عوارض پرتو درمانی [رادیوتراپی] چیست و روش کاهش آن

پرتودرمانی به خودی خود و به طور موثر انواع مختلفی از سرطان ها را درمان می کند. پرتو درمانی نیز مانند سایر درمان ها برای سرطان اغلب عوارض جانبی خود را ایجاد می کند. هر فردی ممکن است که عوارض جانبی متفاوتی را تجربه کند. این عوارض جانبی به نوع سرطان، مکانی که سرطان در آن رشد کرده، دوز پرتودرمانی، سلامت کلی شما و سایر عوامل بستگی دارد. پس مهم است که با تیم مراقبت های بهداشتی خود در مورد هر گونه عوارض جانبی که تجربه می کنید صحبت کنید تا آن ها بتوانند برای شما راه هایی برای کمک بیابند. با ما در این مقاله سلام دنیا، همراه باشید تا با عوارض پرتودرمانی آشنا شوید.

عوارض پرتودرمانی چیست و تا چه زمانی ادامه دارد

چرا پرتودرمانی از خود عوارض جانبی را برجای میگذارد؟

از دوزهای بالا در پرتودرمانی برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می شود. عوارض جانبی از آسیب به سلول ها و بافت های سالم در نزدیکی منطقه درمان نشات میگیرد. در سال های اخیر پیشرفت های تحقیقاتی عمده ای در پرتودرمانی صورت گرفته است که آن را صریح تر کرده است. همین کار باعث شده است که عوارض جانبی این درمان در مقایسه با روش های پرتودرمانی در گذشته با کاهشی مواجهه شده باشد.

برخی از افراد عوارض جانبی کمی را از پرتودرمانی تجربه می کنند. یا برخی حتی هیچ کدام از آن ها را تجربه نمیکنند. برخی دیگر نیز عوارض جانبی شدیدتری را تجربه می کنند. عکس العمل به پرتو درمانی بیشتر در هفته دوم یا سوم درمان آغاز می شود. این عوارض ممکن است که تا چند هفته بعد از درمان نهایی هم نیز ادامه داشته باشد. برخی از عوارض جانبی ممکن است طولانی مدت باشند و اثری طولانی برجای گذارند. با تیم درمان خود درباره توقعات خود صحبت کنید.

حتما بخوانید: پرتو درمانی چیست

آیا گزینه هایی برای پیشگیری و یا درمان این عوارض جانبی وجود دارد؟

بله. تیم مراقبت های بهداشتی شما می تواند به شما در پیشگیری یا تسکین بسیاری از عوارض جانبی کمک کند. پیشگیری و درمان کردن عوارض جانبی بخش مهمی در درمان کردن سرطان شما محسوب میشوند. این کار را مراقبت تسکینی یا مراقبت حمایتی مینامند.

عوارض جانبی رایج در پرتودرمانی چیست؟ 

آیا پرتو درمانی باعث ریزش مو میشود

پرتودرمانی یک درمان موضعی نامیده می شود.این بدان معنی است که فقط روی ناحیه ای از بدن که مورد هدف و بررسی قرار گرفته است تأثیر می گذارد.برای مثال، پرتودرمانی پوست سر ممکن است باعث ریزش مو شود.از طرفی دیگر افرادی که دیگر قسمت های بدن خود را پرتودرمانی می کنند معمولا موهای سر خود را از دست نمی دهند.

عوارض جانبی فیزیکی رایج پرتودرمانی عبارتند از:

تغییرات پوستی. برخی از افرادی که پرتودرمانی می کنند، خشکی، خارش، تاول یا پوسته پوسته شدن پوست را تجربه می کنند.این عوارض جانبی بستگی به این دارند که کدام قسمت از بدن خود را پرتودرمانی کرده باشید. همچنین این امر به سایر عوامل دریافتی دیگر هم نیز بستگی دارد. تغییرات پوستی ناشی از پرتودرمانی معمولاً چند هفته بعد از پایان درمان از بین می روند. اگر آسیب پوستی به یک مشکل جدی تر تبدیل شود، پزشک ممکن است برنامه درمانی شما را تغییر دهد. لوسیون ممکن است به تغییرات پوستی شما کمک کند، اما قبل از استفاده با پرستار یا سایر تیم مراقبت های بهداشتی خود در مورد کرم های توصیه شده و زمان استفاده از آن ها مشورت لازم را انجام دهید.همچنین بهتر است که از پوست آسیب دیده در برابر نور خورشید محافظت کنید.درباره عوارض پوستی اطلاعات بیشتری را کسب کنید. 

