کاشت کاکتوس در گلدان؛ شرایط پرورش، تکثیر و نگهداری کاکتوس در خانه

در میان گیاهان آپارتمانی، کاکتوس‌ها به دلیل شکل‌های منحصربه‌فرد، مقاومت بالا و نیاز کم به مراقبت، جایگاه ویژه‌ای دارند. در طبیعت، هزاران گونه کاکتوس یافت می‌شود، اما دو گروه اصلی آن یعنی کاکتوس‌های بیابانی و جنگلی بیشتر در خانه‌ها پرورش داده می‌شوند. این گیاهان در اندازه‌های گوناگون موجودند و اغلب انواع کوچک تا متوسط محبوب‌ترند.

کاکتوس‌ های بیابانی اغلب تیغ‌ دار یا پوشیده از موهای نرم هستند و اشکال متنوعی مانند ستون، توپ یا صفحه دارند. در مقابل، کاکتوس‌های جنگلی که بیشتر به بروملیا شباهت دارند، به‌صورت خزنده یا اپی‌فیت رشد می‌کنند و معمولاً برای آویزان کردن در فضاهای داخلی مناسب‌ اند. یکی از معروف‌ترین آن‌ها، کاکتوس کریسمس است که گل‌هایی رنگارنگ و زیبا تولید می‌کند. در این مقاله از سلام دنیا، با روش پرورش و کاشت کاکتوس در گلدان و نگهداری از کاکتوس‌های آپارتمانی آشنا می‌شوید.

اطلاعات کلی درباره کاکتوس 

• نام عمومی: کاکتوس
• خانواده: کاکتوس‌ها (Cactaceae)
• نوع گیاه: گیاه گوشتی (ساکولنت) و چندساله
• اندازه نهایی: ارتفاع بین 1 تا 96 اینچ (حدود 2.5 تا 244 سانتی‌متر)، عرض بین 2 تا 30 اینچ (حدود 5 تا 76 سانتی‌متر)
• نور مورد نیاز: نور کامل یا نیمه‌سایه
• نوع خاک: خاک شنی و دارای زهکشی خوب
• pH خاک: خاک خنثی تا کمی اسیدی
• زمان گل‌دهی: تابستان
• رنگ گل: نارنجی، صورتی، قرمز، زرد و سفید
• مناطق مقاومت: مناطق 9 تا 11 طبق USDA (مناطق گرم و معتدل)
• منطقه بومی: آمریکای شمالی و آمریکای جنوبی

حتما بخوانید: روش های نگهداری و احیای کاکتوس پژمرده و زرد شده

نحوه مراقبت از کاکتوس‌های آپارتمانی

کاکتوس‌های بیابانی و جنگلی جزو مقاوم‌ترین گیاهان آپارتمانی هستند و با ظاهر خاص و ساده خود، جلوه‌ای زیبا به طاقچه‌ها یا اتاق‌های روشن می‌بخشند. برای نگهداری درست از کاکتوس در خانه، به نکات زیر توجه کنید:

• کاکتوس را در پرنورترین قسمت خانه قرار دهید.
• از خاک سبک با زهکشی مناسب استفاده کنید یا از خاک مخصوص کاکتوس بهره بگیرید.
• تنها زمانی به گیاه آب بدهید که خاک آن کاملاً خشک شده باشد؛ آبیاری زیاد می‌تواند به گیاه آسیب بزند.
• در فصل زمستان که کاکتوس وارد خواب زمستانی می‌شود، میزان آبیاری و کوددهی را کاهش دهید.
• معمولاً نیازی به هرس نیست، مگر اینکه بخواهید رشد گیاه را کنترل یا شکل آن را اصلاح کنید.

