بسیار سوال بر انگیز است که انسان به عنوان موجودی اجتماعی چه طور نمی داند، با انسان های دیگر چگونه رفتار کند! اجتماعی بودن انسان به چه معناست؟ جواب های زیادی برای این سوال وجود دارد و یکی از این جواب ها به شرح زیر است:
انسان ها با تمام هوش و قابلیت های بالقوه و بالفعل خود نمی تواند به تنهایی همه نیاز های خود را برطرف کند. پس برای رسیدن به اهداف خود نیاز به ارتباط با دیگران دارد و یکی از ویژگی های منحصر به فرد انسان ها، وجود روابط پیچیده بین آنان است به طوری که هیچ ارتباطی بین گونه های مختلف کره زمین به پیچیدگی روابط انسانی نیست.
این موضوع از آنجایی مسئله ساز می شود که بیشتر توانایی های انسان آموختنی است و مهارت های ارتباطی و اجتماعی نیز از همین نوع توانایی ها هستند. نادیده گرفتن آموزش های مربوط به «روابط بین فردی» آثار مخربی بر جامعه خواهد گذاشت.
عوامل تأثیرگذار در روابط بین فردی
1. نقش احترام در روابط بین فردی
یعنی پذیرفتن و گرامی داشتن بی قید و شرط دیگران بدان معنا که با دیگران به گونه ای رفتار کنیم که احساس کنند برایشان ارزش و احترام قایل هستیم. یکی از نشانه های احترام گذاشتن، رعایت قواعد و مقررات موقعیتی است که در آن قرار می گیریم.
2. اهمیت دادن به دیگران در روابط بین فردی
یعنی بتوانیم به احساسات، نیازها و خواسته های فرد مقابل توجه نشان دهیم. هنگامی که با توجه به توان و ظرفیت خود، در مقابل عملکرد دیگران رفتار مناسبی داشته باشیم، روابط بین فردی تقویت می شود.
3. پایان دادن به دوستی های نامناسب
قطع رابطه کردن یکی از کارهای بسیار دشوار و دردناک است، ولی نه هر قطع رابطه ای، زیرا رابطه ای که فرد در آن مورد بی احترامی یا سوء استفاده قرار می گیرد و جز ناراحتی و دردسر چیزی عاید وی نمی گردد، بهتر است هر چه زودتر پایان پذیرد. باید آماده باشیم، زیرا ممکن است طرف مقابل از این تصمیم ناراحت، خشمگین و یا شوکه شود. به وی زمان بدهیم تا هر آنچه که می خواهد بگوید را بگوید. در هنگام قطع رابطه هیچگاه تهدید نکنیم و از تهدید طرف مقابل نیز نهراسیم. باید بدانیم که ما وارد رابطه ای شده بودیم و به هر دلیل اکنون احساس می کنیم باید به این باید پایان دهیم. مهم است که غم و اندوه خود را در یک مکان خلوت و خصوصی تخلیه و ابراز کنیم و بپذیریم که همه چیز پایان یافته است. مدت زمانی که نیاز داریم تا به آرامش برسیم، بستگی به عواملی همچون گذشت زمان، میزان شدت و انتظارات ما خواهد داشت. در این زمان فردی را بیابیم که پشتیبان و تکیه گاه ما باشد.
4. دوست یابی برای بهبود روابط بین فردی
داشتن دوست خوب در تمام مراحل زندگی به خصوص در دوران کودکی و نوجوانی به دلیل افزایش احساس اعتماد به نفس و اطمینان به خود، هدفدار دانستن زندگانی و در نتیجه رهایی از احساس پوچی و نومیدی، رهایی از احساس تنهایی و انزوای اجتماعی که منشاء پیدایش بسیاری از بیماریهای جسمانی و روانی است و فراخواندن شادابی و طراوت به زندگی خود، اهمیت دارد.
5. ارتقا روابط بین فردی با انجام کار گروهی
از ویژگی های کار گروهی تقویت همکاری، همفکری، همدلی و هماهنگی بیشتر بین اعضای گروه ما است که موجب تقویت روابط بین فردی اعضای گروه می شود.
