در دوران بارداری بدن، دچار تغییراتی می شود مثل تکرر ادرار، حالت تهوع و استفراغ و ... می شود. در این مقاله علاوه بر آشنایی با تغییرات مهم بدن در دوران بارداری، با نکاتی مهم برای رفع حالت تهوع و استفراغ مطرح شده است.
9 تغییر مهم در دوران بارداری
1. تأخیر در قاعدگی
زمانی که تأخیر در قاعدگی وجود دارد (در زنانی که قاعدگی منظم داشته اند) با انجام تست سرولوژیک خون یا BHCG می توان به حاملگی پی برد.
2. تهوع و استفراغ در حاملگی
ایجاد آشفتگی در دستگاه گوارش یکی از علائم شایع در زنان باردار است که به علت تغییرات هورمونی بدن اتفاق می افتد. مصرف غذاهای چرب و سنگین می تواند معده را تحت تاثیر قرار دهد و باعث عدم تحمل مواد غذایی در معده و برگرداندن و استفراغ مواد غذایی شود. معده زن باردار تحت تأثیر هورمون های حاملگی کم کارتر می شود و شل شدن دیواره معده و توقف مواد غذایی در آن، باعث ایجاد حالت تهوع و استفراغ در زنان باردار می شود که تحمل این وضعیت برای بسیاری از زنان باردار ناراحت کننده است. این حالت را اصطلاحا «تهوع صبحگاهی دوران بارداری» می نامند و معمولا در اوایل روز رخ می دهد و پس از چند ساعت بهبود می یابد. زمانی که زن باردار فعالیت روزانه خود را از سر می گیرد کمتر این حالت را احساس می کند.
این حالت در هفته 6 الی 13 حاملگی وجود دارد و در هفته 7 الی 11 شدیدتر است. ممکن است گاهی تهوع و استفراغ حاملگی به حدی شدید باشد که زن باردار به هیچ عنوان نتواند غذا را در معده خود نگه دارد و مرتب استفراغ کند و دچار کاهش وزن گردد و بدنش دچار کمبود آب، الکترولیت، مواد غذایی ضروری و ویتامین ها گردد. در چنین حالتی که به «تهوع و استفراغ بدخیم حاملگی» معروف است، زن باردار حتما باید به بیمارستان با مراکز درمانی مراجعه نماید و تحت نظر مستقیم پزشک قرار گیرد و بستری گردد. البته گروهی از زنان باردار خوشبخت هم وجود دارند که حالت تهوع و استفراع را تجربه نمی کنند یا حالتی بسیار جزئی دارند.
زنان بارداری که تهوع و استفراغ دارند بهتر است نکات زیر را رعایت کنند
1. هر روز صبح قبل از خروج از بستر، یک عدد بیسکوییت یا تکه ای نان قندی یا نخودچی شور خورده شود و 5 دقیقه بعد از بستر خارج شوند.
٢. بهتر است از خوردن غذاهای معطر، مخصوصا ادویه دار، خودداری شود.
٣. هیچ گاه معده کاملا خالی یا کاملا پر نباشد؛ در هر دو حالت معده دچار مشکل می شود. بهتر است همیشه کمی غذا در معده باشد تا رفلاکس معده به روده برقرار شود.
4. مصرف زیاد مایعات به صورت یکجا را معده تحمل نکرده و باعث برگشت مواد غذایی به بیرون می شود.
5. سعی شود غذای روزانه بیشتر شامل غذاهای سبک، خشک، کم حجم و مقوی باشد.
6. مصرف روزانه غذاهایی که ویتامین های گروه B دارند در کاهش تهوع مفید است.
٧. مواد غذایی مصرفی حتما باید تازه باشند و از مصرف غذاهای مانده جدا خودداری شود.
8. مصرف غذاهای کافئین دار محدود شود و تا جایی که امکان دارد قهوه و چای کمتر مصرف گردد.
