ساختاری در رحم که می تواند مادرزادی (ژنتیکی) یا اکتسابی باشد
- انسداد لوله فالوپ رحم
- بافت زخمی در رحم
- فیبروئید رحم
- تومور یا پولیپ رحم
در صورتی که جراحی لوله رحم انجام داده‌اید، پزشک به منظور کنترل موفقیت عمل جراحی، تصویربرداری هیستروسالپنگوگرافی را تجویز می کند. اگر عمل توبکتومی (بستن لوله های رحم) انجام داده اید، پزشک به منظور اطمینان از صحت بسته شدن لوله ها، تصویربرداری هیستروسالپنگوگرافی را تجویز می کند. این آزمایش همچنین در بررسی موفقیت آمیز بودن عمل باز کردن مجدد لوله های فالوپ نیز کاربرد دارد.
آمادگی قبل از انجام تصویربرداری هیستروسالپنگوگرافی
این آزمایش ممکن است برای برخی زنان دردناک باشد و به همین دلیل پزشک ممکن است اقدام به تجویز داروهای مسکن و یا ضد درد کند. این داروها باید حدود یک ساعت قبل از انجام تصویربرداری هیستروسالپنگوگرافی مصرف شوند. همچنین جهت کاهش استرس شخص، پزشک معمولاً کمی داروی آرام بخش تجویز می کند. همچنین برای جلوگیری از ایجاد عفونت قبل و بعد از انجام آزمایش معمولاً آنتی بیوتیک توصیه می شود. این آزمایش معمولاً بین چند روز تا یک هفته بعد از دوره قاعدگی انجام می شود تا از عدم بارداری بیمار اطمینان حاصل شود و همچنین خطر ابتلا به عفونت کاهش یابد. مهم است که در صورت احتمال بارداری حتماً به پزشک اطلاع دهید؛ زیرا انجام این آزمایش ممکن است برای جنین خطرناک باشد. همچنین در صورتی که دچار بیماری التهابی لگن (PID) و یا خونریزی غیر طبیعی واژن هستید؛ از انجام این آزمایش خودداری نمایید.
در این آزمایش از ماده حاجب استفاده می شود. ماده حاجب، ماده ای است که جویده شده یا به بدن تزریق می شود تا به نشان دادن اندام ها و بافت های خاص اطرافش کمک کند. این ماده باعث رنگی شدن ارگان های بدن نمی شود و حل شده یا از طریق ادرار دفع می شود. در صورتی که به باریم یا ماده حاجب حساسیت دارید، مهم است که پزشک را از این مساله مطلع سازید. قطعات فلزی با دستگاه رادیولوژی تداخل ایجاد می کند و به همین علت قبل از انجام هیستروسالپنگوگرافی باید هر چیز فلزی از جمله جواهرات را از بدن خود جدا کنید. ممکن است کمدی برای قرار دادن وسیله هایتان در محل عکس برداری وجود داشته باشد، اما احتمالا تمایل داشته باشید که جواهرات خود را در خانه نگهدارید.
در حین تصویربرداری هیستروسالپنگوگرافی چه اتفاقی می افتد؟
در طول این تصویربرداری شخص باید حتماً از گان (لباس یک بار مصرف مخصوص بیمارستان) استفاده کرده و به پشت دراز بکشد و زانوهای خود را خم کرده و پاهای خود را باز کند. سپس رادیولوژیست یک اسپکولوم را وارد واژن زن می کند. با انجام این کار پزشک می تواند دیواره رحم را که در انتهای واژن قرار گرفته، مشاهده کند. در این مرحله شخص ممکن است کمی احساس ناراحتی کند. سپس رادیولوژیست اقدام به تمیز کردن دیواره رحم کرده و با تزریق بی حسی موضعی از درد آن کم می کند. در مرحله بعدی ابزاری که کانولا (سوند) نامیده می شود، وارد دیواره رحم شده و اسپکولوم را خارج می کند. رادیولوژیست ماده حاجب را توسط سوند وارد بدن شخص کرده که به سمت رحم و لوله فالوپ حرکت می کند.
