بدیهه سرایی و بداهه گویی سرایش، نگارش شعر و سخن به مقتضای مقام، بی درنگ و بی اندیشۀ پیشین است و در اصطلاح ادب، کلامی است که بی اندیشه بر زبان و قلم گوینده و نویسنده جاری شود و در تعریف منطقی، صفت «ناگهانی بودن» یا «به ناگاه روی دادن» از آن استخراج می شود. بنابراین، مراد از «بی اندیشه سخن گفتن»، سخنی است که بدون اندیشیدن گفته شود.
این گونه سخنان از ضمیر ناخودآگاه شخص بیرون می آیند و زیبایی و رسایی آنها بستگی به محتوای فکری شخص دارد. بنابراین، بداهه گویی امری صرفا ذاتی نیست بلکه امری قابل پرورش نیز هست. برای مثال «ملک الشعرای بهار» شاعری بود که در امر بداهه گویی بسیار معروف بود و از او در ردیف جامی یاد کرده اند. فاصله ی زبان با فکر شخص بداهه گو بسیار کم است، مثل چشمه جوشانی که از آن آب بیرون می جهد در مقایسه با چاهی که باید آب را از آن کشید. در این جا آب، مثال فکر است و حالت بیرون آمدن آب مثال روان بودن زبان است. با تقویت بداهه سرایی می توان سخنرانی حرفه ای و تمام عیار ارائه کرد.
آیا سخنران های حرفه ای هم از بداهه گویی استفاده می کنند؟
حتی اگر سخنران حرفه ای و کار کشته ای نیز باشید و تجربه شما در زمینه ی سخنرانی مثال زدنی باشد، باز هم مشابه سایر انسان ها با چالش هایی در شروع سخنرانی، حین سخنرانی و حتی بعد از آن روبه رو خواهید شد که اثرات منفی دیگری نظیر کاهش اعتماد به نفس افراد را به دنبال خواهد داشت.
مثلا وقتی که روی صحنه حاضر شوید و صدای تان بی اراده بلرزد، یا این که تپش قلب پیدا کنید و حتی نتوانید با دست میکروفون را کنترل کنید. برخی هم به خاطر استرسی که دارند کلا از تصمیم خود صرف نظر می کنند و سخنرانی را برای همیشه کنار می گذارند. با هر یک از این چالش ها که روبه رو شوید، یک چالش بزرگتر پیش رو دارید و آن فراموشی مطالب یا مشوش شدن ذهن است که نظم نکات را در مغز شما به هم می ریزد. به همین دلیل در فن بیان و آموزش سخنرانی همواره بر مهارت بداهه پردازی یا مهارت بداهه گویی تأکید می شود.
در چه حوضه هایی از بداهه گویی استفاده می شود؟
بداهه گویی نه تنها یک فن بلکه یک هنر است. هنر خلق چیزهای جدید در کمترین زمان و با حداقل امکانات. بداهه پردازی در تمام علوم دیده می شود. رایج ترین آن را در موسیقی و نواختن یک آهنگ می بینیم که هنرمند بدون آمادگی قبلی شروع به نواختن قطعه ای دل انگیز می کند و تحسین تماشاگران را نیز بر می انگیزد. اما بداهه گویی در فن بیان امری پیچیده تر است؛ چرا که شما زمانی مجبور به بداهه گویی می شوید که معمولا در شرایط عادی قرار ندارید. به همین دلیل و به جهت اهمیت مهارت بداهه گویی در آموزش سخنرانی به نکات ذیل توجه کرده و آنها را به کار ببرید.
راه های افزایش مهارت بداهه گویی در سخنرانی
1. ایجاد تمرکز با گوش دادن به موسیقی
چه بخواهید بداهه گویی کنید یا آن که از روی متن از پیش آماده شده ای به سخنرانی بپردازید، لازم است روحیه ی آرامی داشته باشید و شرایط اطراف تان کاملا مناسب و ایده آل باشد. سخنرانان معمولا برای فعال شدن ذهن خود از موسیقی های آرامش بخش استفاده می کنند. برخی هم اعتقاد دارند موسیقی باید تا حد زیادی شادی آور باشد تا به خوبی میزان آدرنالین خون را تنظیم کند. به واسطه ی همین هورمون های شادی و یا آرامش بخش است که واکنش های در طول سخنرانی یا مهارت بداهه گویی تضمین خواهد شد.
2. ایجاد هیجان برای بداهه گویی
چنانچه می خواهید در سخنرانی خود هیجان ایجاد کنید، نه به وسیله ی لحن و حالات ظاهری بلکه با کلمات مناسب این کار را انجام دهید و سعی کنید از بهترین کلمات برای جلوه دادن احساسات خود استفاده کنید.