9. از خوردن غذاهای چرب به مقدار زیاد خودداری شود، زیرا به دلیل ترشح هورمون های خاص در حاملگی، تخلیه معده دیرتر از حالت قبل از حاملگی اتفاق می افتد و در نتیجه غذا ساعت ها در معده می ماند و باعث اتساع معده می شود. توقف مواد غذایی و عدم تخلیه مواد غذایی از معده به روده، باعث ایجاد حالت تهوع و استفراغ می شود.
10. در صورت امکان سعی شود برای جلوگیری از تهوع و استفراغ هیچ دارویی استفاده نگردد، زیرا سه ماهه اول حاملگی مهم ترین زمان رشد و تکامل جنین است و هر نوع ماده شیمیایی چه به صورت دارو و چه به صورت غیر دارویی، وارد جریان خون مادر شده و از طریق جفت و بند ناف به جنین می رسد و باعث ایجاد اختلال در رشد و تکامل قسمت های مهم بدن جنین از جمله: مغز، قلب، استخوان و ... شود. این صدمات جبران ناپذیر هستند. حتی مصرف داروهای گیاهی هم توصیه نمی شود.
11. تمیز نگه داشتن محیط منزل، آشپزخانه، يخچال و تخلیه روزانه سطل زباله می تواند از تولید بوهای نامطبوع جلوگیری کند. وجود بوهای نامطبوع باعث تشدید حالت تهوع و استفراغ می شود. پنجره ها را هر روز باز کنید تا هوای خانه عوض شود، مواد غذایی را با درپوش داخل یخچال قرار دهید. بهتر است جهت تازه نگه داشتن مواد غذایی، از ظروف شیشه ای دردار استفاده شود.
12. در صورت امکان علاوه بر رعایت نکات بالا رفتن به گردش، تفریح و مهمانی بروز حالت های تهوع و استفراغ را کمتر می کند. شرایط روحی خوب هم می تواند از حالت تهوع و استفراغ جلوگیری نماید.
13. میزان غذای ناهار و شام کم حجم و به دفعات باشد.
با رعایت دستورات فوق تقريبا حالت تهوع و استفراغ کنترل می گردد یا به طور خفیف بروز می کند که آن هم طبیعی و ناشی از شل شدن بافت معده به علت تغییرات ترشحات هورمونی در بدن زن باردار است. به طور کلی، حالت تهوع و استفراغ حاملگی برای بار اول شدیدتر از حاملگی های بعدی است، زیرا بدن خانم باردار برای اولین بار با تغییرات هورمونی دوران حاملگی مواجه شده است. طبق تحقیقات و تجربیات به دست آمده، گاهی اوقات باردارانی که جنینشان دختر است حالت تهوع شدیدتر دارند و آن هایی که حالت تهوع کمتری دارند، احتمالا جنین پسر دارند. البته این حالت نسبی است و برای همه افراد صدق نمی کند و حتی عکس موارد فوق نیز دیده می شود.
3. اختلالات ایجاد شده در دفع ادرار
طی ماه اول تا سوم حاملگی به دلیل رشد رحم، به مثانه فشار وارد می آید و مثانه حجم کمتری را اشغال می کند و این حالت باعث می شود زن باردار به طور مکرر احساس دفع ادرار داشته باشد. تکرر ادرار اگر همواره با سوزش و درد نباشد، اشکالی ندارد و زن باردار باید زود به زود مثانه خود را تخلیه کند؛ اما اگر با درد و سوزش همراه باشد، باید به پزشک مراجعه نماید تا درمان شود. زن باردار باید بداند که نباید خودسرانه دارو مصرف کند. داروهای درمان عفونت ادراری در دوران حاملگی با دوران غیر بارداری فرق دارند.
تکرار ادرار فیزیولوژیک زن باردار بعد از سه ماهگی بهبود می یابد زیرا رحم بزرگ می شود و بالا می رود، از داخل استخوان لگن خارج و وارد شکم می شود و مثانه مجدد فضای خالی بیشتری پیدا می کند. اما باید دانست که تکرار ادرار در ماه های آخر بارداری دوباره اتفاق می افتد و علت آن، پایین آمدن سر جنین در داخل لگن برای زایمان است و در این صورت، مجدد حجم مثانه کم می شود و مادر دچار تکرر ادرار می گردد.
