دروغ به سخن بر خلاف حقیقت گفته می شود. دروغ پایه اعتماد در روابط را سست و ویران می کند و تبعات زیادی در پی دارد.دروغ انواع مختلفی دارد،دروغ مصلحتی نیز یکی از انواع دروغ است که در برخی موارد قابل قبول است و تا حدودی همه ما از ان استفاده می کنیم. در ادامه این مطلب سلام دنیا درباره دروغ چیست، انواع دروغ، دروغ مصلحت آمیز چیست ،حکم دروغ مصلحت آمیز از نظر اسلام و تفاوت دروغ مصلحتی با دروغ معمولی صحبت خواهیم کرد.
دروغ چیست
دروغ یک رذیلت اخلاقی است و به سخن بر خلاف حقیقت و واقعیت گفته می شود.در حقیقت شخص دروغگو ادعای باطلی دارد که عمداً آن را در قالب حقیقت بیان می‌کند.از نظر اسلام دروغ گناه کبیره است و در احادیث ان را نهی کرده و ان را مایه نابودی ایمان برشمرده است.
انواع دورغ
برای دروغ درجات و انواع مختلفی عنوان شده است و نمی توان آن را فقط به یک یا دو نوع نسبت داد.در ادامه شما را با انواع دروغ آشنا خواهیم کرد.
دروغ فریبنده
یکی از خطرناک ترین و رذل ترین انواع دروغ،دروغ فریبنده نام دارد،این نوع دروغ پایه و اساسی ندارد.کسی که دروغ فریبنده را عنوان می کند در حقیقت می خواهد عقده های خود را سرکوب کند و از این طریق به اطرافیان خود آسیب می زند.
حتما بخوانید: تفسیر قاب قوسین و اودانی داستان معراج پیامبر در سوره نجم
دروغ شرورانه
این نوع دروغ عواقب و نتایج تلخی را در پی دارد.معمولا در فضاهای همکاری و رقابتی این نوع دروغ به کار برده می شود.شخص دروغگو برای تخریب فرد مقابل و کسب سود و منفعت بیشتر شایع پراکنی می کند.
دروغ منفعتی
اگرچه دروغ گفتن از پایه و اساس کار اشتباه و ناشایستی است،اما برخی موارد برای حفظ منفعت طرف مقابل فرد کجبور به گفتن دروغ می شود تا از بروز اتفاق و حس ناخوشایند جلوگیری کند.در حقیقت فرد برای کمک به دیگران این نوع دروغ را می گوید.
دروغ مصلحتی
دروغ مصلحتی یا دروغ سفید نوعی دیگر از دروغ است که براساس محافظت از طرف مقابل گفته می شود.مهمترین علت بیان دروغ مصلحتی، جلوگیری از ضربه خوردن به احساسات دیگران است.
دروغ مصلحت آمیز چیست
دروغ مصلحت آمیز یا دروغ سفید در صورتی بیان می شود که فرد نمی خواهد با بیان حقایق تلخ موجب رنجش خاطر فرد دیگر شود. در حقیقت فرد سعی می کند تا از ضربه زدن به احساسات طرف مقابل جلوگیری کند.دروغ مصلحت آمیز شایع ترین نوع دروغ در میان افراد جامعه است، یعنی همه افراد حداقل یک یا چند بار از ان استفاده کرده اند.برای مثال، روز بسیار سختی داشتید و زمانی که به خانه باز می گردید نمی خواهید با گفتن تمامی حقایق افراد دیگر را ناراحت کنید،و سعی می کنید از گفتن حقیقت خودداری کنید و به افراد دیگر نشان دهید که حالتان خوب است،در این شرایط شما با دروغ مصلحت آمیز درگیر می شوید.
دروغ مصلحت آمیز در اسلام چه حکمی دارد
با توجه به بررسی های انجام شده در کتب فقهی و اخلاقی علمای اسلامی مشخص شده است که لفظ «دروغ مصلحت‌آمیز»فقط در لسان شرع بیان شده است نه در کلام علمای اخلاق و فقهاء،و دروغ در این منابع برای حفظ برخی مصالح جایز عنوان شده است.در حقیقت «دروغ مصلحت‌آمیز» در عرف مردم رایج شده است.از منظر عقلی، دروغ گفتن در سه صورت جایز است:اکراه، اضطرار، دوران امر بین دو محذور.
حتما بخوانید: حکم خواندن دعاهای قرآنی و صلوات در سجده
- اکراه، به شرایطی گفته می شود فرد در شرایطی قرار بگیرد که مجبور شود دروغ بگوید به گونه‌ای که اختیار از او سلب بشود. در داستان عمّار یاسر،او زیر شکنجۀ مشرکان،با انکار کردن ایمان خود از پیامبر اسلام(ص) تبرّی جست.
