بلوغ زودرس در دختران و پسران؛ بلوغ زودرس زمانی اتفاق می افتد که بدن کودک خیلی زود شروع به تغییر در راستای بالغ شدن می کند. زمانی که بلوغ در دختران قبل از 8 سالگی و در پسران قبل از 9 سالگی اتفاق بیفتد به عنوان بلوغ زودرس در نظر گرفته می شود. بلوغ زودرس شامل رشد سریع استخوان ها و عضلات، تغییر شکل و اندازه بدن و بالا رفتن توانایی بدن برای تولید مثل است.
علت بلوغ زودرس را اغلب نمی توان پیدا کرد. به ندرت، شرایط خاص نظیر عفونت، اختلالات هورمونی، اختلالات مغزی یا آسیب دیدگی ممکن است باعث بلوغ زودرس شد. درمان بلوغ زودرس معمولاً شامل تجویز داروهایی برای به تاخیر انداختن رشد است.
علائم بلوغ زودرس
علائم و نشانه های بلوغ زودرس شامل موارد زیر می شود: قبل از 8 سالگی در دختران و قبل از 9 سالگی در پسران.
- بروز عادت ماهیانه و رشد پستان در دختران
- بزرگ شدن آلت تناسی و بیضه ها، رشد موهای صورت و بم تر شدن صدا در پسران
- رشد موی زیر بغل
- آکنه
- بوی بدن بزرگسالان
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر کودک شما دارای علائم یا نشانه های بلوغ زودرس است، باید تحت معاینه پزشک قرار بگیرد.
انواع و علل بلوغ زودرس
برای اینکه بدانید چرا در برخی کودکان بلوغ زودرس اتفاق می افتد، خوب است که بدانید بلوغ چطور اتفاق می افتد. مغز این پروسه را با تولید هورمون هایی شروع می کند که هورمون آزادکننده گنادوتروپین‌ها (GnRH) نامیده می شود. هنگامی که این هورمون به غده هیپوفیر وارد می شود (یک غده کوچک در پایه مغز) منجر به تولید هورمون های بیشتر در تخمدان ها برای زنان (هورمون استروژن) و در بیضه های برای مردان (تستوسترون) می شود.
استروژن در رشد و بالا رفتن ویژگی های جنسی زنانه نقش دارد. تستوسترون مسئول رشد و افزایش ویژگی های جنسی مردانه است. دلیل اینکه چرا این فرآیند در بعضی کودکان زودتر شروع می شود بستگی به این دارد که آیا بلوغ زودرس مرکزی یا محیطی دارند.
بلوغ زودرس مرکزی
علت این نوع از بلوغ زودرس اغلب مشخص نیست. در بلوغ زودرس مرکزی، پروسه بلوغ خیلی زود شروع می شود. الگو و زمان مراحل در این فرآیند بلوغ غیر طبیعی است. برای اکثر کودکان مبتلا با این شرایط، هیچ مسئله پزشکی اساسی و هیچ دلیل مشخصی برای بلوغ زودرس وجود ندارد. در موارد نادر، بلوغ زودرس مرکزی ممکن است ناشی از:
- تومور در مغز یا نخاع (سیستم عصبی مرکزی)
- نقص در مغز در هنگام تولد، مانند اضافه شدن بیش از حد مایع (هیدروسفالی) یا یک تومور غیر سرطانی (هامارتوما)
- پرتو به مغز یا نخاع
- آسیب به مغز یا نخاع
- سندرم مک کین آلبرایت- یک بیماری ژنتیکی نادر که روی استخوان ها و رنگ پوست تاثیر می گذارد و باعث مشکلات هورمونی می شود
- سندرم هیپرپلازی آدرنال مادرزادی- گروهی از اختلالات ژنتیکی که شامل تولید غیر طبیعی هورمون بوسیله غدد آدرنال (غدد فوق کلیه) است
- کم کاری تیروئید- شرایطی که غده تیروئید هورمون های کافی تولید نمی کند.
بلوغ زودرس محیطی
استروژن یا تستوسترون در بدن کودک باعث این نوع از بلوغ زودرس می شود. بلوغ زودرس محیطی که کمتر اتفاق می افتد، اغلب بدون دخالت هورمون (GnRH) در مغز رخ می دهد که به طور نرمال بلوغ را آغاز می کند. به جای آن، به علت آزاد شدن استروژن یا تستوسترون در بدن به خاطر مشکلات تخمدان، بیضه ها، غدد فوق کلیه یا غده هیپوفیز است بلوغ رخ می دهد.
