کبد یک عضو بسیار مهم بدن است که بسیاری از فرایندهای متابولیک (سوخت و ساز) در آن انجام می شود. مواد سمی و باکتری های جذب شده از طریق روده ممکن است به طور مستقیم به کبد برسند و به آن آسیب برسانند. کمبودهای تغذیه ای می توانند این اندام را در مقابل اثرات مضر عفونت ها و مواد سمی آسیب پذیر کنند.
کدام مواد مغذی توانایی محافظت از کبد را دارند؟
1. اسید آمینه متیونین
متیونین، اسید آمینه ای است که کبد را در مقابل آسیب های ناشی از کمبودهای تغذیه ای محافظت می کند. چون شیر و پروتئین های حیوانی از متیونین غنی هستند، مصرف شیر یا غذاهای با منشاء حیوانی مانع آسیب دیدگی سلول های کبدی می شود.
2. گلیکوژن؛ قند ذخیره ای جانوری
گلیکوژن هم از آسیب رسیدن به سلول های کبد جلوگیری می کند. کربوهیدرات ها نه تنها از جهت تأمین انرژی موردنیاز بدن، بلکه به دلیل کاهش تجزیه درون-زاد پروتئین ها توسط "اثر محافظت کنندگی از پروتئین" مفید هستند.
3. ویتامین های گروه B
به طور کلی باید گفت که ویتامین های گروه B برای کبد مفید هستند. الكل می تواند کالری مورد نیاز بدن را تأمین کند، ولی نمی تواند به صورت گلیکوژن در کبد ذخیره شود. وقتی که الکل مصرف می شود، نیاز بدن به پروتئین و ویتامین های گروه B نیز متناسب با آن افزایش می یابد. علاوه بر آن، گاستریت (ورم معده) ناشی از مصرف الکل می تواند موجب کاهش اشتهای فرد و در نتیجه کاهش مصرف پروتئین ها شود. یک فرد دائم الخمر اغلب از نظر پروتئین ها، کربوهیدرات ها و ویتامین ها کمبود دارد، که این امر باعث می شود کبد او در مقابل هر نوع عفونت یا ماده ی سمی به شدت آسیب پذیر شود.
شایع ترین بیماری های کبد و اختلالات ناشی از آن
1. یرقان یا زردی
2. سنگ کیسه صفرا
1. یرقان یا زردی چیست و چگونه به وجود می آید؟
یرقان نوعی بی رنگی پوست و زرد شدن آن توسط رنگدانه های صفراوی است که به دلیل افزایش سرم بیلی روبین در بدن ما اتفاق می افتد. یرقان ممکن است به دلیل تجزیه بیش از حد گلبول های قرمز خون یا به دلیل آسیب دیدگی سلول ها بر اثر عفونت های ویروسی با داروهای سمی به وجود بیاید، ولی شایع ترین علت یرقان ابتلاء به هپاتیت ویروسی است.
یرقان ویروسی: معمولا یک بیماری خود-محدودگر است. بدین مفهوم که اکثر بیماران فقط با استراحت، تغذیه و مصرف ویتامین ها بهبود می یابند. معمولا دوره هپاتیت ویروسی در بیماران دچار سوء تغذیه، در مقایسه با بیمارانی که تغذیه ی مناسب دارند، دشوارتر است.
رژیم غذایی مناسب برای درمان و بهبود یرقان یا زردی
الف: میزان مصرف پروتئین ها:
در یرقان حاد (سرم بیلی روبین بالاتر از 15 میلی گرم)، مصرف پروتئین ها در حد متوسط ضروری است، که می توان آنها را از طریق غلات به صورت فرنی، برنج، بیسکویت ها، نان مخمردار و بدون مخمر تأمین کرد. وقتی که شدت بیماری کمتر است یا بیمار در مرحله بهبود قرار دارد، توصیه می شود که از یک رژیم غذایی سرشار از پروتئین، شامل حبوبات، انواع لوبیا و باقلا، تخم مرغ، ماهی و گوشت پیروی کند.