در مرحله بعد شخص زیر دستگاه رادیولوژی قرار می گیرد و رادیولوژیست تصویربرداری را شروع می کند. در حین این مرحله، ممکن است از شما خواسته شود چندین بار جابه جا شوید تا رادیولوژیست از زوایای مختلفی تصویربرداری کند. حرکت ماده حاجب در لوله فالوپ ممکن است اندکی احساس درد و گرفتگی ایجاد کند. بعد از اتمام تصویربرداری، رادیولوژیست اقدام به برداشتن سوند می کند. در انتها نیز به منظور جلوگیری از عفونت و کاهش درد، داروهای مناسب تجویز می شود و سپس شخص مرخص می گردد.
خطرات و عوارض جانبی تصویربرداری هیستروسالپنگوگرافی
عوارض انجام تصویربرداری هیستروسالپنگوگرافی بسیار نادر هستند. از خطرات احتمالی آن می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- واکنش آلرژی زا به ماده حاجب
- عفونت رحم و لوله فالوپ
- آسیب دیدگی رحم، مانند سوراخ شدن جدار بافت
بعد از انجام هیستروسالپنگوگرافی چه اتفاقی می افتد؟
بعد از انجام این آزمایش، ممکن است دچار گرفتگی عضلانی شبیه به دوره قاعدگی شوید. در برخی موارد ترشح و خونریزی جزئی واژنی نیز ممکن است اتفاق بیافتد. در این مدت برای جلوگیری از عفونت باید به جای یک تامپون از پد استفاده کنید. بعضی زنان بعد از تصویربرداری هیستروسالپنگوگرافی ممکن است دچار سرگیجه و حالت تهوع شوند. این اثرات جانبی عادی بوده و در نهایت بهبود می یابند. در مواردی که دچار علائم عفونت شدید از جمله موارد زیر شده اید، حتماً به پزشک اطلاع دهید:
- تب
- درد شدید و گرفتگی
- ترشحات واژنی که بوی بدی دارند
- غش کردن
- خونریزی شدید واژنی
- استفراغ
بعد از انجام آزمایش، رادیولوژیست نتایج را به پزشک شما ارسال می کند. پزشک معالج نتیجه را بررسی خواهد کرد. بسته به نتایج آزمایش، پزشک ممکن است بخواهد معاینات بعدی را انجام دهد یا آزمایش های بعدی را توصیه کند.
در حین انجام این تصویربرداری و بعد از آن چه چیزی را تجربه خواهید کرد؟
این آزمایش باید فقط باعث کمی ناراحتی شود. ممکن است هنگام قرار دادن کاتتر یا تزریق ماده حاجب کمی درد و ناراحتی اتفاق بیافتد، اما این درد و ناراحتی نباید برای مدت طولانی ادامه پیدا کند. همچنین ممکن است تحریک جزئی در صفاق، پوشش حفره شکمی وجود داشته باشد که باعث درد عمومی در ناحیه پایین شکمی می شود، اما این درد هم باید حداقلی بوده و نباید زیاد طول بکشد. اکثر زنان چند روز بعد از انجام این تصویربرداری، لکه بینی واژنی را تجربه می کنند که طبیعی است.
چه کسی نتایج آزمایش را تفسیر می کند و چگونه می توان به نتایج آزمایش دسترسی پیدا کرد؟
رادیولوژیست، پزشکی است که به طور خاص برای نظارت و تفسیر معاینات رادیولوژی آموزش دیده است، تصاویر را تجزیه و تحلیل کرده و گزارش امضا شده را به پزشک اصلی یا پزشک تجویز کننده تصویربرداری شما ارسال می کند، که در مورد نتایج با شما صحبت خواهد کرد. آزمایشات بیشتری ممکن است نیاز باشد. اگر چنین است، پزشک علت این کار را توضیح خواهد داد. گاهی اوقات آزمایشات بیشتر به این دلیل انجام می شود که یک ناهنجاری بالقوه نیازمند ارزیابی بیشتر با مشاهده های بیشتر یا تکنیک تصویربرداری ویژه است. اگر تغییر غیر عادی با گذشت زمان رخ داده، آزمایشات بیشتر ممکن است انجام شود تا نتایج آن مشاهده شود. آزمایشات بیشتر گاهی اوقات بهترین راه برای تشخیص اینکه آیا درمان موثر بوده یا ناهنجاری ثبات داشته یا تغییر کرده، می باشد.
