دیس لیپیدمی به عنوان بیش از حد بالا یا پایین بودن سطح لیپید (چربی) خون تعریف می شود. لیپیدهای خون مواد چربی مانند تری گلیسیرید یا کلسترول هستند. بسیاری از افراد با داشتن یک رژیم غذایی متعادل و از طریق تغییرات در سبک زندگی می توانند به سطح بی خطری از لیپیدهای خون برسند. با این حال، برخی درمان ها و داروها نیز برای جلوگیری از بروز بیماری ها لازم است.
دیس لیپیدمی چیست؟
دیس لیپیدمی زمانی اتفاق می افتد که شخص سطح غیر طبیعی از لیپیدها را در خون خود دارد. در حالی که این اصطلاح طیف گسترده ای از بیماری ها را تشریح می کند، متداولترین شکل های دیس لیپیدمی شامل موارد زیر است:
- سطح بالایی از لیپوپروتئین های کم چگال (LDL)، یا کلسترول بد
- سطح بالای لیوپروتئین های پر چگال (HDL)، یا کلسترول خوب
- سطح بالای تری گلیسیرید
کلسترول بالا، به سطح بالای LDL و سطح تری گلیسیرید اشاره دارد. لیپیدها یا چربی ها، بلوک های زندگی را می سازند و انرژی لازم برای سلول های را فراهم می کنند. لیپیدها عبارتند از:
- کلسترول LDL، بد در نظر گرفته می شود زیرا می تواند باعث ایجاد پلاک در رگ های خونی شود.
- کلسترول HDL به عنوان کلسترول خوب در نظر گرفته می شود زیرا می تواند به دفع LDL خون کمک کند.
- تری گلیسیریدها، وقتی که کالری ها فوراً سوزانده نمی شود ایجاد و در سلول های چربی ذخیره می شوند.
سطح لیپید خون سالم، به طور طبیعی در فردی به فرد دیگر متفاوت است. با این حال، افراد با سطح بالای LDL و تری گلیسیرید یا سطح HDL بسیار پایین، احتمال بیشتری برای ابتلا به آترواسکلروز دارند. آترواسکلروز وقتی ایجاد می شود که چربی های سفت و سختی که پلاک نامیده می شود در شریان های خونی جمع شده و جریان خون را با مشکل روبرو می کند. با گذشت زمان، این پلاک ها می تواند باعث ایجاد مشکلات جدی در گردش خون شود، در نتیجه منجر به حمله قلبی و سکته مغزی در بیمار می شود.
علائم دیس لیپیدمی
به جز در موارد خیلی شدید، در موارد دیگر مبتلایان به دیس لیپیدمی از ابتلا به این بیماری آگاهی ندارند. پزشک معمولاً دیس لیپیدمی را طی آزمایش خون یا دیگر آزمایش ها تشخیص می دهد. دیس لیپیدمی شدید یا درمان نشده می تواند منجر به سایر بیماری ها از جمله بیماری عروق کرونر (CAD) و بیماری عروق محیطی (PAD) شود. هر دو CAD و PAD می توانند عوارض جدی در سلامت ایجاد کنند، از جمله حمله قلبی و سکته مغزی. نشانه های شایع این مشکلات عبارتند از:
- درد پا به خصوص هنگام راه رفتن یا ایستادن
- درد قفسه سینه
- تنگی یا فشار در سینه یا تنگی نفس
- درد، سفتی، فشار در گردن، فک، شانه ها و پشت
- سوء هاضمه و سوزش قلب
- مشکلات خواب و خستگی روزانه
- سرگیجه
- تپش قلب
- عرق سرد
- حالت تهوع و استفراغ
- تورم در پاها، مچ پا، معده و رگ های گردن
- غش
این علائم ممکن است با فعالیت یا استرس بدتر شود و هنگام استراحت فرد بهتر شود. در مورد درد قفسه سینه با پزشک صحبت کنید، به خصوص اگر همراه با هر یک از علائم بالا باشد. هر کسی که درد قفسه سینه، سرگیجه، غش یا مشکلات تنفسی را تجربه می کند باید به دنبال مراقبت های اضطراری باشد.
انواع و علل دیس لیپیدمی
دیس لیپیدمی بر اساس علت به دو دسته تقسیم می شود:
الف: دیس لیپیدمی اولیه
عوامل ژنتیکی باعث دیس لیپیدمی اولیه می شود و این بیماری می تواند ارثی باشد. علل شایع دیس لیپیدمی اولیه شامل موارد زیر است:
- هیپرلیپیدمی ترکیبی خانوادگی یا ارثی، در نوجوانان و بزرگسالان ایجاد می شود و می تواند منجر به کلسترول بالا شود.
- هیپرآپو بتالیپوپروتئین (hyper apobetalipoproteinemia) خانوادگی، یک جهش در گروه لیپوپروتئین های LDL به نام آپولیپوپروتئین ها است.
- هیپرتریگلیسیریدمی خانوادگی منجر به سطح بالای تری گلیسیرید می شود.
- هیپرکلسترولمی پلی ژنتیک (غیر خانوادگی) یا هموزیگوت خانوادگی، یک جهش در گیرنده های LDL است.
ب: دیس لپیدمی ثانویه
دیس لیپیدمی ثانویه توسط عوامل شیوه زندگی یا بیماری ها ایجاد می شود که در طول زمان با سطح چربی خون تداخل پیدا می کند.