حتما بخوانید: درمان خشکی پوست بدن با روش های ساده 

کوفتگی. کوفتگی اصطلاحی است که برای توصیف احساس خستگی یا کسل بودن استفاده می شود. بسیاری از بیماران حس کوفتگی و خستگی را تجربه میکنند. میزان کوفتگی و خستگی شما اغلب به برنامه درمانی شما بستگی دارد. به عنوان مثال، پرتودرمانی همراه با شیمی درمانی ممکن است منجر به کوفتگی و خستگی بیشتر شما شود.

عوارض جانبی طولانی مدت .اکثر عوارض جانبی پس از درمان از بین می روند ، اما برخی دیگر خیر، یا عوارض برمی‌گردند و یا در بعد ها پیشرفت می‌کنند.به این عوارض ، اثرات طولانی مدت و یا دیر هنگام می گویند.یکی از اثرات دیرهنگام احتمالی ، ایجاد و پیشرفت سرطان دوم است.این نوع جدیدی از سرطان است که به دلیل درمان اصلی سرطان ایجاد می شود.خطر و ریسک این اثر دیر هنگام ، کم میباشد.این خطر اغلب ناچیز تر از فایده درمان سرطان اولیه است.

عوارض جانبی خاص بودن محل پرتودرمانی چیست؟

برخی از عوارض جانبی به نوع و محل پرتودرمانی در بدن بستگی دارند.

عوارض پرتودرمانی سر و گردن

پرتودرمانی سر یا گردن فرد ممکن است باعث ایجاد عوارض زیر شود:

• خشکی دهان
• زخم هایی در دهان و لثه
• مشکل در خوردن و بلع
• سفتی فک
• حالت تهوع
• ریزش مو
• نوعی تورم به نام لیمفدما (lymphedema)
• پوسیدگی دندان

عوارض پرتو درمانی ریه و قفسه سینه

پرتودرمانی قفسه سینه ممکن است باعث ایجاد عوارض زیر شود:

• مشکل در خوردن و بلع
• تنگی نفس
• درد سینه یا نوک سینه
• سفتی شانه
• سرفه، تب و پر بودن قفسه سینه که به عنوان پنومونیت پرتویی شناخته می شود. این عوارض بین 2 هفته تا 6 ماه بعد از پرتودرمانی اتفاق می افتد.
• فیبروز پرتویی، باعث ایجاد زخم های دائمی ریه که ناشی از پنومونیت پرتوی درمان نشده است می شود. انکولوژیست پرتودرمانی می داند که چگونه خطر فیبروز را کاهش دهد.

حتما بخوانید: درمان خانگی سرفه خشک و خلط دار با 6 داروی گیاهی

3. عوارض رادیوتراپی معده و شکم

پرتودرمانی معده یا شکم ممکن است باعث ایجاد عوارض زیر شود:

• از دست دادن اشتها
• تهوع و استفراغ
• گرفتگی شکم
• شل شدن مدفوع یا اسهال

این علائم احتمالا بعد از درمان از بین خواهند رفت. در طول درمان، پزشک شما می تواند دارویی را برای مدیریت کردن این عوارض جانبی تجویز کند. ایجاد تغییرات در رژیم غذایی نیز ممکن است علائم شما را کاهش دهد. ممکن است که صحبت با یک متخصص تغذیه سرطان شناسی هم مفید واقع شود.

4. عوارض پرتو درمانی لگن 

پرتودرمانی لگن ممکن است باعث ایجاد عوارض زیر شود:

• شل شدن مدفوع یا اسهال
• خونریزی از مقعد
• بی اختیاری که این امر زمانی است که فرد قادر به کنترل مثانه خود نیست
• تحریک مثانه
• مشکلات جنسی برای مردان، مانند اختلال نعوظ، که ناتوانی در ایجاد یا حفظ نعوظ را شامل میشود.