1. مراقبت از کاکتوس‌ از طریق نور مورد نیاز

کاکتوس‌ها روزانه به 4 تا 6 ساعت نور زیاد نیاز دارند. با این حال، برخی از گونه‌های کاکتوس‌های بیابانی و جنگلی ممکن است در برابر نور مستقیم خورشید دچار سوختگی شوند. بهتر است کاکتوس را در نزدیکی پنجره‌ای آفتاب‌گیر قرار دهید. در تابستان، مکانی با نور زیاد ولی فیلترشده (مثل پشت پرده نازک) مناسب است، و در زمستان نور مستقیم خورشید، مثلاً کنار پنجره‌های رو به جنوب یا غرب، بهترین گزینه است..  می‌توانید در فصل تابستان کاکتوس خود را به بیرون از خانه ببرید تا نور کافی دریافت کند، اما این کار را فقط زمانی انجام دهید که دمای شبانه به 50 درجه فارنهایت (حدود 10 درجه سانتی‌گراد) یا بالاتر برسد.

2. مراقبت از کاکتوس‌ از طریق خاک

کاکتوس‌های بیابانی بهترین رشد را در خاکی دارند که زهکشی بسیار خوبی داشته و مخصوص کاکتوس تهیه شده باشد. همچنین می‌توان از خاک گلدانی معمولی استفاده کرد، به شرط اینکه مقداری شن، سنگ‌ریزه یا پرلیت به آن افزوده شود تا تهویه و زهکشی خاک بهبود یابد.کاکتوس‌های جنگلی نیز به خاکی با زهکشی مناسب نیاز دارند، اما معمولاً در خاک گلدانی معمولی نیز به خوبی رشد می‌کنند.

حتما بخوانید: علت پژمردگی و شل شدن کاکتوس

3. مراقبت از کاکتوس‌ از طریق آبیاری

در فصل بهار و تابستان که کاکتوس در حال رشد و گل‌دهی است، هر 10 روز یک‌بار آبیاری کامل انجام دهید و اجازه دهید آب اضافی از زیر گلدان خارج شود. در دوره استراحت زمستانی، میزان آبیاری را کاهش دهید؛ معمولاً هر چهار هفته یک‌بار کافی است و برای برخی گونه‌های بیابانی، آبیاری هر شش هفته یک‌بار نیز مناسب است. در تابستان باید بین هر دو آبیاری، خاک کاملاً خشک شود و در زمستان خاک بیشتر اوقات خشک باقی بماند.

4. مراقبت از کاکتوس‌ از طریق دما و رطوبت

کاکتوس‌ها دمای گرم را ترجیح می‌دهند و بهترین رشد آن‌ها در بازه‌ی 70 تا 80 درجه فارنهایت (حدود 21 تا 27 درجه سانتی‌گراد) اتفاق می‌افتد. در فصل زمستان، گیاه نیاز به یک دوره سرمای ملایم دارد که دمای مناسب آن حدود 55 درجه فارنهایت (حدود 13 درجه سانتی‌گراد) است. در زیستگاه طبیعی، کاکتوس‌های بیابانی به شب‌های سرد عادت دارند و برخی گونه‌ها قادرند دمای پایین‌تر از 35 درجه فارنهایت (حدود 2 درجه سانتی‌گراد) را نیز تحمل کنند.

با این حال، گیاهان آپارتمانی که به تدریج به هوای بیرون عادت نکرده‌اند، باید از هوای سرد و جریان‌های زمستانی محافظت شوند. کاکتوس‌ها رطوبت متوسط محیط را ترجیح می‌دهند که معمولاً در بیشتر خانه‌ها به‌راحتی قابل تأمین است. کاکتوس‌های جنگلی نیاز به هوای کمی مرطوب‌تر نسبت به کاکتوس‌های بیابانی دارند. بنابراین، اگر دیدید گیاه گوشتی شما پژمرده شده است، می‌توانید گاهی آن را با اسپری آب مه‌پاشی کنید.

5. مراقبت از کاکتوس‌ از طریق کوددهی

کاکتوس‌ها از مقاوم‌ترین گیاهان روی زمین هستند و حتی بدون کود هم می‌توانند زنده بمانند. هرگونه کوددهی به رشد بهتر گیاه کمک می‌کند اما ضروری نیست. برخی از باغبان‌ها با کودهای معمولی گیاهان آپارتمانی نتیجه خوبی نمی‌گیرند، احتمالاً به‌دلیل نسبت نامناسب مواد مغذی. بنابراین بهتر است از کودهای ارگانیک مخصوص کاکتوس استفاده کنید که فسفر بیشتری نسبت به نیتروژن دارند. کاکتوس را در طول فصل رشد، دو تا سه بار در سال و طبق مقدار توصیه‌شده توسط سازنده کود، تغذیه کنید. در زمستان مقدار کوددهی را کاهش دهید یا کاملاً قطع کنید.

