خودآگاهی چیست؟ خودآگاهی شامل آگاهی از جنبه های مختلف مانند صفات، رفتارها و احساسات خود می باشد. اساسا این یک حالت روانشناختی است که در آن توجه بر روی خود متمرکز می شود.
خودآگاهی یکی از اولین مولفه های خودانگاره (Self-Concept) می باشد. با وجودی که خود آگاهی مرکز موجودیت شما است، اما چیزی نیست که هر لحظه از روز به آن توجه کنید. در عوض، خودآگاهی در درون شما رسوخ می کند و تنها با توجه به شخصیت و شرایط شما در زمان های متفاوتی خود را نشان می دهد.
مردم خودآگاه به دنیا نمی آیند. با این حال، تحقیقات نیز نشان داده است که نوزادان با حس خودآگاهی به دنیا می آیند. نوزادان از جدایی نسبت به دیگران آگاهی دارند، که این با پاسخ های رفتارهای نوزاد مثلا واکنش نوزاد در شرایطی که به دنبال نوک سینه مادر می گردد و شما چیزی روی صورت او می اندازید، مشخص می شود. محققان همچنین دریافتند که نوزادان قادر به تمایز بین لمس خودی و غیر خودی هستند.
چه زمانی خودآگاهی شکل می گیرد؟
مطالعات نشان داده اند که احساس پیچیده خود آگاهی از یک سالگی شروع می شود و در حدود 18 ماهگی بیشتر توسعه می یابد. لوئیس و بروکس-گنن مطالعاتی را انجام دادند تا ببینند چگونه خود آگاهی توسعه می یابد. آنها یک نقطه قرمز را روی بینی نوزاد کشیدند و سپس کودک را روبروی یک آینه قرار دادند. كودكانی كه خود را در آینه تشخیص می دهند، به نقطه قرمز روی بینی حود دست می زند تا به نقطه قرمز در تصویر خود در آینه، این اتفاق نشان می دهد سطوحی از خودآگاهی در آنها وجود داشته است.
لوئیس و بروکس گنن دریافتند که تقریبا هیچ نوزادی زیر یک سال به جای انعکاس خودشان در آینه، به بینی خود دست نمی زدند. حدود 25 درصد از نوزادان بین 15 تا 18 ماه به بینی خود دست زدند در حالیکه حدود 70 درصد از نوزادان 21 تا 24 ماهه نیز این کار را انجام دادند.
مهم است که توجه داشته باشیم که مطالعه لوئیس و بروکس-گن تنها نشان دهنده خودآگاهی بصری نوزاد است؛ در واقع کودکان ممکن است حتی در دورۀ اولیه زندگی، اشکال دیگری از خودآگاهی داشته باشند.
خودآگاهی چگونه توسعه می یابد؟
محققان پیشنهاد کرده اند که ناحیه ای از مغز که به عنوان قشر قدامي واقع در منطقه لوب جلویی شناخته می شود، نقش مهمی در توسعه خود آگاهی دارد. مطالعات همچنین از تصویربرداری مغز استفاده کرده اند تا نشان دهند که این منطقه در بزرگسالانی که خود آگاه هستند فعال است. آزمایش لوئیس و بروکس-گان نشان می دهد که خود آگاهی در کودکان بالای 18 ماه، سنی از انسان که مربوط به رشد سریع سلول های اسپیندال در ناحیه قشر قدامی است، شروع می شود.
با این حال، یک مطالعه نشان داد که با وجود آسیب به قشر قدامی در برخی افراد خودآگاهی در آنها توسعه پیدا می کند. یک بیمار، حتی با آسیب های گسترده به مناطق مغز شامل انسولا و قشر مفصلی قدامی خودآگاهی خود را حفظ می کند. این نشان می دهد که این مناطق مغز برای همه جنبه های خودآگاهی مورد نیاز نیستند.
سطوح خودآگاهی
کودکان چگونه به عنوان موجودی مستقل خود را می شناسند؟ محققان پیشنهاد می کنند که کودکان یک سری از سطوح خودآگاهی خود را از تولد تا تقریبا 4 یا 5 سالگی توسعه می دهند. خودآگاهی با این که چگونه کودکان به بازتاب خود در آینه واکنش می دهند، مشاهده می شود.
- سطح 1: تمایز - در این مرحله، کودکان آگاه می شوند که چه چیزی در یک آینه منعکس می شود، متفاوت از چیزهای ساده پیرامونشان است.
