نیازهای زندگی مدرن، تغییرات سریع اجتماعی و فرهنگی، تغییر ساختار خانواده، شبکه گسترده و پیچیده روابط انسانی و گستردگی و هجوم منابع اطلاعاتی انسان ها را روزانه با چالش ها، استرسها و فشارهای متعددی مواجه می کند که مقابله موثر با آنها توانمندی های روانی - اجتماعی بسیاری را می طلبد.
فقدان این مهارتها و توانایی های عاطفی، روانی و اجتماعی، افراد را در مواجهه با مسایل و مشکلات آسیب پذیر نموده و آنها را در معرض انواع اختلالات روانی، اجتماعی و رفتاری قرار می دهد. مطالعات بسیاری نشان داده اند که آموزش مهارتهای زندگی در کاهش سوء مصرف مواد، پیشگیری از رفتارهای خشونت آمیز، تقویت اعتماد به نفس، افزایش مهارت های مقابله با فشار و استرس، برقراری روابط مثبت و مؤثر اجتماعی و ... اثر مثبتی دارد.
مهارت های زندگی چیست؟
مهارتهای زندگی توانایی هایی هستند که ذاتی نبوده و قابل یادگیری اند. آنها با تمرین مداوم، پرورش یافته و شخص را برای روبه رو شدن با مسایل روزانه زندگی و برخورداری از توانایی های روانی، اجتماعی و بهداشتی آماده می کنند. «سازمان بهداشت جهانی» مهارتهای زندگی را توانایی انجام رفتار سازگارانه و مثبت به نحوی که فرد بتواند با چالش ها و ضروریات زندگی روزمره خود روبرو شود، تعریف نموده است.
در واقع مهارت های زندگی مجموعه ای از مهارت ها و شایستگی های فردی و گروهی هستند که ما برای زیستن به آن نیازمندیم. این مهارت ها، علاوه بر رساندن ما به آرامش و تعادل، موجب ایفای بهتر نقشمان در زندگی می شوند.
تاثیر فقدان مهارت های زندگی بر آسیب های اجتماعی
پژوهشها حاکی از آن بوده اند که بسیاری از مشکلات بهداشتی و اختلالات روانی و عاطفی ریشه های روانی - اجتماعی دارند که از جمله آنها می توان به سوء مصرف مواد اشاره نمود که سه عامل مهم ضعف عزت نفس، ناتوانی در بیان احساسات و فقدان مهارتهای ارتباطی در ابتلا به آن دخیل هستند. مطالعات بین عزت نفس ضعیف و سوء مصرف الکل و مواد، بزهکاری، بی بندوباری جنسی و افکار خودکشی رابطه نشان داده اند.
مقابله با مشکلات روانی - اجتماعی چقدر در اصلاح جامعه تاثیر گذار است؟
از طرفی مقابله با مشکلات روانی - اجتماعی در سطوح بعدی علاوه بر هزینه های زیادی که از نظر منابع انسانی و مالی به خانواده و جامعه تحمیل می کند، اثربخشی و کارآمدی چندانی نیز ندارد. این واقعیات باعث شده که صاحب نظران و متخصصان بهداشت روانی کوشش و توجه زیادی را به آموزش کسب مهارت های اجتماعی معطوف کنند. بنابراین یادگیری مهارت های زندگی که شامل مجموعه ای از توانایی ها هستند که قدرت سازگاری و رفتار مثبت و کارآمد را افزایش می دهند و در نتیجه آن شخص قادر می شود بدون آسیب به خود یا دیگران، مسئولیتهای مربوط به نقش اجتماعی خود را بپذیرد و با چالش ها و مشکلات روزانه زندگی به شکل مؤثر روبه رو شود، لازم و ضروری به نظر می رسد.
