در این مقاله سعی کرده ایم که شما با مواردی که مربوط به زایمان است؛ آشنا کنیم. مواردی مثل: وسایل مورد نیاز مادر و کودک، دردهای کاذب زایمان، خونریزی هنگام زایمان و بی حسی ها که در زمان زایمان انجام می شود.
برای زایمان چه زمانی باید به بیمارستان مراجعه کنیم؟
زن باردار در ماه آخر بارداری نگران است که چه هنگام دردهایش شروع خواهند شد و چه زمانی باید به بیمارستان مراجعه نماید؟ آماده کردن وسایل مورد نیاز مادر و نوزاد ضروری به نظر می رسد. زن باردار در ماه نهم حاملگی با بروز علائم زیر باید به بیمارستان مراجعه کند:
- وجود دردهای منظم و شدید که از بالای شکم شروع شده به لگن و کمر منتهی می شود.
- وجود ترشحات خونی همراه با ترشحات موکوسی
- خروج ناگهانی مایع از بدن
- تاریخ زایمان (تاریخی که پزشک تعیین کرده) گذشته باشد.
زن باردار در صورت بروز دردهای زایمانی نباید مواد غذایی بخورد زیرا وجود مواد غذایی در معده باعث حالت تهوع و استفراغ در روند زایمان می شود.
وسایل مورد نیاز زایمان
بهتر است از هفت ماهگی وسایل مورد نیاز برای زایمان و رفتن به بیمارستان آماده شود.
لوازم مادر
- لباس خواب راحت
- دمپایی راحتی
- لباس
- لباس زیر
- سوتین مخصوص شیردهی
- آینه، شانه، لوازم روزانه و کرم
- حوله، مسواک و خمیر دندان
- شکم بند مخصوص بعد از زایمان
- پد بهداشتی و دستمال کاغذی
لوازم نوزاد
- بالش، کیسه خواب راحت، ملافه نرم و پتوی مناسب فصل
- لباس نخی و نرم مناسب فصل (زیرپوش، بلوز، شلوار، ژاکت، کلاه، جوراب و دستکش)
- ناف بند بهداشتی یکبار مصرف
- گاز استریل
- پوشک های بهداشتی به همراه رول دستمال کاغذی و دستمال کاغذی مرطوب
- شامپو، صابون و لوسیون های مخصوص نوزاد
- ناخن گیر کوچک
- حوله نوزاد
آمادگی برای زایمان
وقتی وارد بیمارستان می شوید باید وضعیت شما ارزیابی شود. ابتدا پرونده زن باردار و مراقبت های بارداری در ماه های گذشته و سونوگرافی انجام شده، بررسی می گردد. در مورد شرایط حاضر مادر سؤالاتی پرسیده می شود؛ مثلا آیا مایع از او خارج شده؟ انقباضات رحمی از چه زمانی شروع شده است؟ فاصله بین دو انقباض چقدر است؟ معاینه واژینال جهت بررسی باز بودن و نرم بودن دهانه رحم انجام می گردد و علائم حیاتی مادر (فشار خون، نبض، دمای بدن و تنفس) بررسی و ثبت می گردد. ضربان قلب جنین کنترل شده تعداد و شدت انقباضات رحم و فاصله بین دو انقباض بررسی و ثبت می گردد. اگر در طول بارداری به بیماری خاصی مبتلا شده اید یا مشکلی داشتید، حتما به پزشک خود اطلاع دهید. از جمله این موارد: جفت سرراهی، خونریزی، عفونت، فشار خون بالا، ورم و قرار گرفتن جنین در وضعیت بریچ (سر جنین بالا و پاها پایین است.) بعد از این که تشخیص داده شد انقباضات همان دردهای حقیقی زایمان هستند، ابتدا در اتاق زایمان (ليبر) بستری شده و تحت مراقبت قرار می گیرید. می توانید در اتاق ليبر قدم بزنید و نفس های عمیق بکشید یا به شکل خوابیده استراحت کنید. هنگام پرشدن مثانه زود به زود ادرار را تخلیه کنید و به دستورالعمل های پزشک و ماما جهت پیشرفت زایمان عمل کنید، زن باردار در این اتاق برای زایمان آماده می شود. بعد از این که شدت دردهای زایمان بیشتر شد و دهانه رحم به اندازه کافی باز شد و سر جنین پایین آمد، زن باردار به اتاق زایمان برده می شود
دردهای کاذب زایمان
ممکن است دردهای شدید قبل از دردهای واقعی شروع شود که بسیار شدید هستند و ممکن است با درد واقعی زایمان اشتباه گرفته شود. درد زایمان کاذب نامنظم و کوتاه مدت است، کمتر از 45 ثانیه طول می کشد و در قسمت پایین شکم و کمر احساس می شود که معمولا با تجویز مسکن و آرام بخش برطرف می شود. اما دردهای واقعی از بالای شکم شروع شده و در سراسر شکم پخش می شوند و به پایین لگن و کمر هم می رسند و منظم هستند. رفته رفته فاصله بین دردها کمتر می شود و با مسکن هم برطرف نمی شوند. در مواردی که درد کاذب وجود دارد نباید رحم را ماساژ داد زیرا به شدت درد می افزاید. درد کاذب بیشتر در زنان چند را مشاهده می شود. اوایل بارداری دردهایی در رحم احساس می شود که به آن انقباضات براکستون هیکس می گویند. درد کاذب زایمان در ماه آخر بارداری به دنبال این انقباضات ایجاد می شود.