6. داشتن مهارت برای حل تعارض
این توانایی ها به ما امکان میدهد که با اغتشاش هیجانی همراه با تعارض به گونه ای مواجه شویم که وقتی بحث بالا می گیرد به روابط دوستانه و صمیمی ما صدمه نزند.
7. مهارتهای حل مشکل گروهی
مهارتهایی هستند که موجب رفع نیازهای تعارض آمیز، راضی نگه داشتن همه افراد گروه و حل مشکلات می شوند.
ویژگی های روابط بین فردی ناسالم
- افشای تمام اطلاعات و رازهای شخصی
- وابستگی و با صمیمیت سخن گفتن در نخستین جلسه ملاقات
- مقدم داشتن افراطی نیازها و خواسته های دیگران بر نیازها و خواسته های خود
- مدام نگران نوع واکنش دیگران نسبت به رفتار، نگرش، عقاید و سبک زندگی خود بودن
- ترس از طرد شدن از سوی دیگران
- نیاز به پذیرش و تأیید دیگران
- نیاز به خشنودسازی دیگران در همه اوقات
- اجازه دادن به دیگران برای در دست گرفتن هدایت زندگی ما
- وانمود کردن به موافقت در صورت مخالف بودن
- روی آوردن به فعالیتها و رفتارهای افراط آميز به منظور همرنگی با دیگران
مانند مصرف مواد مخدر و الکل، گرسنگی کشیدن، پرخوری عصبی، بی محابا خرج کردن، رابطه جنسی و غیره
نکات مهم در روابط میان فردی
- سعی کنیم در ارتباط شروع کننده خوبی باشیم مانند سلام و احوال پرسی گرم و فشردن دست فرد مقابل
- هنگام صحبت کردن سخنان یکدیگر را قطع نکنیم
- برای تقویت ارتباط از پراکنده گویی و مقدمه چینی زیاد پرهیز کنیم
- با سؤال کردن (نه به حالت بازجویی)، بازخورد دادن، بازگو کردن آنچه گفته و آنچه احساس می شود و خلاصه کردن صحبت های طرف مقابل نشان دهیم که به او توجه داریم و صحبت هایش برای ما اهمیت دارد
- هنگام صحبت، مطالب خود را واضح بیان کنیم و مطمئن شویم که شنونده فرصت سؤال کردن یا اظهارنظر را دارد. سعی کنیم خود را به جای شنونده قرار دهیم و احساسات او را در نظر بگیریم.
- هنگام حضور در مکان های جدید ابتدا به دنبال آشنایان باشیم، سپس افرادی را جستجو کنیم که با آنها راحت تر می توان ارتباط برقرار کرد
- در ارتباط بین فردی علاوه بر کلام از روش های غیر کلامی مانند گوش دادن، نگاه کردن، استفاده از ژستها و چهره ها، ایماء و اشاره و به خوبی استفاده کنیم
- برای ادامه یک ارتباط خوب از تمجید و تحسین مناسب و به جا استفاده کنیم، مانند، بیان «خوشحالم با شما هم صحبت شدم»، «خیلی خوب گفتید. آفرین! من هم با نظر شما موافقم» و غیره .
- از تحقیر، سرزنش و توهین به دیگران خودداری کنیم مانند گفتن اینکه «تو اصلا نمی فهمی»، «هنوز بچه هستی، بگو بزرگترت حرف بزنه» و ... .