انواع کاکتوس‌های آپارتمانی

چندین گونه مختلف کاکتوس، از جمله آن‌هایی که تیغ‌های سنتی دارند تا آن‌هایی که شبیه سایر گیاهان گوشتی هستند، برای نگهداری در داخل خانه مناسب‌اند. برخی از انواع محبوب برای رشد در فضای داخلی عبارت‌اند از:

• کاکتوس گوش‌خرگوشی (Opuntia microdasys): این گونه که بومی شمال مکزیک است، دارای برگچه‌هایی شبیه گوش خرگوش می‌باشد. هنگام جابجایی باید با احتیاط برخورد کرد؛ زیرا این برگچه‌ها پوشیده از خارهای ریز زرد رنگی به نام «گلوخید» هستند که ظاهری پنبه‌ای دارند، اما در واقع تیغ‌دار و آزاردهنده‌اند. کاکتوس گوش‌خرگوشی گل‌های سفید زیبایی می‌دهد و ارتفاع آن به حدود 60 تا 90 سانتی‌متر می‌رسد.
• کاکتوس پیرزن (Mammillaria hahniana): این کاکتوس گرد و شبیه به بالشتک پر از سوزن است که سطح آن با موهای سفید و تیغ‌های فراوان پوشیده شده است. گل‌های آن به رنگ بنفش یا ارغوانی است و می‌تواند تا حدود 10 سانتی‌متر ارتفاع و 20 سانتی‌متر عرض رشد کند.
• کاکتوس ستاره‌ای (Astrophytum asterias): که با نام‌های «کاکتوس سکه شنی» یا «کاکتوس جوجه‌تیغی دریایی» نیز شناخته می‌شود، به شکل توده‌ای ستاره‌ای شکل بوده و گل‌هایی به رنگ زرد تولید می‌کند. این گونه کوچک معمولاً بین 2.5 تا 5 سانتی‌متر ارتفاع و 5 تا 15 سانتی‌متر قطر دارد و اغلب به‌عنوان گیاهی مناسب برای تراریوم‌های خانگی نگهداری می‌شود.

حتما بخوانید: خواص و مضرات میوه کاکتوس (گلابی خاردار) 

نحوه هرس کاکتوس آپارتمانی

در حالت کلی، کاکتوس‌ها به هرس منظم یا اساسی نیازی ندارند، مگر در مواردی که هدف کنترل رشد گیاه باشد. با این حال، می‌توان بخش‌های خشک‌شده یا آسیب‌دیده را با استفاده از قیچی باغبانی تمیز و تیز جدا کرد. اغلب باغبان‌ها تنها زمانی اقدام به هرس می‌کنند که بخواهند پاجوش‌ها (شاخه‌های کوچک جدید) را برای تکثیر گیاه جدا نمایند. در هنگام انجام این کار، استفاده از دستکش باغبانی توصیه می‌شود تا از آسیب احتمالی ناشی از تیغ‌های کاکتوس جلوگیری شود.

نحوه تکثیر کاکتوس‌های آپارتمانی

اگر کاکتوس شما پاجوش (یا نشاء) تولید کند، می‌توانید از آن‌ها برای تکثیر گیاهان جدید استفاده کنید. بیشتر پاجوش‌ها در پایه گیاه رشد می‌کنند و مواد مغذی و آب را از گیاه مادر دریافت می‌کنند، اما برخی نیز روی ساقه یا برگچه‌ها (پدها) شکل می‌گیرند. برداشت و تکثیر پاجوش‌ها به سلامت گیاه مادر کمک می‌کند و در عین حال امکان تکثیر گیاه را فراهم می‌آورد. روش تکثیر کاکتوس از طریق پاجوش‌ها به شرح زیر است:

