خانواده گل ارکیده (Orchid) یا ثعلبیان (Orchidaceae)، یک خانواده متنوع از گیاهان گلدار است که دارای شکوفه های رنگارنگ و معطر هستند. خانواده گل ارکیده دارای 28000 گونه شناخته شده است که در 763 طبقه توزیع شده است.
گل ارکیده به راحتی از گیاهان دیگر متمایز می شود؛ زیرا آنها علاوه بر بعضی از ویژگی های عادی مشترک ، ویژگی های Synapomorphies (یکی از خصوصیات و ویژگی های موجود در یک گونه ی اجدادی است که منحصراً اصالح شده و توسط فرزندان تکاملی آن به اشتراک گذاشته می شود.) به اشتراک می گذارند.
هرگونه از گل ارکیده کاربرد خاصی دارد؛ به طور مثال "ثعلب" که یک ماده اصلی در بستنی سنتی می باشد، از گونه ای از گل ارکیده که در ایران در کوه های «باغرو» که نزدیکی آستارا و اردبیل می روید، استخراج می شود.
برخی گونه ها برای مصارف دارویی به کار می رود؛ مثل داروی ضدبارداری که از میوۀ یک گونه ارکیده توسط بومی های استرالیا بدست می آید. همچنین در کشورهای آسیایی مانند چین ، ژاپن و کره از گونه های مختلف ارکیده برای دمکرده آرامش بخش، داروی ضدسرطان و حتی تولید نوعی چسب که در صنایع دستی کاربرد دارد، استفاده می شود.
دانستنی های درباره گل ارکیده
1- اندازه ارکیده ها با توجه به گونه آنها متفاوت می باشد، آنها می تواند به اندازه یک سکه یا خیلی بزرگ با وزنی معادل صدکیلوگرم باشند.
2- ارکیده ها چندین میلیون دانه تولید می کنند اما فقط چندتا از این دانه ها رشد می کنند و به گیاه بالغ تبدیل می شوند.
3- با توجه به محل زندگی ارکیده ها، شکل و مدل برگ های آنها متفاوت است. مثل ارکیده هایی که زیستگاه آنها دارای آب و هوای خشکی است برگ ها ضخیم و پوشیده از موم دارند و اگر محیط زندگی آنها گرم و مرطوب باشد، برگ های آنها به شکل نازک و دراز می باشند. برخی گونه ها نیز هیچ برگی ندارند.
حتما بخوانید: روش پرورش گل ارکیده در خانه
4- گل های ارکیده می توانند در جاهای مختلفی زندگی کنند برخی از آنها در زیرزمین و برخی روی زمین (اشکال زمینی) و برخی نیز میتوانند به گیاهان چوبی متصل شوند (انواع اپی فیتیک مانند ارکیده میمونی)
5- با توجه به گونه های مختلف گل ارکیده، می توانند از چند ساعت تا 6 ماه عمر کنند. برخی از گونه های خاص نیز وجود دارد که میتوانند تا 100 سال عمر کنند.
6- گل ارکیده کاربردهای مختلفی دارند، می توان از آنها در صنعت عطر سازی، ادویه جات، طب سنتی، دارویی و ... استفاده کرد.
ارکیده جز گل هایی هستند که می توان از آنها به شکل تراریوم (باغ شیشه ای : محیطی برای پرورش و نگه داری گیاهان است که معمولا گیاهان درون یک ظرف شیشه ای سربسته نگه داری می شود) نگه داری کرد به علت اینکه رطوبت 80 درصد بهترین شرایط نگهداری ارکیده است، این گل می تواند با تراریوم سازگار شود.
ویژگی های منحصر به فرد و خاص گل ارکیده
1- گل های نامنظم دارند.
2- دانه گرده ارکیده: اغلب به صورت توده ای مومی و فشرده می باشد که به آن پولینی (Pollinia) می گویند که تعداد آنها بین 2 تا 12 عدد متغیر است. پولینی نقش مهمی در تعیین جنس می باشد. بذر گرده گل ارکیده به صورت دانه های کوچک و مجزا نیستند.
3- بذرها :گل های ارکیده تعداد زیادی بذر تولید می کنند و به دلیل اینکه آنها هیچ اندوسپرمی ندارند، به آنها بذر لخت گفته می شود. برای همین این بذرها بدون کمک قارچ ها نمی توانند رشد کنند.
4- اندام های جنسی نر و ماده : در ارکیده ها اندام های تولید مثل (پرچم ومادگی) درون یک ستون واحد به نام Column یا ژیناندریوم (Gynandrium) قرار گرفته است که داخل این ستون یک مجرا از کلاله تا قسمت تخمدان کشیده شده است.