عوارض پرتو درمانی پروستات

• کاهش تعداد اسپرم و کاهش فعالیت اسپرم.این عوارض می توانند از پرتودرمانی بیضه ها یا غده پروستات نشات بگیرند. این عوارض می توانند بر توانایی شما برای بچه دار شدن تأثیر بگذارد.
• تغییر در قاعدگی، مانند قطع شدن قاعدگی
• علائم یائسگی، مانند خارش واژن، سوزش، خشکی و سایر تغییرات در سلامت جنسی زنان
• اگر هر دو تخمدان مورد هدف پرتودرمانی قرار گیرند، ممکن است که ناباروری برای زنان پیش بیاید.

 radiation recall چیست؟

ریکال پرتودرمانی radiation recall بثوراتی است که شبیه آفتاب سوختگی شدید میباشد. این عارضه بسیار نادر است و زمانی اتفاق می‌افتد که انواع خاصی از شیمی‌ درمانی در طول یا بلافاصله پس از پرتودرمانی انجام شود. بثورات در قسمتی از بدن که تشعشع را دریافت کرده است، ظاهر می شود. علائم ممکن است شامل قرمزی، حساسیت، تورم و زخم لزج و باز باشد. به طور معمول، این عوارض جانبی طی چند روز یا چند هفته بعد از پرتودرمانی شروع می شود. این عوارض همچنین نیز می توانند ماه ها یا سال ها بعد نیز ظاهر شوند. پزشکان  radiation recall را با داروهایی به نام کورتیکواستروئید درمان می کنند. 

پرتودرمانی نه تنها رشد سلول های سرطانی را از بین می برد یا کند می کند، بلکه می تواند سلول های سالم مجاور را نیز تحت تأثیر قرار دهد. آسیب به سلول های سالم می تواند عوارض جانبی ایجاد کند. بسیاری از افرادی که پرتودرمانی می‌کنند دچار احساس خستگی و فرسودگی می شوند ممکن است یکباره اتفاق بیفتد یا به آرامی شروع شود. افراد به طرق مختلف احساس خستگی می کنند و ممکن است شما نسبت به فرد دیگری که همان مقدار پرتودرمانی را در همان قسمت از بدن دریافت می کند، بیشتر یا کمتر احساس خستگی کنید.

سایر عوارض جانبی پرتودرمانی که ممکن است داشته باشید به بخشی از بدن که تحت درمان است بستگی دارد. برای دیدن عوارض جانبی که ممکن است انتظار داشته باشید، قسمتی از بدن خود را که تحت درمان قرار می گیرد در نمودار زیر بیابید. بسیاری از عوارض جانبی موجود در لیست به اطلاعات بیشتر در بخش عوارض جانبی پیوند دارند. این نمودار را با پزشک یا پرستار خود در میان بگذارید. از آنها در مورد احتمال ابتلا به هر یک از عوارض جانبی بپرسید.

مناطق درمان و عوارض جانبی پرتو درمانی به طور خلاصه

عوارض پرتودرمانی مغز:

• خستگی
• ریزش مو
• تهوع و استفراغ
• تغییرات پوستی
• سردرد
• تاری دید

عوارض پرتودرمانی پستان:

• خستگی
• ریزش مو
• تغییرات پوستی
• تورم 
• نازکی پوست

حتما بخوانید: 3 درمان خانگی ریزش مو ساده و گیاهی

عوارض پرتودرمانی ریه

• خستگی
• ریزش مو
• تغییرات پوستی
• تغییرات گلو، مانند مشکل در بلع
• سرفه کردن
• تنگی نفس

عوارض پرتودرمانی سر و گردن:

• خستگی
• ریزش مو
• دهان تغییر می کند
• تغییرات پوستی
• طعم غذاها تغییر می کند
• تغییرات گلو، مانند مشکل در بلع
• غده تیروئید کمتر فعال است

عوارض پرتودرمانی لگن:

• اسهال
• خستگی
• ریزش مو
• تهوع و استفراغ
• مشکلات جنسی (مردان)
• مشکلات باروری (مردان)
• مشکلات جنسی (زنان)
• مشکلات باروری (زنان)
• تغییرات پوستی
• تغییرات در ادرار و مثانه

عوارض پرتودرمانی رکتوم:

• اسهال
• خستگی
• ریزش مو
• مشکلات جنسی (مردان)
• مشکلات باروری (مردان)
• مشکلات جنسی (زنان)
• مشکلات باروری (زنان)
• تغییرات پوستی
• تغییرات در ادرار و مثانه

عوارض رادیوتراپی معده و شکم

• اسهال
• خستگی
• ریزش مو
• تهوع و استفراغ
• تغییرات پوستی
• تغییرات در ادرار و مثانه

عوارض پرتو درمانی تا چه زمانی ادامه دارد

سلول های سالمی که در طی پرتودرمانی آسیب دیده اند، معمولاً در عرض چند ماه پس از پایان درمان بهبود می یابند. اما گاهی اوقات ممکن است افراد عوارض جانبی داشته باشند که بهبود نیابد. سایر عوارض جانبی ممکن است ماهها یا سالها پس از پایان پرتودرمانی ظاهر شوند. به این اثرات دیررس می گویند. اینکه آیا ممکن است عوارض دیرهنگام داشته باشید یا نه، بستگی به بخشی از بدن شما دارد که تحت درمان قرار گرفته‌اید، سایر درمان‌های سرطانی که داشته‌اید، ژنتیک و عوامل دیگری مانند سیگار کشیدن.