• وسایل لازم را آماده کنید: دستکش، چاقوی تیز، پد الکلی، هورمون ریشه‌زایی، خاک مناسب کاکتوس و گلدان.
• چاقو را با پد الکلی ضدعفونی کنید و اجازه دهید خشک شود. دستکش محافظ به دست کنید.
• پاجوش را پیدا کرده و با زاویه 45 درجه از پایه آن، یعنی جایی که به گیاه مادر متصل است، جدا کنید. (برش با زاویه شیب‌دار باعث می‌شود محل بریدگی زودتر خشک شده و از پوسیدگی جلوگیری شود.)

• پاجوش را چند روز (یا تا یک هفته) در مکانی خشک قرار دهید تا محل بریدگی خشک و پوسته‌پوسته (کالوس) شود.
• گلدان را با خاک مناسب پر کنید.
• انتهای بریده شده پاجوش را در هورمون ریشه‌زایی فرو ببرید، سپس به‌ آرامی آن را در سطح خاک مناسب فشار دهید.
• گلدان را در محلی روشن ولی بدون تابش مستقیم نور خورشید قرار دهید و به‌طور مرتب آن را غبارپاشی کنید.

کاکتوس جدید شما ظرف چهار تا شش هفته ریشه‌های قوی تشکیل خواهد داد.

روش کاشت کاکتوس آپارتمانی از بذر

هر دو نوع کاکتوس بیابانی و جنگلی را می‌توان از طریق بذر پرورش داد، اما این فرآیند نیازمند صبر و حوصله است. بذر کاکتوس معمولاً تنها زمانی قابل برداشت است که گیاه گل دهد. از آنجا که برخی گونه‌های کاکتوس ممکن است در محیط خانه هرگز گل ندهند، خرید بذر بسته‌بندی شده از گلخانه‌ها معمولاً تنها گزینه موجود خواهد بود.

• اکثر بذرهای کاکتوس نیاز به مرحله‌ای به نام «سرمازایی» (که در آن بذرها تصور می‌کنند زمستان را گذرانده‌اند) دارند تا آماده کاشت شوند. این کار با قرار دادن بذرها در خزه مرطوب و سپس نگهداری آن‌ها در یخچال به مدت حدود چهار تا شش هفته تا زمانی که بذرها ترک بردارند، انجام می‌شود.
• پس از پایان دوره سرمازایی، گلدانی را با خاک مناسب کاکتوس آماده کنید و بذرها را به عمقی برابر با قطر خودشان در خاک بکارید.
• آبیاری را به‌صورت ملایم انجام دهید، سپس گلدان را با پلاستیک بپوشانید و در محلی روشن ولی دور از نور مستقیم خورشید قرار دهید.
• اکثر بذرهای کاکتوس ظرف حدود سه هفته جوانه می‌زنند، پس از آن می‌توانید پوشش پلاستیکی را در طول روز بردارید.
• پس از تقریباً شش ماه، نشاءها آماده انتقال به گلدان‌های جداگانه خواهند بود.

حتما بخوانید: نحوه آبیاری گیاهان ساکولنت

گلدان‌گذاری و تعویض گلدان کاکتوس

کاکتوس‌ها گیاهانی با رشد آهسته هستند و معمولاً به ندرت نیاز به تعویض گلدان پیدا می‌کنند. در واقع، بسیاری از گونه‌های کاکتوس زمانی که ریشه‌هایشان کمی در گلدان محدود شده باشد، گل‌دهی بهتری خواهند داشت. تعویض گلدان معمولاً تنها در ابتدای فصل رشد و زمانی انجام می‌شود که خاک نیاز به تعویض داشته باشد یا ریشه‌های گیاه دچار پوسیدگی شده باشند. برای انجام این کار ابتدا دستکش محافظ بپوشید. سپس با کمک یک بیلچه تمیز، گیاه را به آرامی از گلدان قبلی خارج کرده و ریشه‌ها را به‌ملایمت آزاد کنید. کف یک گلدان سفالی را با خاک مخصوص کاکتوس که دارای زهکشی مناسبی است، پر کنید. گیاه را درون گلدان قرار داده و خاک را اطراف ریشه‌ها پر کنید، سپس به‌آرامی آبیاری نمایید.