5- شاخ های کوچک (شاخک Rostellum ) : شاخک های در گل های ارکیده 2 نقش مهم و خاص را برعهده دارند. یکی از این وظایف و نقش ها تولید یک ماده چسبنده ای است که باعث جذب حشرات به سمت این اندام می شود و به گونه ای عمل می کند که هر گاه حشره بخواهد از گرده استفاده نماید، این ماده به پشت او می چسبد و به این نحو موجب گرده افشانی و انتقال گرده از یک گل به گل دیگر می شود. دومی وظیفه شاخک این است که مانند یک سد بین اندام های نر و ماده قرار می گیرد و مانع از گرده افشانی می شود.
دانشمندان گیاه شناسی معتقدند که وجود برخی گل های ارکیده با شکل های عجیب مانند: ارکیده زنبوری، ارکیده میمونی، و به شکل اردک، به دلیل این است که ارکیده ها می خواهند حشرات را به سمت خود جذب کنند تا عمل گرده افشانی بهتر انجام شده و نسل خود را از انقراض حفظ نمایند.
گونه های مختلف گل ارکیده
1- ارکیده کاتلیا (Cattleya)
این گونه از ارکیده بومی نواحی استوایی می باشد، و رنگ های گوناگونی مثل: سفید، ارغوانی، زرد و در برخی از آنها دو رنگ هستند. بعضی از این گونه قادرند که سالی 2 بار گل دهند.
2- ارکیده فالانوپسیس (Phalaenopsis)
با آن ارکیده شاپرکی نیز می گویند. می تواند دست کم یک بار در سال گل بدهد. اندازه ی گل های ارکیده شاپرکی از قطر 5 سانتی متر تا 14 سانتی متر متغیر می باشد. برای درست کردن دسته گل به کار می رود.
3- ارکیده انسیدیوم (Oncidium)
این نوع از گل های ارکیده در گل آرایی کاربرد دارد.
4- ارکیده پافیوپدیوم (Paphiopedilium)
بیشتر گل هایی که از این گونه هستند دورگه میباشند و برای اینکه بهتر گل دهند به دمای 10 درجه سانتی گراد در شب نیاز دارند.
5- ارکیده سیمبیدیوم (Cymbidium Orchid)
نام دیگر این گل ارکیده قایقی، پادشاه ارکیده ها نیز می باشد. و در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری آسیا و شمال استرالیا رشد می کند.این نوع ارکیده دارای 52 گونه از گیاهان همیشه سبز در خانواده ثعلبیان و به رنگ ارغوانی روشن می باشد.
6- ثعلب میمونی (Orchis simia)
این گونه از گل های ارکیده، گیاهی علفی چندساله و غده دار است و ارتفاع آن 45 سانتی متر می باشد. برگهای آن مستطیلی شکل و گل های آن به رنگ سرخ بنفش می باشد.به دلیل شکل خاص گلبرگ ها و کاسبرگ ها ظاهر این گل شبیه میمون شده است.
7- ابرویی زنبوری (Ophrys apifera)
این نوع از گل های ارکیده در ایران دارای 9 گونه گیاه علفی دائمی می باشد و به دلیل شباهتی که به زنبور دارد به این نام معروف شده است. ارتفاع این گل به 50 سانتی متر می رسد و دارای گل های بزرگ و سرنیزه ای گوناگونی می باشد.
8- گلسر کردی (Cephalanthera Kurdica)
گلسر کردی نام یکی دیگر از گونه های گل ارکیده می باشد که دارای ارتفاع 10 تا 70 سانتی متر است و گل های آن به رنگ صورتی روشن می باشد.
9- خربقی جنگلی (Epipactis rechingeri)
این گونه از ارکیده در ایران دارای 6 نوع گیاه علفی چندساله است که به نام های خربقی برگ ریز، باتلاقی، خربقی جنگلی (که مخصوص جنگل های خزر می باشد) و.... است. خربقی جنگلی گیاهی به ارتفاع 70 سانتی متر و راست قامت و محکم می باشد که به رنگ زیتونی و کمی بنفش دیده می شود.
انواع گل های ارکیده
1- گل ارکیده ی سفید
همیشه رنگ سفید ما را به یاد پاکی و زیبایی و خلوص می اندازد. گل ارکیده سفید نیز سمبل وقار و پاکی است و یک هدیه مناسب برای کودکان در روز تولدشان می باشد.
2- گل ارکیده ی بنفش
ارکیده بنفش سمبل و نماد اصالت و احترام و تحسین است. و می تواند هدیه ای عالی برای ابراز احترام خود به کسانی که برای شما محترم هستند باشد.