حتما بخوانید: خواص زردچوبه برای پیشگیری و درمان سرطان پروستات

مقابله با عوارض جانبی پرتودرمانی

تجربه هر کسی با پرتودرمانی متفاوت است. عوارض جانبی از فردی به فرد دیگر متفاوت است، حتی اگر نوع درمان مشابهی انجام شود. قبل از درمان، از تیم مراقبت های بهداشتی خود بپرسید که کدام عوارض جانبی فیزیکی ممکن است و چه مواردی باید مراقب باشند. همچنین می تواند عوارض جانبی عاطفی داشته باشد، و جستجوی حمایت از سلامت روان برای کمک به اضطراب یا استرس مهم است.

از تیم مراقبت های بهداشتی خود در مورد راه های مراقبت از خود در طول دوره درمان، از جمله استراحت کافی، خوب غذا خوردن و هیدراته ماندن بپرسید. بپرسید که آیا محدودیتی در برنامه ورزشی منظم یا سایر فعالیت های بدنی شما وجود دارد یا خیر.

و در طول درمان خود با تیم صحبت کنید. همیشه به تیم مراقبت های بهداشتی خود بگویید که عوارض جانبی برای اولین بار ظاهر می شوند، بدتر می شوند یا علیرغم درمان ادامه می یابند. این به تیم مراقبت های بهداشتی شما اجازه می دهد تا راه هایی را برای کمک به شما در حین و بعد از درمان ارائه دهند.

سوالاتی که باید از تیم مراقبت های بهداشتی پرسید

• چه عوارض جانبی فیزیکی بر اساس برنامه درمانی پرتودرمانی خاص من احتمالاً وجود دارد؟ احتمالاً چه زمانی شروع خواهند شد؟
• چگونه می توان از این عوارض جانبی پیشگیری یا مدیریت کرد؟
• چگونه می توانم در طول دوره درمان از پوست آسیب دیده مراقبت کنم؟
• وقتی یک عارضه جانبی ظاهر می شود یا بدتر می شود به چه کسی باید بگویم؟
• آیا عوارض جانبی خاصی وجود دارد که باید فوراً به پزشک اطلاع دهم؟
• اگر از انجام این درمان احساس اضطراب یا ناراحتی می کنم، می توانم با چه کسی صحبت کنم؟
• اگر عوارض جانبی دارم که بر تغذیه من تأثیر می گذارد، آیا می توانید یک متخصص تغذیه انکولوژی را معرفی کنید؟
• راه های دیگری که می توانم در طول دوره درمان از خودم مراقبت کنم چیست؟
• آیا محدودیتی برای ورزش یا سایر فعالیت های بدنی در طول این درمان وجود دارد؟
• آیا این درمان می تواند بر زندگی جنسی من تأثیر بگذارد؟ اگر چنین است، چگونه و برای چه مدت؟
• آیا این درمان می تواند بر توانایی من برای باردار شدن یا بچه دار شدن تأثیر بگذارد؟ اگر چنین است، آیا باید قبل از شروع درمان سرطان با یک متخصص باروری صحبت کنم؟

اثرات بالقوه دراز مدت این نوع پرتودرمانی چیست؟

• اگر من نگران مدیریت هزینه های مالی مراقبت از سرطان هستم، چه کسی می تواند به من کمک کند؟
• آیا اقدامات احتیاطی خاصی برای محافظت از خانواده و دیگران در برابر قرار گرفتن در معرض اشعه در طول دوره درمان مورد نیاز است؟
• پس از اتمام پرتودرمانی، برنامه مراقبتی بعدی من چگونه خواهد بود؟
• چرا مراقبت های بعدی برای مدیریت عوارض جانبی درمان مهم است؟

مقالات مرتبط:

عجیب ترین عوامل افزایش دهنده سرطان

سرطان مولتیپل میلوما (Multiple myeloma) چیست