- اضطرار، به شرایطی گفته می شود که انسان بنا به مصلحتی مهم، نظیر حفظ جان، مال یا آبروی خویش مجبور شود دروغ بگوید.
- دوران امر بین دو محذور، یعنی درصورت گفتن حقیقت فرد دچار محذوری نظیر ترک واجب یا ارتکاب حرام می گردد.از سویی دیگر با دروغ گفتن نیز کار حرام انجام داده است.در این شرایط،طبق نظر شارع مقدس و عرف عقلاء اگر محذور دروغگویی از محذور دیگر آسان تر باشد،دروغگویی جایز است.
تفاوت دروغ مصلحتی با دورغ معمولی چیست
دروغ گناه کبیره و منشاء تمامی بدی ها است.البته دروغ مصلحتی با دروغ معمولی تفاوت هایی دارد،زیرا دروغ معمولی با نتایج و آثار منفی در پی دارد و باعث اختلاف، تفرقه، نفاق و ریختن آبروی خود فرد و دیگران شود.به همین خاطر در دین اسلام این نوع دروغ ها حرام و از گناه کبیره هستند.البته ذات دروغ به دلیل آثار و پی‌آمدهای منفی ان حرام است،اما در شرایطی که دروغ آثار مثبتی داشته باشد گفتن ان جایز است،زیرا درصورتی که ان دروغ گفته نشود ضرر قطعی زیاد مالی یا جانی را برای فرد یا دیگران در پی دارد.
آیا پیامبران و امامان دروغ مصلحت آمیز می گفتند؟
همانطور که در قسمت بالا هم اشاره شد از نظر عقلی دروغ گفتن در برخی موارد جایز است.این موارد شامل اصلاح رابطه بین مردم، فریب دشمن در جنگ، وعده دروغین به خانواده است.
یک حدیث بسیار مشهور درباره جایز بودن دروغ از حضرت امام صادق(ع) نقل شده است: در مورد گفتن دروغ روزی از گوینده‌اش بازخواست می‌شود جز در سه مورد: مردی که در جنگ حیله می‌کند...، فردی که بین دو نفر را اصلاح می‌کند...، و مردی که به خانواده اش وعده‌ای می‌دهد که قصد انجام آن را ندارد.
/////////
طبق روایات دیگر، دروغگویی در مواردی شرّ ظالمان و حاکمان جور را دفع کند جایز است. به عبارت دیگر، درصورتی که برای دفع ضرر جانی، آبرویی و مالی از خود و برادر دینی ان دروغ گفته شود جایز است. امام صادق(ع) فرموده است: الکِذبُ مذمومٌ إلّا فی أمرین دَفعِ شرّ الظَّلَمة و إصلاحِ ذاتِ البین (ترجمه: دروغ نکوهیده است مگر برایر دو مورد: دفع شرّ ستمگران و ایجاد صلح و آشتی بین مردم)
////////
در برخی روایات دیگر بر قشم دروغ برای حفظ مال خود یا برادر دینی جایز شمرده شده است. مانند صحیحۀ اسماعیل بن سعد اشعری از امام رضا(ع) که می‌گوید:از امام رضا(ع) درباره مردی سوال شد که سلطان جائر او را برای طلاق زنش یا چیز دیگر مجبور به قسم خوردن کرده است و او قسم دروغ خورده است. امام گفتند اشکالی ندارد؛ در مورد مرد دیگر پرسیدند او از ترس گرفتن مالش توسط سلطان،قسم دروغ خورده است که مالی ندارد تا مالش را حفظ کند. امام رضا ع پاسخ دادند اشکالی ندارد.
////////
حضرت علی(ع) که می‌فرمایند: إحلف بِالله کاذباً و أنجِ أخاکَ مِن القَتل (ترجمه: قسم دروغ به خدا بخور تا برادرت را از کشته شدن نجات دهی).
////////
سخن پایانی:
دروغ گفتن به پنهان کردن حقیقت به قصد فریب دادن طرف مقابل گفته می شود.دروغ گفتن که آثار و پیامدهای منفی در پی دارد و به همین دلیل خداوند ان را حرام کرده است. در این مطلب علاوه بر بررسی انواع دروغ، نظر اسلام درباره دروغ مصلحت آمیز و تفاوت دروغ معمولی و مصلحتی را نیز توضیح دادیم.
مطالب مرتبط:
ازدواج سفید چیست؟ حکم شرعی، معایب و اثرات مخرب آن