4. ویار
ويار نوعی تمایل به خوردن بیش از حد بعضی مواد غذایی است که در حاملگی بروز می کند. زنان ممکن است علاقه به خوردن یخ، نشاسته و خاک داشته باشند و بیشتر در زنان طبقه اقتصادی - اجتماعی پایین دیده می شود. بعضی از محققان این مشکل را به کمبود آهن نسبت می دهند.
5. خستگی
خستگی زودرس در اوایل حاملگی شایع است. مادر باردار مرتب احساس خستگی و بی حوصلگی می کنند و تمایل شدید به خوابیدن دارد. این حالت از ماه چهارم به بعد خود به خود از بین می رود.
6. تغییرات پستان
تغییرات پستان در خانم هایی که برای اولین بار باردار می شوند بیشتر از خانم هایی است که قبلا باردار شده اند. پستان از غده های شیری، بافت چربی و بافت پیوندی تشکیل شده و شیر در کیسه هایی به نام آلوتول تولید می شود. قبل از حاملگی هر پستان حدود دویست گرم وزن دارد و در حاملگی پستان ها بزرگتر می شوند و وزن هر کدام به چهارصد تا هشتصد گرم می رسد. در دوران شیردهی وزن هر پستان حتی به بیش از هشتصد گرم نیز می رسد.
- در اطراف نوک پستان هاله قهوه ای رنگی ایجاد می شود که به آن «هاله پستان» می گویند و قبل از حاملگی صورتی رنگ است و در حاملگی، بزرگ و تیره می شود. جالب است بدانید که تیرگی هاله پستان باعث جلب توجه نوزاد به سینه مادر و گرفتن پستان می شود.
- در هفته های اول حاملگی ممکن است پستان کمی دردناک شود و بعد از ماه دوم ممکن است توده های غده شیری در پستان احساس شود. در این حالت توده های کوچکی در پستان احساس می شود که طبیعی است ولی در صورت وجود توده های مشکوک، بهتر است پزشک خود را در جریان بگذارید.
- در ماه دوم حاملگی ممکن است روی هاله پستان برجستگی های کوچکی ظاهر شود که «برجستگی مونتگمری» نامیده می شود و در واقع مجاری شیری فرعی نارس بوده و برجسته هستند.
- در فاصله چهار تا هفت ماهگی ممکن است مایع زلالی از پستان خارج شود که «کلستروم» نامیده می شود. گاهی با فشار دادن پستان هم این مایع متمایل به زرد از پستان خارج می شود که در حقیقت همان آغوز شیر مادر است.
- اگر مادر باردار چنین ترشحی نداشت دلیل بر عدم توانایی شیردهی در آینده نخواهد بود؛ زیرا بلافاصله پس از زایمان، مکانیسم تولید کلستروم و ترشح آن برقرار می شود. در بعضی از زنان باردار ممکن است در ماه پنجم حاملگی، هاله پستان بسیار پر رنگ و حالت خال مانند پیدا کند.
- گاهی اوقات که رشد پستان ها زیاد است احتمالا خطوطی رویشان ظاهر می شود که به آن «استريا» گفته می شود. این خطوط شبیه همان خطوطی هستند که بر روی شکم ظاهر می شوند. برای جلوگیری از زیاد شدن بیشتر این خطوط می توان از روغن زیتون بدون بو یا کرم های مخصوص چرب کننده استفاده نمود.
- گاهی اوقات در فاصله بین زیر بغل و کشاله ران، پستان های فرعی به وجود می آید. پستان های فرعی تحت تأثیر هورمون های حاملگی به وجود می آید که در دوران شیردهی برای مادر بسیار دردناک هستند، ایجاد پستان های فرعی بندرت دیده می شود.