علل شایع دیس لیپیدمی ثانویه عبارتند از:
- چاقی، مخصوصاً وزن اضافه در اطراف کمر
- دیابت
- کم کاری تیروئید
- اختلال در مصرف الکل که به عنوان الکلیسم شناخته می شود
- سندرم تخمدان پلی کیستیک
- سندرم متابولیک
- مصرف بیش از حد چربی به ویژه چربی های اشباع شده و ترانس
- سندرم کوشینگ
- بیماری التهاب روده، معمولاً به عنوان IBS شناخته می شود
- عفونت های شدید مانند HIV
- آنوریسم آئورت شکمی
عوامل خطر دیس لیپیدمی
عوامل زیادی شناخته شده است که احتمال ابتلا به دیس لیپیدمی و بیماری های مرتبط با آن را افزایش می دهد. این عوامل خطر زا عبارتند از:
- چاقی
- داشتن سبک زندگی بی حرکت
- عدم ورزش منظم
- مصرف الکل
- مصرف دخانیات
- استفاده از مواد مخدر
- عفونت های مقاربتی
- دیابت نوع 2
- کم کاری تیروئید
- بیماری مزمن کلیه یا کبد
- شرایط گوارشی
- سن بالا
- رژیم غذایی سرشار از چربی های اشباع و ترانس
- والدین یا اجداد مبتلا به دیس لیپیدمی
- جنسیت زن، زیرا زنان بعد از یائسگی دچار سطح بالای LDL می شوند
درمان دیس لیپیدمی
پزشک معمولاً روی کاهش سطح تری گلیسرید و LDL فرد تمرکز می کند. با این وجود، بسته به علت اصلی دیس لیپیدمی و شدت آن، نوع درمان می تواند بسیار متفاوت باشد. پزشکان ممکن است یک یا چند داروی تنظیم کننده لیپید را برای افرادی با سطح کلسترول بالا حداقل 200 میلی گرم در هر دسی لیتر از خون دارند تجویز کند. کلسترول بالا معمولاً با استاتین ها درمان می شود، که این داروها روی ساخت کلسترول در کبد تاثیر می گذارد. اگر استاتین نتواند سطح LDL و تری گلیسیرید را کاهش بدهد، پزشک ممکن است داروهای اضافی از جمله موارد زیر را توصیه کند:
- ازتیمایب
- نیاسین
- فیبرات ها
- گیرنده اسید صفراوی
- اوولوکوماب و الیروکوماب
- لوپیتاپید و میپومرسن
برخی تغییرات در سبک زندگی و مکمل ها می تواند موجب تعدیل سطح لیپید خون شود.
درمان های طبیعی دیس لیپیدمی عبارتند از:
- کاهش مصرف چربی های ناسالم، مانند آنهایی که در گوشت قرمز پیدا می شوند، محصولات لبنی پر چرب، کربوهیدرات تصفیه شده، شکلات، چیپس و غذاهای سرخ شده
- ورزش منظم
- حفظ وزن سالم، در صورت لزوم کاهش آن
- کاهش یا اجتناب از مصرف الکل
- ترک سیگار و دیگر دخانیات
- اجتناب از نشستن برای مدت طولانی
- افزایش مصرف چربی های اشباع نشده مانند آنهایی که در آجیل ها، دانه ها، حبوبات، ماهی، غلات کامل و روغن زیتون یافت می شود
- مصرف روغن امگا 3 به صورت مایع یا کپسول
- خوردن مقدار زیادی فیبر در رژیم غذایی از میوه ها، سبزیجات و غلات کامل
- حداقل 6 تا 8 ساعت خواب شبانه
- نوشیدن مقدار زیاد آب
کدام تغییرات در سبک زندگی می تواند مفید باشد؟
با تغییر در شیوه زندگی می توان اقدام به کنترل سطح کلسترول و تری گلیسیرید کرد. اولین قدم تغییر در رژیم غذایی است. این تغییر باید شامل مصرف چربی اشباع شده، قند تصفیه شده و الکل کمتر باشد. اضافه کردن میوه ها، سبزیجات، پروتئین بدون چربی و غلات کامل به رژیم غذایی می تواند مفید باشد. ورزش روزانه و کاهش وزن همچنین ممکن است وضعیت کلسترول را بهبود بخشد.
نکاتی برای پیشگیری از دیس لیپیدمی
- سعی کنید با پیروی از یک رژیم غذایی سالم و ورزش منظم، تناسب وزن خود را حفظ کنید. باید مصرف سیگار را نیز ترک کنید.
- اگر نگران دیس لیپیدمی هستید، با پزشک خود درباره چگونه محافظت در مقابل آن صحبت کنید.
- اگر سابقه خانوادگی کلسترول بالا دارید، قبل از اینکه سطح آن به سمت شرایط ناسالم پیش برود، روش های زندگی سالم را بیاموزید.
چه چیزی در انتظار افراد دچار به این بیماری است؟
افراد مبتلا به دیس لیپیدمی معمولاً علامتی ندارند. آنها اغلب می توانند با تنظیمات در سبک زندگی این بیماری را کنترل و رفع نمایند. افراد دچار به دیس لیپیدمی در صورت بروز علائم مربوط به قلب یا گردش خون، باید با پزشک تماس بگیرند. این علائم عبارتند از:
- احساس درد یا تنگی در قفسه سینه
- سرگیجه
- تپش قلب
- خستگی
- تورم مچ پا و پا
- تنفس مشکل
- عرق سرد
- حالت تهوع و سوزش قلب
افرادی که دیس لیپیدمی شدید دارند، به ویژه افرادی که سایر علائم بیماری را دارند، ممکن است لازم باشد که سطح لیپید خون را با دارو به علاوه تغییر در سبک زندگی کنترل کنند.
منبع: healthline