- در مقابله با توهین ها و رفتارهای پرخاشگرانه دیگران از تلاش برای اثبات غلط بودن اتهام های آنها خودداری کنیم (دفاع نکنیم و تنها از بی توجهی انتخابی استفاده نماییم یعنی لبخند نزنیم، تماس چشمی برقرار نکنیم و به کار خودمان ادامه دهیم)
- هنگام صحبت از قضاوت در مورد رفتار گوینده، پرهیز کنیم مانند «اگر این کار را نمی کردی، این طور نمی شد»، «خب، تقصیر خودت بوده» و... به جای استفاده از این عبارت بگوییم: «بهتر است مسئله را یک بار دیگر مرور کنیم»
- در مواقع عدم امکان ارتباط حضوری از دیگر ابزارهای ارتباطی مانند تلفن زدن، نامه نوشتن و... برای تقویت ارتباط خود با دیگران استفاده کنیم
- افرادی را که در برقراری و ایجاد ارتباط ضعیف هستند به کارهای گروهی ورزشی، فرهنگی، اجتماعی و... راهنمایی کنیم
- با شرکت در مکان های اجتماعی (جشن ها، سخنرانیها، مراسم مختلف در مساجد، مدارس و مکان های عمومی ) در تقویت ارتباط خود با دیگران تلاش کنیم
- با آگاهی از حقوق خود و دیگران در روابط بین فردی، از سوءاستفاده های احتمالی پیشگیری کنیم
- توانمندی ها و مهارت های ارتباطی خود را شناخته و در عمل به کار بگیریم مانند شوخی، طنز به جا و ...
- افراد خانواده و یا دوستان خود را با اسم کوچک و پسوندهای زیبا صدا بزنیم
مانند پسرم، عزیزم، دختر گلم، همسر گرامی و ... . - شنونده خوبی برای دیگران باشیم و آنها را تشویق کنیم تا راجع به خودشان صحبت کنند مانند «نظر شما چیست؟»، «شما چه فکر می کنید؟»، «احساست
را بگو» و ... . - در روابط خود با دیگران تصمیم بگیریم که چه چیزی از آنان می خواهیم. چگونه رفتاری باید با ما داشته باشند. مرزهای مطلوب خود را تعیین و به اطلاع آنان برسانیم سپس پیامدهای تجاوز به مرزهای خود را تعیین کرده و آنها را قاطعانه به مرحله اجرا بگذاریم. قبل از آنکه دیگران را مقصر بشناسیم و یا محکوم کنیم، تلاش نماییم تا نقاط قوت و ضعف خود را مورد کنکاش قرار دهیم. هر چه داده های ذهن ما بیشتر باشد، وسعت دید بیشتری خواهیم داشت
توانایی برقرای رابطه مؤثر با دیگران
برای اینکه احساس خوبی نسبت به خود در دیگران ایجاد کنیم، نکات مهمی وجود دارد که شامل موارد ذیل است:
به جای نادیده گرفتن احساسات و عواطف خود سعی کنیم آنها را به درستی شناخته و در موقعیتهای مختلف آنها را مهار کنیم. اولین گام این است که بتوانیم در ابتدا خود را به طور کامل شناخته و ارتباط مؤثر داشته باشیم. هنگامی که بتوانیم ارتباط مؤثر برقرار کنیم، احترام دیگران را نسبت به خود جلب می کنیم و چنانچه در این امر ناموفق باشیم، زندگیمان در یک یا چند بعد ناقص خواهد ماند. با شیوه های ارتباطی در مواجهه با افراد متفاوت آشنا شویم و سعی کنیم خطاهای ارتباطی خود را اصلاح کنیم.
آگاهی از روابط بین فردی در زندگی مشترک و زناشویی
در زندگی مشترک که از پیچیده ترین اشکال روابط انسانی است و بدون ارتباط اثربخش نمی تواند شکوفا شود و از این مهارت های ارتباطی استفاده کنیم چرا که فقدان مهارت ارتباطی لازم به رابطه موازی بدون صمیمیت ختم می شود که در آن عشق میان همسران، دوستان، والدین و فرزندان به مقدار زیادی کاهش می یابد.
برای برقراری روابط رضایت بخش در خانواده روش هایی کشف کنیم که به ما کمک کنند تا حداقل بر بخشی از شکافهای بین فردی ما و دیگران پل زده شود. برای رسیدن به ارتباط مؤثر در زندگی زناشویی لازم است دو طرف با وجود تفاوت های بسیار، خود را برابر احساس کنند. شرایطی که زنان بپذیرند در مقامی برابر با مرد هستند و بدون احساس وابستگی و فرودستی بتوانند از خود سخن بگویند و به توصیف و تشریح زندگی، روحیات و مشکلات خود بپردازند و از سوی دیگر مردان نیز برای شنیدن آنچه همسرشان می خواهد از خود بگوید، او را همتای خود بدانند.