- سطح 2: شرایط - این سطح از خودآگاهی با درک رو به رشدی مشخص می شود که جنبش های کودک در سطح آینه دیده می شود. کودکان از جنبش های خودشان آگاه هستند.
- سطح 3: شناسایی - در این مرحله، کودکان خود را به عنوان خودشان و نه شخص دیگری در تصویر آینه تشخیص می دهند.
- سطح 4: پایداری - کودکان نه تنها می توانند خود را در بازتاب آینه تشخیص دهند، بلکه می توانند تصویر خود را در تصاویر و فیلم های خانوادگی نیز شناسایی کنند.
- سطح 5: خودآگاهی "متا" - در این سطح، کودکان نه تنها از دیدگاه خودشان از خود آگاه هستند، بلکه از آنچه در ذهن دیگران هستند نیز آگاهند.
انواع خودآگاهی
روانشناسان اغلب آگاهی خود را به دو نوع، عمومی و خصوصی تقسیم می کنند.
- خودآگاهی عمومی
این نوع زمانی ظاهر می شود که فرد از اینکه چگونه در برابر دیگران ظاهر می شود، آگاه است. خودآگاهی عمومی اغلب در موقعيتهايی که مردم در معرض توجه قرار دارند، مانند ارائه يک سخنرانی يا صحبت کردن با گروهی از دوستان، ظاهر می شود.
این نوع خودآگاهی اغلب مردم را مجبور به پیروی از هنجارهای اجتماعی می کند. هنگامی که ما آگاهیم که تحت نظارت و ارزیابی دیگران هستیم، اغلب سعی می کنیم رفتارهایی را که به لحاظ اجتماعی قابل قبول و مطلوب است ارائه دهیم.
خودآگاهی عمومی همچنین می تواند منجر به اضطراب ارزیابی شود که در آن افراد دچار ناراحتی، اضطراب یا نگرانی در مورد چگونگی قضاوت دیگران می شوند.
- خودآگاهی خصوصی
این نوع خودآگاهی زمانی اتفاق می افتد که از بعضی از جنبه های خود تنها به شکل خصوصی آگاه شوید. به عنوان مثال، دیدن چهره شما در آینه یک نوع خودآگاهی شخصی است. وقتی آماده شدن برای یک امتحان مهم را فرآموش می کنید و دلشوره می گیرید یا زمانی که به شخص دیگری جذب شده و احساس غم و اندوه می کنید، این موارد نمونه هایی از خودآگاهی خصوصی هستند.
خودهوشیاری: حالت بالاتری از خودآگاهی است
گاهی اوقات، مردم می توانند بیش از حد خود آگاه باشند و تبدیل به چیزی شوند که به عنوان خودهوشیار شناخته می شود.
آیا تا به حال احساس کرده اید که همه در حال تماشای شما هستند، کارهای شما را قضاوت می کنند و منتظر این هستند که در قدم بعد چه کاری انجام می دهید؟ این حالت افزایش سطح آگاهی خود می تواند در بعضی موارد احساس ناخوشایندی را برای شما ایجاد کند.
در بسیاری از موارد، این احساس خودهوشیاری موقتی است و در شرایطی رخ می دهد که "در نقطه نظر" قرار بگیرید. با این حال، برای برخی افراد، خودهوشیاری بیش از حد می تواند یک بیماری مزمن مانند اختلال اضطراب اجتماعی را ایجاد کند.
افرادی که به طور خصوصی خودهوشیار هستند سطح بالاتری از خودآگاهی شخصی دارند که می تواند هم خوب باشد و هم بد. این افراد تمایل بیشتری نسبت به احساسات و اعتقادات خود دارند و به همین دلیل بیشتر به ارزش های شخصی خود پایبندند. با این حال، احتمال دارد آنها از عواقب منفی سلامتی مانند افزایش استرس و اضطراب رنج ببرند.
افرادی که عموما خودهوشیار هستند دارای سطح بالایی از آگاهی عمومی می باشند. آنها تمایل بیشتری به فکر کردن درباره قضاوت دیگران دارند و اغلب نگران قضاوت دیگران هستند. در نتیجه، این افراد تمایل دارند به هنجارهای گروهی برسند و از شرایطی که در آن ممکن است بد به نظر برسند یا احساس شرمساری کنند دوری می گزینند.