در هر دو دختران و پسران، موارد زیر ممکن است منجر به بلوغ زودرس محیطی شود:
- تومور در غدد فوق کلیه یا در غده هیپوفیر استروژن یا تستوسترون آزاد می کند.
- سندرم مک کین آلبرایت، که یک اختلال ژنتیکی نادر است که بر رنگ پوست و استخوان اثر می گذارد و باعث مشکلات هورمونی می شود.
- قرار گرفتن در معرض منابع خارجی استروژن یا تستوسترون مانند کرم یا پماد
بلوغ زودرس محیطی در دختران ممکن است با موارد زیر مرتبط باشد:
- کیست های تخمدان
- تومورهای تخمدان
بلوغ زودرس محیطی در پسران ممکن است همچنین ناشی از:
- تومور در سلول های سازنده اسپرم باشد (سلول های زاینده)
- یا بخاطر تومور در سلول هایی که تستوسترون ایجاد می کند (سلول های لیدیگ)
- یک اختلال نادر که بلوغ زودرس جنسی مستقل از گنادوتروپین نامیده می شود، می تواند منجر به تولید زود هنگام تستوسترون در پسران باشد، که معمولاً در سن 1 تا 4 سالگی اتفاق می افتد.
عوامل خطرزا در بلوغ زودرس
عوامل موثر بر بلوغ زودرس کودکان عبارتند از:
1. دختر بودن
احتمال بروز بلوغ زودرس در دختران بیشتر از پسران است.
2. آمریکایی- آفریقایی بودن
بلوغ زودرس افراد آمریکایی-آفریقایی را بیشتر از کودکان نژادهای دیگر تحت تاثیر قرار می دهد.
3. چاق بودن
احتمال بلوغ زودرس در کودکان مبتلا به اضافه وزن بیشتر است.
4. قرار گرفتن در معرض هورمون های جنسی
در تماس بودن با یک کرم یا پماد استروژن یا تستوسترون، یا دیگر موادی که شامل این هورمون های هستند (مانند داروها یا مکمل های غذایی بزرگسالان)، می تواند احتمال بروز بلوغ زودرس را افزایش دهد.
5. وجود سایر مشکلات پزشکی
بلوغ زودرس ممکن است ناشی از سندرم مک کین آلبرایت (McCune-Albright) یا هیپرپلازی آدرنال مادرزدای باشد، یعنی شرایطی که شامل تولید غیر طبیعی هورمون های مردانه است (آندروژن) است. در موارد نادر، بلوغ زودرس ممکن است با هیپوتیروئیدیسم (کم کاری تیروئید) مرتبط باشد.
6. قرار گرفتن سیستم عصبی مرکزی در معرض پرتو درمانی
پرتو درمانی برای تومور، لوسمی یا سایر بیماری ها می تواند خطر بلوغ زودرس را افزایش بدهد.
تشخیص بلوغ زودرس
پزشک برای تشخیص بلوغ زودرس موارد زیر را بررسی می کند:
- سابقه پزشکی کودک و خانواده او را
- معاینه فیزیکی
- آزمایش خون برای اندازه گیری سطح هورمون ها
- اشعه ایکس از دست و مچ کودک برای تشخیص بلوغ زودرس مهم است. این اشعه ایکس می تواند به تعیین سن استخوان کودک کمک کند، و نشان می دهد که آیا استخوان ها با سرعت بیشتری رشد کرده اند یا نه.
تعیین نوع بلوغ زودرس
پزشک فرزند شما باید نوع بلوغ زودرس کودک را مشخص کند. برای انجام این کار، پزشک آزمایشی به نام تست تحریکی هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (GnRH) انجام می دهد. در این آزمایش، پزشک نمونه خون می گیرد و سپس به فرزند شما مقداری هورمون GnRH می دهد. بعد از طی یک بازه زمانی مشخص نمونه خون های بیشتری گرفته می شود تا واکنش بدن کودک به هورمون های بررسی شود. هورمون GnRH در کودکان مبتلا به بلوغ زودرس مرکزی، باعث افزایش سطح هورمون های دیگر می شود. در کودکان مبتلا به بلوغ زودرس محیطی، سطح هورمون های دیگر به همان اندازه می ماند.
تست اضافی برای بلوغ زودرس مرکزی
1. تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)
معمولاً برای کودکان یک MRI مغزی انجام می شود تا مشخص شود که آیا اختلالات مغزی باعث شروع بلوغ زودرس مرکزی شده است.
2. آزمایش تیروئید
اگر کودک هر یک از علائم کم کاری تیروئید مثل خستگی، حساسیت به سرما؛ یبوست، افت عملکرد در مدرسه یا رنگ پریدگی و خشکی پوست را نشان بدهد، ممکن است پزشک آزمایش تیروئید را هم انجام بدهد.