مزایا انجام تصویربرداری هیستروسالپنگوگرافی (عکس رنگی از رحم) در برابر خطرات آن چیست؟
فواید هیستروسالپنگوگرافی (عکس رنگی از رحم)
- هیستروسالپنگوگرافی یک روش غیر تهاجمی با عوارض نادر است.
- هیستروسالپنگوگرافی یک روش نسبتا کوتاه است که می تواند اطلاعات ارزشمندی در مورد انواع ناهنجاری هایی که باعث بروز ناباروری و یا مشکلات حاملگی برای جنین می شوند، فراهم کند.
- هیستروسالپنگوگرافی می تواند گاهی اوقات لوله های فالوپی را که مسدود شده است باز کند و به بیمار اجازه دهد بعد از آن باردار شود.
- هیچگونه پرتویی در بدن بیمار پس از معاینه با اشعه ایکس باقی نمی ماند.
- معمولاً هیچ عارضه جانبی در محدوده تشخیصی معمولی برای اشعه ایکس در این آزمایش ندارد.
خطرات هیستروسالپنگوگرافی (عکس رنگی از رحم)
- همیشه احتمال کم ابتلا به سرطان در اثر بیش از حد قرار گرفتن در معرض اشعه ایکس وجود دارد. با این حال، سود تشخیص دقیق بسیار بیشتر از خطر ابتلا به سرطان است.
- دوز تابش مؤثر برای این روش متفاوت است.
- در صورت بروز بیماری التهابی مزمن، عفونت لگنی یا بیماری مقاربتی درمان نشده، قبل از عمل حتماً به پزشک یا تکنسین اطلاع دهید تا از وخیم تر شدن عفونت جلوگیری شود.
- در صورت وجود احتمال بارداری، زنان باید همیشه به پزشک یا تکنسین پرتونگاری خود اطلاع دهند.
نکاتی در مورد به حداقل رساندن قرارگیری در معرض تابش اشعه ایکس
در حین معاینات با اشعه ایکس مراقبت های ویژه ای صورت می گیرد تا با کمترین میزان تابش ممکن، بهترین تصاویر برای ارزیابی گرفته شود. سازمان های ملی و بین المللی حفاظت از رادیولوژی مرتباً استانداردهای تکنیکی را که توسط متخصصان رادیولوژی استفاده می شود، مرور و به روز می کنند. سیستم های پرتو نگاری مدرن دارای پرتوهای اشعه ایکس بسیار کنترل شده و روش های کنترل دوز برای به حداقل رساندن پراکندگی تابش (گستردگی) هستند. این تضمین می کند که قسمت هایی از بدن بیمار که از آنها تصویربرداری نمی شود، به طور حداقلی در معرض اشعه قرار بگیرند.
محدودیت های انجام هیستروسالپنگوگرافی چیست؟
هیستروسالپنگوگرافی فقط داخل رحم و لوله های فالوپ را می بیند. ناهنجاری تخمدان ها، دیواره رحم و سایر ساختارهای لگن ممکن است با MRI یا سونوگرافی ارزیابی شود. ناباروری ممکن است به علت مشکلاتی باشد که در هیستروسالپنگوگرافی نشان داده نمی شود، از جمله این موارد می توان به تعداد کم اسپرم، یا عدم توانایی کاشت تخمک بارور شده در رحم باشد، اما تنها به این مشکلات محدود نمی شود.
منبع: healthline