نحوه مراقبت در زمستان از کاکتوس

کاکتوس‌های آپارتمانی در فصل زمستان نیاز به مراقبت ویژه‌ای دارند که معمولاً به معنی کاهش میزان توجه و مراقبت است. ابتدا اطمینان حاصل کنید که گیاه در روشن‌ترین پنجره خانه قرار دارد، زیرا نور خورشید در زمستان به دلیل پایین بودن زاویه تابش، ملایم‌تر است و آسیبی به گیاه نمی‌رساند. همچنین در این دوره خواب گیاه، کوددهی را قطع کرده و آبیاری را به حداکثر یک بار در ماه کاهش دهید.

آفات و بیماری‌های رایج کاکتوس

تمام انواع کاکتوس ممکن است به آفت‌هایی مانند شپشک آردآلود، حشرات پوسته‌دار، مگس‌های قارچی و کنه‌های عنکبوتی دچار شوند. علائم این آفات شامل چروک شدن برگ‌ها، ظاهر شدن پوشش‌های شبیه کپک و وجود حشرات روی ساقه یا در خاک گیاه است. معمولاً می‌توان آفات را با دقت و با کمک آبپاش یا پنبه آغشته به آب از روی گیاه پاک کرد.

با توجه به مقاوم شدن بسیاری از آفات نسبت به سموم شیمیایی، استفاده از این سموم در داخل خانه باید تنها در صورت ضرورت و به عنوان آخرین راه‌حل انجام شود. کاکتوس‌هایی که بیش از حد آبیاری شده‌اند ممکن است دچار پوسیدگی قارچی شوند که به صورت لکه‌های تیره و فرو رفته روی ساقه ظاهر شده و به تدریج نرم و لهیده می‌شود. همچنین پوسیدگی باکتریایی می‌تواند باعث ترشح مایعی سیاه رنگ از گیاه شود. در صورت مشاهده این مشکلات، بخش‌های آسیب‌دیده را جدا کرده و محل آسیب‌دیده را با محلول رقیق شده پراکسید هیدروژن ضدعفونی کنید. 

چگونه کاکتوس آپارتمانی را به گل‌دهی وادار کنیم؟

گل دادن کاکتوس یا ساکولنت در محیط خانه یک اتفاق خاص و دلنشین است، چرا که بیشتر این گیاهان در فضای بسته به ندرت گل می‌دهند. برای تشویق به گل‌دهی، باید شرایط طبیعی کاکتوس را تا حد امکان فراهم کنید؛ یعنی روزهای گرم و شب‌های خنک با دمای بین 10 تا 13 درجه سانتی‌گراد (50 تا 55 درجه فارنهایت).

اگر دمای خانه شما بالاتر از این محدوده است، ممکن است لازم باشد گیاه را شب‌ها به مکانی خنک‌تر مانند گاراژ یا زیرزمین منتقل کنید، هرچند این کار برای بسیاری از باغبانان خانگی عملی نیست.

کاکتوس‌ها برای گل‌دهی به حداقل 4 تا 6 ساعت نور مستقیم یا روشن خورشید و میزان آب مناسب (نه زیاد و نه کم) نیاز دارند. مهم‌ترین نکته برای تحریک گل‌دهی، فراهم کردن دوره خواب زمستانی برای گیاه است؛ در این دوره میزان نور و آب‌دهی کاهش می‌یابد و برخی کاکتوس‌های جنگلی مثل کاکتوس کریسمس در همین زمان شروع به گل دادن می‌کنند. 