تست اضافی برای بلوغ زودرس محیطی
آزمایش های دیگری نیز برای کودکان مبتلا به بلوغ زودرس محیطی ضروری است تا علت بیماری پیدا شود. به عنوان مثال، پزشک ممکن است آزمایش های خون دیگری برای بررسی سایر هورمون ها انجام دهد یا در دختران ممکن است سونوگرافی تجویز شود تا احتمال وجود کیست یا تومور در تخمدان بررسی شود.
درمان بلوغ زودرس
هدف اصلی درمان این است که فرزند شما قادر به رشد طبیعی باشد. درمان بلوغ زودرس بستگی به علت آن دارد. با این حال، در برخی مواد علت مشخصی برای بلوغ زودرس وجود ندارد. در این مورد، بسته به سن فرزند شما، ممکن است نیازی به درمان نداشته باشد. ممکن است پزشک بخواهد کودک را چند ماه تحت نظر داشته باشد تا رشد او را بررسی کند.
الف: درمان بلوغ زودرس مرکزی
- اغلب کودکان مبتلا به بلوغ زودرس مرکزی، که هیچ شرایط پزشکی اولیه ندارد، می توانند به شکل موثری با دارو درمان شوند. این درمان که درمان آنالوگ GnRH نامیده می شود، معمولاً شامل تزریق ماهیانه داروهایی مانند لوپرولاید استات (Lupron Depot)، تریپتولرین (Trelstar, Triptodur Kit) است که بلوغ را به تاخیر می اندازد. بعضی فرمول های جدیدتر می تواند در فواصل طولانی تر ارائه شوند. کودک این دارو را تا زمانی که به طور طبیعی به سن بلوغ برسد ادامه می دهد. به طور متوسط 16 ماه بعد بعد از قطع دارو، روند بلوغ دوباره شروع می شود.
- یکی دیگر از گزینه های درمان برای بلوغ زودرس مرکزی، ایمپلنت هیسترلین (Vantas) است که یکسال طول می کشد. این درمان که برای بلوغ زود هنگام مرکزی موثر است با یک تزریق منظم بدون درد و ناراحتی انجام می شود، اما برای انجام آن یک جراحی جزئی نیاز است. ایمپلنت قرار گرفته در زیر پوست کودک از طریق برش در ناحیه داخلی بازو قرار می گیرد. بعد از یک سال، ایمپلنت برداشته می شود و در صورت لزوم با یک ایمپلنت جدید جایگزین می شود.
ب: درمان ریشه ای بیماری
اگر مشکلات پزشکی دیگری باعث بلوغ زودرس فرزند شما می شود، درمان آن بیماری برای جلوگیری از بلوغ ضروری است. برای مثال، اگر یک کودک توموری دارد که با تولید هورمون هایی باعث بلوغ زودرس می شود، معمولاً با جراحی و برداشتن تومور، روند بلوغ متوقف می شود.
ج: مقابله و پشتیبانی
کودکان مبتلا به بلوغ زودرس ممکن است خودشان را متفاوت از همسالانشان احساس کنند. اگرچه مطالعات کمی درباره تاثیرات عاطفی بلوغ زودرس انجام گرفته است، این احتمال وجود دارد که احساس متفاوت بودن موجب مشکلات اجتماعی و عاطفی شود، مثلا تجربه زود هنگام روابط جنسی. به عنوان یک پدر و مادر ممکن است مشکلاتی در رابطه با بلوغ زود هنگام فرزندانتان داشته باشید.
اگر شما، فرزندتان و دیگر اعضای خانواده، با این مسئله مشکل دارد باید به دنبال مشاوره باشید. مشاوره روانشناسی به شما کمک می کند تا احساسات، مسائل و چالش هایی را که با بلوغ زودرس همراه است را درک کنید و آنها را کنترل کنید. اگر سوالی دارید یا راهنمایی می خواهد می توانید از مشاوره ها کمک بگیرید.
د: آماده شدن برای ملاقات با مشاور
ممکن است بخواهید به پزشک اطفال یا پزشک خانوادگی خود مراجعه کنید. یا شاید بخواهید بلافاصله به پزشکی که در زمینه هورمون ها تخصص دارد مراجعه کنید (متخصص غدد درون ریز کودکان).
جلوگیری از بلوغ زودرس
برخی از عوامل موثر در بروز بلوغ زودرس غیر قابل اجتناب هستند، مانند جنسیت و نژاد. اما مواردی وجود دارد که می توانید با دور نگه داشتن فرزندان از آنها، احتمال بلوغ زودرس را کاهش دهید، از جمله:
- دور نگه داشتن کودک از منابع خارجی دارای استروژن و تستوسترون، مانند داروها و مکمل های تجویزی حاوی استروژن یا تستوسترون که مخصوص بزرگسالان است.