آموزش «مهارت های زندگی» چه تاثیری در زندگی ما دارند؟
یادگیری موفقیت آمیز مهارت های زندگی، احساس یادگیرنده را در مورد خود و دیگران تحت تاثیر قرار داده و علاوه بر این کسب این مهارت ها، نگرش دیگران را نیز در مورد فرد تغییر می دهد. کاربرد مهارت های زندگی شامل موارد ذیل است:
- افزایش سلامت روانی و جسمانی و تقویت اعتماد به نفس و احترام به خود
- مجهز ساختن اشخاص به ابزار و روشهای مقابله با فشارهای محیطی و روانی
- کمک به تقویت و توسعه ارتباطات دوستانه مفید و سالم
- ارتقای سطح رفتارهای سالم و مفید اجتماعی
- پیشگیری از مشکلات روانی، رفتاری و اجتماعی شامل مصرف سیگار و سوء مصرف مواد مخدر
- پیشگیری از بروز اختلالات روانی
- پیشگیری از خودکشی در نوجوانان و جوانان
- پیشگیری از رفتارهای خشونت آمیز
- پیشگیری از ابتلا به ایدز
- پیشگیری از بی بندوباری جنسی
- پیشگیری از افت و کاهش عملکرد تحصیلی
برای آموزش مهارت های زندگی چه مدل هایی وجود دارد؟
روش های آموزش مهارت های زندگی شامل 2 مدل است:
مدل 10 گانه مهارت های زندگی
خود شناسی و خودآگاهی جوهره اصلی این مدل است. در این مدل سعی شده است تمامی ابعاد زندگی فرد مورد بررسی قرار گیرد. ما در این مقاله عناوین این مهارت ها را ذکر می کنیم.
1. نقش خود آگاهی در مهارت های زندگی:
در واقع «خودآگاهی» توانایی شناخت خود و آگاهی از خصوصیات، نقاط ضعف و قوت، خواسته ها، ترسها و انزجار ها است.
2. روابط بین فردی:
روابط بین فردی که یکی از مهارت های زندگی محسوب می شود، فرایندی است که به وسیله آن اطلاعات و احساسات خود را از طریق پیامهای کلامی و غیر کلامی با دیگران در میان می گذاریم و در واقع شامل هر گونه تعامل همراه با انتقال پیام می شود. این فرایند از جزییات زیادی تشکیل شده است که موضوعاتی نظیر دوست یابی، گوش کردن، حل تعارض و ... در آن مورد توجه قرار می گیرد.
3. ارتباطات در مهارت های زندگی :
از آنجایی که در این برهه از زمان، زندگی ما بسیار متأثر از ارتباطات است، کیفیت زندگی ما بستگی به کیفیت این ارتباط با دیگران دارد. تحقیقات مختلف حاکی از آن است که حدود 75 درصد از اوقات روزانه ما به نحوی در تماس و ارتباط با دیگران می گذرد. بنابراین افرادی که از مهارتهای ارتباطی قوی تری برخوردارند، بیشتر مورد پذیرش اطرافیان قرار می گیرند و فرصت های ارزشمندتری به دست می آورند.
4. تفکر نقادانه:
تفکر نقادانه، انتقادی یا اندیشه انتقادی به معنای درست اندیشیدن و تلاش برای یافتن آگاهی قابل اعتماد در جهان است که شامل فرایندهای ذهنی تشخیص، تحلیل و ارزیابی داده ها است و به بیانی دیگر، هنر اندیشیدن پیرامون خود است به طوری که بخواهیم اندیشه مان را بهتر، روشن تر، دقیق تر، یا قابل دفاع تر بنماییم.
5. تفکر خلاق:
آفرینندگی با خلاقیت به عنوان والاترین ویژگی انسان، مهم ترین و اساسی ترین قابلیت و بنیادی ترین عامل ایجاد ارزش است که در همه ابعاد و جوانب زندگی انسان نقش کاملا حیاتی ایفا می کند. همه علوم، تولیدات، فناوری ها، صنایع، ابداعات، اختراعات، هنرها، ادبیات، موسیقی، معماری و به طور کلی اساس انواع تمدنها از ابتدا تا کنون و کلیه دستاوردهای بشری، جلوه های گوناگون خلاقیت و نوآوری هستند.