7. تغییر رنگ مخاط واژن
مخاط واژن در حاملگی رنگ پریده و کبود یا قرمز متمایل به بنفش و پر خون می شوند که به آن علامت چادویک گفته می شود و می تواند یکی از علائم حاملگی باشد.
8. انقباضات رحمی
رحم در طول حاملگی دچار انقباضات قابل لمس و بدون درد با فواصل نامنظم می شود که به آن انقباضات براکستون هیکس می گویند. این انقباضات در تمام حاملگی ها به شکل طبیعی وجود دارد و در ماه آخر حاملگی منظم تر می شوند و فواصل آن نزدیک تر می گردد و نهایتا به انقباضات رحمی و دردهای زایمانی منجر می شود.
9. بزرگ شدن شکم
رحم در ماه سوم حاملگی به شکل یک توده زیر دست احساس می شود و از ماه سوم به بعد به تدریج بزرگتر خواهد شد. بزرگی شکم در زنانی که برای اولین بار حامله می شوند نسبت به زنانی که برای چندمین بار بارداری را تجربه می کنند، کمتر است. به دلیل این که دیواره عضلات شکم در زنان چندرا شل است و به همین دلیل در بعضی از آنها رحم به سمت جلو و پایین آویزان می شود و شکم حالت پاندولی پیدا می کند که مادر برای رفع مشکل می تواند از شکم بندهای مخصوص استفاده نماید. در نیمه دوم حاملگی می توان حدود بدن جنین را از روی دیواره شکم مادر لمس نمود و با پیشرفت حاملگی، طرح کلی جنین از روی شکم نمایان است.
9. افزایش وزن مادر
مقدار اضافه وزن زنان سالم در شکم اول 11.5 کیلوگرم است که 9 کیلوگرم آن مربوط به خون جنین، جفت، مایع آمنیوتیک، بزرگ شدن رحم، افزایش حجم خون مادر، بزرگی پستان ها و افزایش مایعات خارج سلولی و خارج عروقی است. 2.5 کیلوگرم آن هم مربوط به ذخیره چربی در بدن مادر است.
- افزایش وزن در زنان لاغر = 18 - 12.5 کیلوگرم 198 < BMI
- افزایش وزن در زنان با وزن طبیعی = 16-11.5 کیلوگرم 26 < بی ام آی < 19.8
- افزایش وزن در زنان چاق = 11.5-7 کیلوگرم 29 > BMI
روش محاسبه اندکس توده بدنی
MBI = (وزن بدن به کیلوگرم) تقسیم بر (قد به متر به توان 2)
اضافه وزن کمتر از مقادیر توصیه شده باعث زایمان زودرس یا تولد نوزاد کوچک و ضعیف می شود و همچنین اضافه وزن بیشتر از حد باعث تولد نوزاد درشت و افزایش ریسک زایمان به شکل سزارین می شود. باید توجه داشت که بلافاصله بعد از زایمان فرد به وزن طبیعی خود بر نمی گردد. مثلا در یک زن طبیعی با اضافه وزن 12 کیلوگرم از دست دادن وزن به این شکل است:
- فرد 5.5 کیلوگرم از وزن خود را هنگام زایمان از دست می دهد.
- در دو هفته اول بعد از زایمان 4 کیلوگرم دیگر وزن از دست می دهد.
- 2.5 کیلوگرم مایقی را از هفته سوم پس از زایمان تا 6 هفته بعد از زایمان از دست خواهد داد و به وزن طبیعی خود برمی گردد.
هرچه اضافه وزن دوران حاملگی بیشتر باشد، کاهش وزن بعد از زایمان بیشتر خواهد بود (اثرات شیردهی بر کاهش وزن جزئی است). اضافه وزن در سه ماهه اول حاملگی یک کیلوگرم است و مابقی اضافه وزن مربوط به ماه چهارم تا نهم بارداری است. در شرایط عادی زن باردار در هر ماه 2 الی 2.5 کیلوگرم باید اضافه وزن داشته باشند. اما زنان چاق می توانند در ماه 1 تا 1.7 کیلوگرم افزایش وزن داشته باشند.