- تشویق فرزندان برای حفظ وزن مناسب
عوارض جانبی بلوغ زودرس
عوارض جانبی بلوغ زودرس عبارتند از:
1. کوتاهی قد
کودکان مبتلا به بلوغ زودرس ممکن است در ابتدا سریع رشد کنند و در مقایسه با همسالان خود قد بلندتر باشند. اما چون بلوغ استخوان های آنها سریعتر از حالت طبیعی است، اغلب زودتر از معمول دچار توقف رشد می شوند. به این دلیل آنها در بزرگسالی کوتاه قدتر از متوسط معمول هستند. درمان بلوغ زودرس، به ویژه وقتی در بچه های بسیار کوچک اتفاق می افتد، می تواند به آنها کمک کند نسبت به افرادی که درمان نمی شوند، بلند قد تر بشوند.
2. مشکلات اجتماعی و عاطفی
دختران و پسرانی که زودتر از همسالان خود بالغ می شوند، ممکن است نسبت به تغییرات بدنشان بسیار خجالت زده باشند. این ممکن است روی اعتماد به نفس آنها تاثیر بگذارد و خطر افسردگی یا مصرف مواد را افزایش دهد.
کارهایی که می توانید در این زمینه انجام دهید
قبل از حضور پیش پزشک، از هر نوع محدودیت احتمالی مطلع شوید. درباره کارهایی که باید قبل از معاینه انجام شود، مانند محدودیت در رژیم غذایی کودک اطلاعات لازم را پیدا کنید.
- علائم فرزندتان را بنویسید، ازجمله هر نوع نشانه ای که ممکن است بی ربط به نظر برسد.
- اطلاعات شخصی کلیدی را بنویسید، مانند هر تنش یا تغییراتی که اخیراً در زندگی اتفاق افتاده است.
- لیستی از تمام داروها، ویتامین ها یا مکمل هایی که فرزند شما یا دیگر افراد خانواده مصرف می کنند را تهیه کنید، زیرا ممکن است کودک به آنها دسترسی پیدا کرده باشد.
- لیستی از طول قد افراد خانواده تهیه کنید، بخصوص آنهایی که در سن بزرگسالی قد کوتاه هستند.
- سابقه پزشکی خانواده خود را بنویسید، و به این مسئله توجه کنید که کسی از اعضای خانواده بلوغ زودرس یا مشکلات مربوط به غدد درون ریز داشته است.
- در صورتیکه با پزشک جدیدی که در جریان سابقه پزشکی کودکتان نیست ملاقات کردید یک کپی از منحنی رشد را در اختیارش بگذارید.
- سوال هایتان را بنویسید تا از پزشک بپرسید.
تهیه این سوالات می تواند باعث شود از زمان بیشترین استفاده را بکنید. برای بلوغ زودرس می توان این سوالات اساسی را در نظر گرفت:
- چه چیزی باعث نشانه ها یا بیماری فرزندم می شود؟
- آیا علل احتمالی دیگر برای علائم و شرایط کودک وجود دارد؟
- کودک نیاز به انجام چه آزمایش هایی دارد؟
- آیا مشکل به طور موقت یا مزمن است؟
- بهترین درمان چیست؟
- درمان باید چه موقعی شروع شود و چه مدت طول خواهد کشید؟
- گزینه های اولیه پیشنهادی کدامند؟
- آیا کودک دارای شرایط پزشکی خاصی است و چطور می توان بهترین کنترل را انجام داد؟
- آیا محدودیت هایی وجود دارد که فرزندم باید از آنها پیروی کند؟
- آیا لازم است یک متخصص کودک را معاینه کند؟
- آیا یک جایگزین عمومی برای داروهای تجویزی وجود دارد؟
- آیا بروشور یا سایر موارد چاپی تهیه شده که بتوانم به خانه ببرم؟ چه وب سایت هایی را برای مطالعه در این زمینه پیشنهاد می کنید؟
- هر سوال دیگری دارید را از پزشک مربوطه بپرسید.
- چه انتظاری از پزشک دارید؟
احتمالاً پزشک از شما سوالاتی بپرسد:
- سابقه پزشکی خانوادگی شما، به ویژه طول قد اعضای خانواده و سابقه تومور و غدد درون ریز
- سن بلوغ خواهر و بردار کودک و والدین
- ترکیب نژادی خانواده
منبع: mayoclinic