3. ایجاد مهارت بداهه گویی برای تقویت شجاعت
اگر کاملا امکان پرداختن به یک موضوع برای شما فراهم شده است، تنها کافی است شجاعت تان را تقویت کنید. از جادوی اصول فن بیان و سخنوری استفاده کنید و از تمام وجودتان برای ارائه سخنرانی استفاده کنید. زمانی که بتوانید بر موضوع کاملا مسلط شوید، مدیریت بهتری خواهید داشت و برای استفاده از مهارت بداهه گویی نیز آماده خواهید شد.
4. تسلط به افکار
برای این که بتوانید بداهه گویی را با قدرت بیشتری پیش ببرید، لازم است افکار و دل مشغولی های خود را کنار بگذارید. باید نسبت به محیط اطراف خود بیشتر حساس باشید و با توجه به اینکه قرار است بدون آمادگی حرف بزنید با اطرافیانتان ارتباط برقرار کنید.
5. تسلط بر موضوع برای بداهه گویی
برای این که بخواهید به بداهه گویی بپردازید، باید به مطلب و آن چیزی که قرار است درباره ی آن سخن بگویید تسلط کامل و کافی داشته باشد. به یاد داشته باشید که احساس اعتماد به نفس واقعی از اقدامات خود شما نشأت می گیرد. اگر بدانید چه می گویید و سخنرانی قرار است به چه سمتی برود، اعتماد به نفس بیشتری پیدا می کنید.
6. تقلید ممنوع
برای شروع بداهه گویی خودتان باشید و سعی نکنید از بقیه تقلید کنید. این مسئله به همین جا ختم نمی شود. در تمام جهان سخنرانان مختلفی دیده می شوند که احتمالا هر یک مزایای خاص خود را دارند. اگر قرار باشد شما هم از همین سخنرانان تقلید کنید و مثلا بخواهید حالت حرف زدن تان، جذابیت سخن و ارتباط چشمی شما با مخاطب دقیقا به همان شکل باشد، احتمالا به نتیجه ی مطلوب نمی رسید. یک سخنران واقعی خلاق است. البته می توانید از سخنرانان موفق برای سخنرانی و بداهه گویی الهام بگیرید.
7. تمرین بداهه گویی
برای این که در مهارت بداهه گویی به بهترین سطح برسید، لازم است از همین امروز جلوی آینه سخن گفتن را شروع کنید. آن چیزی که برای موفقیت شما در بداهه گویی مؤثر است، میزان صحبت کردن شما و نتایج آن است. با این روش می توانید در مورد خوب و بد صحبت کردن خودتان به سادگی و روشنی قضاوت کنید. به علاوه می توانید از هر موضوعی برای بداهه گویی استفاده کنید؛ از صحبت های روزمره تا مباحث عملی که گاهی سخت تر و پیچیده تر هستند.
8. حرکت قدرتمندانه
برای مهارت بداهه گویی هم استفاده از زبان بدن ضروری است. مخاطبان بسیار هوشیارتر از آن چیزی هستند که شما فکر می کنید و کم ترین تغییری در رفتار شما را به خوبی تشخیص می دهند. کاملا واضح سخن بگویید و با اقتدار بایستید. از پرسه زدن های بی مورد بپرهیزید و سعی کنید دستان خود را به جای استفاده بیش از حد از حرکات و زبان بدن در جیب خود قرار دهید.
9. خودباوری برای بداهه گویی
اگر شما خود را کاملا باور داشته باشید، می توانید شاهد این باشید که از جانب مخاطبان نیز پذیرفته شده اید. مسلما در مهارت بداهه گویی، اشتباهات و خطاهای زیادی برای افراد پیش می آید. مهم ترین کار در این مواقع، حفظ اعتماد به نفس برای جلوگیری از خندیدن افراد و یا تمسخر آنهاست.
10. در نظر داشتن مقصود اصلی سخنرانی
پیش از شروع سخنرانی با خود حرف بزنید. از خود بپرسید قرار است با این سخنرانی به کجا برسید و چه چیزهایی به دست آورید؟ به این سؤالات به خوبی پاسخ دهید و از پاسخ به آنها شانه خالی نکنید.
11. صادق بودن
گاهی افراد در صحبت های بداهه (یا بداهه گویی) اغراق می کنند و تقریبا به صداقت خود آسیب می رسانند. برای این که سخنان شما از قلبتان ریشه بزند و نهایتا باز هم به قلب تان برسد، باید صادق باشید. آنچه از دل برآید، لاجرم بر دل نشیند.
12 . مکث میان صحبت
هنگامی که شما در حال بداهه گویی هستید، هیچ چیزی از قبل آماده نشده است و باید از همین اکنون فکر و ایده های خود را جمع آوری نمایید. از حاضران حدود 1 دقیقه اجازه بخواهید تا به مطلب فکر کنید و در همین مدت زمان محدود نیز قادر خواهید بود جملاتتان را به خوبی برای سخنرانی بداهه در کنار هم قرار دهید.