خونریزی هنگام شروع دردهای زایمانی
به دنبال دردهای زایمانی و انقباضات رحمی، دهانه رحم باز شده و ترشحات خونی از بدن زن خارج می شود که مقدارش کم است و همراه آن مقداری ترشحات موکوسی دیده می شود. اگر خونریزی شدید وجود داشته باشد، احتمال وجود جفت و عروق سرراهی یا جداشدن زودرس جفت وجود دارد که در این شرایط تحت مراقبت و توجهات ویژه قرار خواهد گرفت.
خروج مایع زیاد از بدن قبل از زایمان
خروج ناگهانی مایع از بدن نشانه سوراخ یا پاره شدن کیسه آب یا پرده جنینی است. به محض مشاهده چنین موقعیتی حتما جهت مراقبت ویژه و زایمان به بیمارستان مراجعه نمایید. اگر کیسه آب پاره شود احتمال آلودگی و عفونت رحم و پرده های جنینی وجود دارد. همچنین مشکلاتی نیز برای جنین به وجود می آید. بنابراین پارگی کیسه آب یک مسئله جدی است که زن باردار باید بداند چگونه با این وضعیت برخورد کند.
تحریک زایمان
برای تحریک درد زایمان در صورت وجود شرایط مساعد، ماما کیسه آب را پاره می کند که به دنبال آن سر جنین پایین آمده و دردهای زایمانی آغاز می شود. اما اگر بعد از پاره کردن کیسه آب دردهای زایمانی شروع نشود، از اکسی توسین برای تحریک و ایجاد انقباضات رحمی استفاده می شود
زایمان چیست؟
به بازشدن دهانه رحم و خارج شدن تدریجی جنین از رحم زایمان گفته می شود. در این مرحله عضلات جداره رحم تحت تاثیر هورمون اکسی توسین منقبض می شوند. انقباض رحم باعث باز شدن دهانه رحم و خارج شدن جنین از آن می شود.
درد زایمان
درد زایمان به دنبال انقباضات رحمی ایجاد می شود. ابتدا طول مدت انقباضات کم بوده ولی در مرحله دوم زایمان مدت انقباض به 1.5 دقیقه هم می رسد. در فاصله بین دو انقباض، رحم استراحت می کند و دردی وجود ندارد.
مراحل زایمان
زایمان چهار مرحله دارد.
مرحله اول
طول مدت مرحله اول زایمان در زنانی که اولین ایمان خود را تجربه می کنند هفت ساعت است ولی در مواردی به بیست ساعت هم می رسد! در زنانی که قبلا زایمان داشته اند مرحله اول زایمان چهار ساعت طول می کشد اما ممکن است این زمان تا چهارده ساعت هم ادامه داشته باشد. در این مرحله انقباضات واقعی زایمان شروع می شود و انقباضات رحم به همراه ترشح هورمون ها باعث می شود رفته رفته دهانه رحم نرم و باز شود. در انتهای مرحله اول زایمان دهانه رحم تا ده سانتی متر باز می شود و در این شرایط سر جنین به راحتی از رحم خارج می شود.
مرحله دوم
بعد از باز شدن کامل دهانه رحم مرحله دوم زایمان شروع می شود. در این مرحله طول مدت انقباض رحم به 1.5 دقیقه می رسد و فاصله بین دو انقباض ممکن است به یک دقیقه هم برسد. به طور متوسط طول مدت زایمان در مرحله دوم، در زنان شکم اول پنجاه دقیقه و در زنان چندزا بیست دقیقه است. زن باردار با شروع انقباض باید نفس های عمیق کشیده و سپس نفس خود را نگه دارد. بعد همانند وضعیت دفع مدفوع تمام زور خود را به پایین معطوف کند. وضعیت چمباتمه زدن باعث افزایش نیروهای خروجی و افزایش قطر دهانه خروجی لگن شده و طول مدت زمان مرحله دوم را کاهش می دهد. با اتمام مرحله دوم جنین به طور کامل خارج می شود.