3- گل ارکیده ی قرمز
گل ارکیده قرمز در جهان به نماد صبر و خواستن مشهور است و می تواند یک هدیه فوق العاده برای کسی که قلب شما را به تپش درمی آورد باشد.
4- گل ارکیده ی آبی
این گل جز کمیاب ترین گونه های گل ارکیده است و سمبل تفکر، معنویت و کمیابی می باشد.می توانید گل ارکیده آبی را به مادر و پدر و کسانی که مثل این گل کمیاب و نادر هستند هدیه دهید.
5- گل ارکیده ی نارنجی
گل ارکیده نارنجی نماد و سمبل اشتیاق، علاقه مندی و معنویت می باشد.
6- گل ارکیده ی صورتی
گل ارکیده صورتی سمبل زیبایی و مونث بودن است که با هدیه دادن آن به کسانی که دوستشان دارید و به آنها عشق می ورزید، حس تحسین را به آنها القا کنید.
7- گل ارکیده ی سبز
گل ارکیده سبز سمبل زندگی و طبیعت است، اگر برای کسی آرزوی خوشبختی،شادی و طول عمر دارید می توانید یه دسته گل ارکیده سبز به او هدیه دهید.
8- گل ارکیده ی زرد
ارکیده زرد نماد تعهد، دوستی و شادی می باشد. اگر دوست شما در کاری موفق شده می توانید یک دسته گل ارکیده زرد به او هدیه دهید.
9- گل ارکیده وحشی
نام دیگر گل ارکیده وحشی (گودایرا Goodyera) است. ارکیده وحشی 25 گونه مختلف ارکیده را شامل می شود؛ و دارای شکل گل های خاصی می باشد.
عکس گل ارکیده طبیعی
بیماری های گل ارکیده و روشهای درمان آن ها
گل ارکیده ممکن است به دلایل مختلفی دچار بیماری شود. برخی از بیماری های گل ارکیده را در این بخش برای شما شرح داده ایم.
1- زرد شدن برگ ارکیده
از عوامل که باعث زرد شدن گل ارکیده می شود، میتوان به نور (اگر کم باشد و یا زیاد باشد) ، خشک بودن محیط، زیاده روی در آبیاری، کم آبی و کود دادن زیاد اشاره کرد. سیاه شدن ریشه علامت روشن از این بیماری می باشد.
راه حل رفع مشکل زرد شدن برگ ارکیده
• در صورتی که ریشه گیاه پوسیده بود، ریشه را از گلدان درآورید و تمام قسمت های آن را داخل محلول قارچکش قرار دهید.
• از آب دادن زیاد به گل ارکیده پرهیز کنید و فاصله مناسب بین 2 آبیاری را رعایت کنید.
• از ریختن شدن آب روی برگ های گیاه و روی ساقه اصلی خودداری کنید.
• آبیاری را صبح ها انجام دهید تا شب خاک گیاه رطوبت موردنظر را داشته باشد.
2- برگ های گل ارکیده سیاه شده اند
سیاه شدن در بیشتر مواقع به علت سرد بودن هوا در شب می باشد، برای رفع این مشکل گیاه را به جای گرمتری ببرید.
علت دوم می تواند استفاده از مواد شیمیایی براق کننده باشد.
3- زخم های سفید پنبه ای شکل که روی برگ ایجاد می شوند
علت بروز این زخم شپشک آردآلود می باشد که جز بیماری های گل ارکیده و دیگر گیاهان محسوب می شود. برای حل این مشکل با استفاده از سم حشره کش نفوذی گل ارکیده را هر 2 هفته یکبار سمپاشی نمایید تا علائم آن برطرف شود.
راه حل دوم: با یک پنبه محلول آب و صابون را روی برگ ها کشیده تا باعث کاهش آفات شود.
4- وجود تار عنکبوت روی سطح برگ و گلها
علت ایجاد این تارها کنه های قرمز ریز هستند. برای حل این مشکل سم کنه کش را با اسفنج یا پارچه پشت برگها بمالید.
5- خشک شدن گیاه و قهوه ای شدن رنگ برگ
علت رنگ قهوه ای برگ ها، خشک شدن خاک است و نشان دهنده این است که گیاه دچار کم آبی شده است.
برای رفع این مشکل گلدان را به مدت 15 دقیقه داخل سطلی پر از آب قرار دهید.
در تابستان خاک را مرطوب نگه دارید.
از باقی ماندن آب اضافی در گلدان جلوگیری کنید.
6- گل ندادن ارکیده
گل ندادن ارکیده می تواند چندین دلیل داشته باشد:
1- کوددهی بیش از حد به گیاه؛ کود زیاد باعث سوزاندن ریشه و مانع گل دادن گیاه می شود. برای جلوگیری از سوختن ریشه بهتر است تنها یکبار در ماه به گیاه کود دهید.