6. مهارت های زندگی و تصمیم گیری:
ارائه تعریف کامل از فرایند تصمیم گیری کمی مشکل است. تعریف زیر یکی از تعریف های تصمیم گیری است.
سوالِ تصمیم گیری این نیست که: چه گزینه‌هایی پیش روی من است؟
بلکه این پرسش است که: کدام‌یک از گزینه‌های پیش رو را انتخاب کنم؟
7. حل مسئله:
مهارت حل مسئله به عنوان برخورد فعالانه در جستجو و تشخیص مسئله‌ها، مشکلات و فرصت‌ها، استفاده از منطق و مهارت قضاوت در جمع آوری و تحلیل اطلاعات و جستجو و خلق راهکارها، مقایسه‌ی راهکارهای مختلف و انتخاب بهترین شیوه برای مواجهه با یک مسئله تعریف می‌شود.
8. مهارت زندگی برای مقابله با فشار:
استرس یا فشار روانی مجموع واکنشهای جسمی ـ عاطفی و ذهنی است که ارگانیسم را در برابر محرکهای خارجی و داخلی که برهم زننده ثبات و اوضاع فیزیولوژیک بدن که عموما ناخواسته‌اند نشان می‌دهد به عبارت دیگر احساس تنش روی اعضای بدن یا نیروی ذهنی تأثیر گذاشته و تعادل آن را برهم می‌زند.
9. مقابله با هیجانهای ناخوشایند:
هیجان به خودی خود پدیده مضری نیست. هیجان ها ارزش انطباقی دارند و در طول سالیان سال به بقای انسان کمک کرده اند. به عنوان مثال اگر ما عصبانی نشویم هیچ وقت نمی توانیم از حقوق خود دفاع کنیم. اگر در مواقع خطر ترس و اضطراب رو تجربه نکنیم در موقعیت های خطرناک نمی توانیم عکس العمل مناسب نشان بدهیم. بنابراین ما نیاز داریم که خشم سالم ، غم سالم و به طور کلی هیجان را به طور سالم تجربه کنیم.
10. نقش همدلی در مهارت های زندگی:
همدلی یعنی این که به درون وجود من بیایی، و بکوشی به نیابت من و از طرف من، درون من را جستجو کنی و دنیای اطراف را، آن‌چنان‌که من می‌بینیم، ببینی و بفهمی.
آموزش مهارت زندگی با مدل 4-H:
مدل 4-H برگرفته از نام سازمانی مربوط به امور جوانان است که بنیاد ملی غذا، کشاورزی و وزارت کشاورزی ایالات متحده آن را اداره می کند و رسالت آن به کار گیری جوانان به منظور رسیدن به نهایت استعداد آنها و همچنین پیشبرد توسعه جوانان است. نام 4-H نمایانگر چهار حوزه توسعه فردی مورد توجه این سازمان شامل سر، قلب، دستها و سلامت است. این سازمان در ایالات متحده بیش از 6٫5 میلیون عضو در 90000 کانون دارد که سن آنها بین 5 تا 21 سال است و هدف آنها این است که شهروندی، رهبری، مسئولیت و مهارتهای زندگی جوانان را از طریق برنامه های آموزش تجربی و رهیافتی مثبت به رشد جوانان، پرورش دهند. در واقع، تمرکز و توجه 4-H، معطوف به طرحهای مربوط به شهروندی، زندگی سالم، علم، مهندسی و تکنولوژی است.
بنابراین یادگیری مهارت های زندگی کمک می کنند، درک بهتری از خود و محیط اجتماعی داشته باشیم و در فراز و نشیب زندگی برای عبور از چالش ها و بحران ها از آنها یاری جوییم.