مرحله سوم
در مرحله سوم جفت از رحم خارج می شود. این کار بلافاصله بعد از خروج جنین انجام می گردد.
مرحله چهارم
یک ساعت بعد از زایمان است. در این مرحله مادر باید از نظر خونریزی رحمی و فشار خون و ضربان نبض هر پانزده دقیقه یک بار کنترل شود.
اپی زیاتومی (برش دستگاه تناسلی برای خروج جنین)
در مرحله دوم زایمان وقتی جنین در حال خروج است، قسمتی از دهانه خروجی دستگاه تناسلی برش داده می شود تا فشار سر جنین به سبب تنگی دهانه خروجی دستگاه تناسلی، باعث پارگی های نامنظم و آسیب های وارده به مجرای ادرار و مقعد نشود. پس از اتمام مرحله سوم زایمان، یعنی بعد از خروج جفت، قسمت برش داده شده بخیه می شود. در خانم های چندزا ممکن است احتیاجی به برش دستگاه تناسلی برای خروج جنین نباشد.
خونریزی پس از زایمان
ممکن است بعد از خروج جفت از رحم خونریزی ادامه پیدا کند. این عارضه به علت جمع نشدن کامل رحم است. گاهی تجمع خون و لخته خون در رحم مانع جمع شدن رحم می شود. در این شرایط پزشک یا ماما با ماساژ رحم لخته و خون را خارج کرده و با تزریق اکسی توسین و مترژن باعث جمع شدن و انقباض رحم و کنترل خونریزی می شود. بعد از زایمان هر پانزده دقیقه یک بار باید میزان خونریزی کنترل گردد.
بعضی مواقع قسمتی از جفت به رحم می چسبد و خارج نمی شود که ممکن است سطحی یا عمقی باشد. در شرایطی که جفت به طور سطحی به رحم چسبیده باشد کورتاژ انجام می شود تا خونریزی قطع شود اما اگر با کورتاژ هم خونریزی قطع نشد، احتمال چسبندگی عمقی وجود دارد که به جراحی و حتی گاهی برای کنترل خونریزی، برداشتن رحم نیاز است. کورتاژهای قبلی یا ایجاد جفت چسبنده بر روی برش سزارین قبلی می توانند باعث به وجود آمدن جفت های چسبنده باشند.
آپگار نوزاد (نمره سلامتی نوزاد پس از تولد)
نوزاد در یک و پنج دقیقه پس از تولد معاینه شده و به وضعیت سلامتی اش از (0 تا 10) امتیاز داده می شود که نمودار خوبی برای سلامتی اوست. نمره سلامتی نوزاد را آپگار می گویند.
- ضربان قلب: (0 تا 2) امتیاز
- تعداد تنفس: (0 تا 2) امتیاز
- شدت انقباض عضلات: (0 تا 2) امتیاز
- عکس العمل نسبت به محرک: (0 تا 2) امتیاز
- رنگ پوست: (0 تا 2) امتیاز
وضعیت نوزاد در هر یک از موارد ذکر شده بررسی شده و در هر مورد از (0 تا 2) امتیاز می گیرد. حداکثر امتیاز 10 است. معمولا در زایمان طبیعی امتیاز آپگار دقیقه اول 7 الی 9 است و در دقیقه پنجم، 10 که نشانه سلامتی نوزاد است. مادر می تواند پس از زایمان نمره آپگار فرزند خود را از پزشک سؤال نماید.
کاهش درد زایمان
شدت یا کاهش درد زایمان به تحمل افراد بستگی دارد. آستانه درد در افراد مختلف متفاوت است. برخی زنان درد زایمان را به راحتی تحمل می کنند اما تحمل این دردها برای برخی دیگر بسیار سخت است. شدت درد زایمان به شکل تنگه خروجی لگن زن باردار، آستانه تحریک پذیری، نژاد و سابقه خانوادگی شخصی مربوط است. زنانی که مادرانشان وضع حمل راحت داشته اند احتمالا چنین زایمانی خواهند داشت و زنانی که مادرانشان زایمان سخت داشته اند احتمالا زایمانشان سخت خواهد بود.