توجه کنید: اگر گیاه شما گل و شکوفه دارد به آن کود ندهید زیرا این کار باعث ریزش گل ها می شود.
2- اگر تمام گل های گیاه شما ریخته است، باید چند ماه صبر کنید تا گیاه برای گل دادن دوباره آماده شود.
3- سومین دلیل گل ندادن ارکیده ممکن است به علت بزرگ بودن بیش از حد اندازه گلدان باشد.
7- خشک شدن غنچه ها
علت بروز این مشکل، هوای گرم و خشک می باشد.
برای رفع این مشکل:
1- هر 2 روز یکبار با آب ولرم که بدون املاح باشد، گیاه را غبارپاشی نمایید.
2- گلدان را در یک گلدان بزرگتر قرار بدهید و فاصله بین این 2 گلدان را با کمک پیت خزه (ترکیبی از خاک های گلخانه ای می باشد) پر کنید تا رطوبت لازم ایجاد شود.
8- آسیب دیدن جوانه ها در شب
یکی دیگر از بیماری های گل ارکیده، آسیب دیدن جوانه ها در شب می باشد که علت آن حشره ی تریپس است.
برای حل این مشکل با استفاده از سم حشره کش هفته ای یک بار گیاه را سمپاشی نمایید.
خواص گل ارکیده
گل ارکیده انواع مختلف دارد که هرکدام از آنها دارای خواص می باشد . ما دراینجا به دو نوع از این گل ها و خواص آن اشاره می کنیم.
گیاه ارکیده کفش بانو
گل "ارکیده کفش بانو" جز خانواده ارکیده است که به دلیل شکل خاصی که دارد به کفش بانو شهرت دارد و بیشتر به عنوان یک گیاه زینتی استفاده می شود. این گل، یک گیاه چندساله است که طول گل های آن به 1 یا 2 اینچ می رسد و رنگ آن صورتی پررنگ تا نزدیک به سفید می باشد. و بیشتر در زمین های مرطوب مانند مرداب ها و باتلاق ها می روید.
خواص درمانی و کاربردی ارکیده کفش بانو
از ارکیده کفش بانو علاوه بر اینکه به عنوان یک گل زینتی استفاده می کنند، در نواحی که می روید از آن برای از بین بردن دندان درد، درمان اضطراب، سردرد استفاده می شود؛ همچنین این گل ضد تشنج و ضد افسردگی می باشد و یک مسکن و محرک محسوب می گردد.
توجه کنید: گل ارکیده کفش بانو، یک ماده محرک به نام فینانترن کینون یا سیپریپدیم (Cypripedin) می باشد که ممکن است باعث ایجاد آلرژی (حساسیت) ، تورم و آماس بر روی دست ها و صورت شود.
ثعلب (Orchis mascula)
نام دیگر ثعلب، ارکیده ، سه برگ و یا تولکی می باشد. ثعلب یک گیاه چندساله و پایا است که دارای گلهایی به رنگ های صورتی یا سفید با نقاط بنفش یا ارغوانی می باشد . از پیاز این گیاه برای بستنی سازی استفاده می شود برای این کار آن را خشک و پودر می کنند. ثعلب شامل موادی مثل ئیدرات کربن، قند و مواد نشاسته ای می باشد.
خواص ثعلب
1- از دمکرده ثعلب برای درمان رعشه یا همان (تشنج های کزازی ) استفاده می شود.
2- اگر ثعلب را با روغن زیتون و گل سرخ ترکیب کرده و به پوست سر بمالید، باعث تقویت موی سر و جلوگیری از ریزش مو می شود.
3- تقویت کننده قوای جنسی است.
4- می توان از دمکرده ثعلب برای درمان سرماخوردگی، ورم کلیه و مثانه، ناراحتی های معده، کم خونی و اخلاط (خلط) خونی استفاده کرد.
5- برای رفع لاغری می توانید از ثعلب استفاده کنید، مخصوصاً می توانید آن را با بستنی ترکیب کرده و در تابستان به عنوان عصرانه میل کنید.
6- همچنین می توان از ثعلب برای تقویت اعصاب، درمان فلج و لقوه و جلوگیری از انزال زودرس استفاده نمایید.
7- مقدار دم کرده ثعلب باید 18 گرم در 1000 سی سی آب باشد.
مضرات ثعلب
1- استفاده زیاد ثعلب باعث سقط جنین و از کار افتادن تارهای صوتی میشود.
2- افرادی که بیماری وریکوسل دارند باید از مصرف زیاد ثعلب خودداری نمایند.