حتما بخوانید: 20 نوع از مقاوم ترین گل ها و گیاهان آپارتمانی

مشکلات رایج کاکتوس‌های آپارتمانی

شایع‌ترین اشتباهی که نگهداران کاکتوس مرتکب می‌شوند، آبیاری زیاد در زمستان است. این کار می‌تواند باعث پوسیدگی در قسمت پایه گیاه یا نوک شاخه‌هایی شود که رشد جدید دارند. اگر پوسیدگی پیشرفته باشد، ممکن است مجبور شوید از قلمه‌های سالم گیاه جدیدی پرورش دهید یا کل گیاه مادر را دور بیندازید.

استفاده از کودهای شیمیایی غیرارگانیک نیز می‌تواند به کاکتوس آسیب بزند، زیرا اغلب این کودها حاوی فلزات سنگینی هستند که به تدریج گیاه را مسموم می‌کنند. همچنین، چون کاکتوس‌ها پوست یا برگ محافظ ندارند، آسیب‌های فیزیکی مثل ضربه خوردن به راحتی باعث ایجاد زخم و عفونت می‌شود. برای جلوگیری از این مشکلات، باید سلامت گیاه را حفظ کنید تا زخم‌ها به سرعت ترمیم شده و از عفونت محافظت شوند. 

سوالات متداول 

1. مدت عمر کاکتوس آپارتمانی چقدر است؟

به طور معمول، کاکتوس‌های آپارتمانی حدود ده سال عمر می‌کنند، اما برخی گونه‌های حساس ممکن است تنها چند ماه دوام بیاورند. در مقابل، برخی از گونه‌ها در زیستگاه طبیعی خود و در فضای باز، می‌توانند تا 300 سال زندگی کنند.

2. چه ویژگی کاکتوس را از سایر گیاهان متمایز می‌کند؟

کاکتوس‌ها دارای ساختارهای خاصی به نام «آریل» هستند؛ این برجستگی‌های کوچک و بالشتک‌مانند، محل رشد خارها، گل‌ها، شاخه‌ها و برگ‌ها هستند و سطح آن‌ها پوشیده از موهای گیاهی (تریکوم) است.

3. کاکتوس چه نمادی دارد؟

سرخ‌پوستان آمریکا کاکتوس را نماد گرما، حفاظت و عشق مادرانه می‌دانند. از آنجا که کاکتوس می‌تواند در شرایط سخت زنده بماند، به عنوان «نگهبان» شناخته شده و به عنوان هدیه‌ای برای محافظت به دیگران داده می‌شود.

4. بهترین مکان برای نگهداری کاکتوس در خانه کجاست؟

کاکتوس‌ها به نور زیاد نیاز دارند، بنابراین بهترین محل برای آن‌ها روشن‌ترین نقطه خانه است. پنجره‌ای که به سمت جنوب باز می‌شود، بهترین گزینه است و اگر کاکتوس هنوز نور کافی دریافت نمی‌کند، می‌توانید از چراغ رشد (grow light) استفاده کنید.

5. آیا باید کاکتوس را غبارپاشی کنم؟

اکثر کاکتوس‌ها محیط خشک را ترجیح می‌دهند، بنابراین غبارپاشی توصیه نمی‌شود. اگر گیاه آپارتمانی شما به رطوبت نیاز دارد، استفاده از دستگاه بخور یا قرار دادن گلدان روی سینی سنگریزه‌ای، روش بهتری از غبارپاشی است. 

سخن آخر

کاکتوس‌ها از مقاوم‌ ترین و کم‌ توقع‌ ترین گیاهان آپارتمانی هستند که با رعایت چند نکته ساده در نور، آبیاری، خاک و دما می‌توانند سال‌ها زینت‌بخش فضای خانه شما باشند. اگر محیط مناسبی فراهم کنید، حتی ممکن است گل‌های زیبا و رنگارنگ آن‌ها را نیز ببینید. کاکتوس‌ها انتخابی عالی برای کسانی‌اند که به‌دنبال گیاهی زیبا، ماندگار و کم‌دردسر هستند.

مطالب مرتبط:

آموزش کاشت توت فرنگی در گلدان در خانه گام به گام و ساده

انواع روش های تکثیر گل ارکیده از ساقه، برگ، در آب و قلمه زدن

روش کاشت گیاه آویشن