برای کاهش دردهای زایمانی، می توان به طرق زیر عمل نمود
1. تقویت روحی و روانی
حمایت و حضور همسر و فرد مورد علاقه زنان باردار هنگام بروز دردهای زایمانی بسیار ضروری و موثر است (همچنین حضور همسر، خواهر، مادر و دوست نزدیک). گرفتن دست زن باردار و صحبت در رابطه با فرزندی که متعاقب این دردها به دنیا خواهد آمد و این که میلیاردها انسان در طول تاریخ متولد شده اند و مادرانشان توانسته اند این دردها را تحمل کنند، می تواند انگیزه قوی برای تحمل این دردها باشد و همچنین مرور هر واقعه و موضوع مورد علاقه زن باردار در آن لحظات در تقویت روحی و روانی او بسیار مؤثر است.
2. تقویت عضلات پرینه و تمرین تنفس عمیق در ماه های قبل از بارداری
با استفاده از تقویت عضلات پرینه، ران، شکم و دستگاه تنفس قبل از بارداری و گذراندن کلاس های آموزشی قبل از زایمان می توان آگاهی مادر را در مورد مراحل مختلف زایمان زیاد نمود. زن باردار با پرسش سوالات و کسب آگاهی بیشتر به استقبال دردهای زایمانی رفته و می داند با چه وضعیتی روبه رو خواهد شد.
٣. استفاده از مسکن های ضد درد
انقباضات رحم به همراه باز شدن دهانه رحم برای گروهی از زنان بسیار دردناک است. برای کنترل درد از آرام بخش هایی مثل پرومتازین استفاده می شود که می تواند باعث کاهش درد شود. البته گروهی از آرام بخش ها که از مشتقات تریاک تهیه می شوند از جفت عبور می کنند و موجب کاهش فعالیت تنفسی و حرکت جنین و در نتیجه پایین آمدن امتیاز آپگار جنین (نمره سلامتی) خواهند شد.
4. بی حسی اپیدورال
در این نوع بی حسی متخصصان زنان و بیهوشی اطراف نخاع یک ماده بی حس کننده تزریق می کنند. از طریق بی حسی اپیدورال دردهای طول مدت زایمان کنترل می شود، ممکن است مواد بی حسی باعث کاهش فشار خون مادر و در نتیجه جریان خون رحمی شوند که برای جنین مضر است. ممکن است به دنبال بی حسی، کیفیت انقباض های رحمی کاهش یابد که سبب طول کشیدن روند زایمان می شود و به نفع جنین نخواهد بود. این نوع بی حسی هم برای زایمان های طبیعی و هم برای زایمان های سزارین مورد استفاده قرار می گیرد
5. بی حسی اسپاینال (ساب آراکنوئید یا نخاعی)
در این نوع بی حسی داروی بی حسی تار عنکبوتيه تزریق می شود و هم در سزارین و هم در زایمان طبیعی (در تعداد زایمان های کم) مورد استفاده قرار می گیرد. این روش یکی از روش های متداول برای بی حسی جهت خروج نوزاد است. افت فشار خون، ایجاد مشکل تنفسی، اختلال در کار مثانه و گاهی تشنج از عوارض جانبی این نوع بی حسی است.
6. بی حسی کودال
در این شیوه حس درد را که از طریق اعصاب خاجی منتقل می شود، از بین می برند و با ایجاد بی حسی در لگن، بی حسی مناسبی جهت زایمان واژینال فراهم می شود. با استفاده از روش کودال بی دردی کافی جهت مراحل اول و دوم زایمان و نیز خروج جنین ایجاد می گردد. امروزه کمتر از بی حسی کودال استفاده می شود. عوارض بی حسی کودال همانند بی حسی اسپاینال است و باید افراد مجرب اقدام به این نوع بی حسی کنند تا از عوارض جانبی آن جلوگیری شود.
7. بی حسی پودندال
در زایمان طبیعی جهت خروج جنین و بی دردی در ناحیه اپی زیاتومی از این بی حسی استفاده می شود. اما اگر در روند زایمان به فورسپس نیاز باشد. این بی حسی کافی نخواهد بود.
8. بی حسی پاراسرویکال
این بی حسی برای کنترل انقباضات رحمی مناسب است ولی از آنجایی که عصب پودندال بی حس نمی شود، بی حسی دیگری نیز برای خروج جنین لازم است. مدت بی حسی و بی دردی در این روش کوتاه است و گاهی لازم می شود که تکرار شود. این روش در مرحله اول زایمان می تواند بی دردی خوبی ایجاد نماید. اما این احتمال هم وجود دارد که سبب اختلال در ضربان قلب جنین شود.