ب: میزان مصرف چربی:
هیچ مدرکی نیست که نشان دهد در صورت مصرف متعارف پروتئین، مصرف چربی حتی در حد متوسط هم مضر خواهد بود. ممکن است در یرقان حاد، مصرف چربی کاملا ممنوع شود، ولی در یرقان متوسط تا ملایم، می توان روزانه حدود 50 تا 60 گرم چربی مصرف کرد (البته صرفأ برای پخت غذاهای آب پز، چون مصرف غذاهای سرخ کردنی در این وضعیت مجاز نیست).
ج: میزان مصرف کربوهیدرات ها:
کربوهیدرات ها برای تأمین انرژی و به حداقل رساندن تجزیه درون۔زاد پروتئین ها ضروری هستند. میوه ها، آب میوه ها، سبزیجات و آب سبزیجات، سوپ ها، قند، شکر تصفیه نشده و عسل را می توان آزادانه مصرف کرد، چون آنها علاوه بر تأمین کربوهیدرات های موردنیاز بدن، مواد معدنی و ویتامین های کافی را به بدن ما می رسانند.
مواد غذایی ممنوع در یرقان و زردی
اشخاص مبتلا به یرقان باید از مصرف مواد زیر پرهیز کنند:
- ترشی ها
- میوه های خشک شده
- آجیل
2. سنگ کیسه صفرا چیست و چگونه به وجود می آید؟
کیسه صفرا، کیسه ای با دیواره ی نازک است که در سطح پائینی کبد قرار دارد. کبد صفرا را ترشح می کند که در صورت عدم نیاز برای گوارش، تغلیظ شده و در کیسه صفرا ذخیره می شود. سنگ صفراوی شایع ترین بیماری کیسه صفرا است. آمارها نشان می دهند که شیوع سنگ صفراوی در زنان بیشتر از مردان است، به طوری که حداقل 20 درصد زنان بالاتر از 40 سال به آن مبتلا هستند.
سنگ های صفراوی عمدتا از کلسترول مخلوط شده با مقداری رنگدانه های صفراوی، کربنات و فسفات کلسیم درست می شوند. در صورتی که سنگ کیسه صفرا با حملات شدید درد یا یرقان توام باشد، باید به وسیله جراحی درمان شود، البته صرف وجود سنگ های صفراوی فاقد نشانه در افراد بزرگسال، دلالت بر لزوم جراحی ندارد. کنترل رژیم غذایی برای جلوگیری از تشکیل سنگ های صفراوی، ضروری است.
رژیم غذایی مناسب برای درمان و بهبودی سنگ کیسه صفرا
1. کاهش میزان کالری دریافتی:
دیده شده که سنگ های صفراوی در جوامعی که مردم آن کالری های اضافی قابل توجهی مصرف می کنند، شایع هستند (سنگ صفراوی یکی از مشکلات متعدد مربوط به چاقی است). بنابراین، توصیه می شود با مصرف حداقل کالری ممکن، وزن بدن خود را در حد طبیعی نگاه دارید. چون کربوهیدرات ها از منابع کالری های مازاد بدن هستند، باید از رژیم غذایی پرکربوهیدرات پرهیز شود.
2. کاهش مصرف پروتئین:
مصرف پروتئین بیش از حد نیز موجب افزایش غلظت کلسترول صفراوی می شود، بنابراین توصیه می شود که در مصرف پروتئین ها هم جانب اعتدال را رعایت کنید. باید تلاش شود که وزن بدن فرد (متناسب با جنسیت، قد و سن او) در حد ایده آل حفظ شود.
علائمی نظیر نفخ (گاز معده)، آروغ زدن و سوءهاضمه از نشانه های چه بیماری هستند؟
علائمی نظیر نفخ (گاز معده)، آروغ زدن و سوءهاضمه که معمولا به سنگ کیسه صفرا نسبت داده می شوند، نتیجه طبیعی عدم تحمل غذاهای چرب هستند. به افرادی که مصرف چربی در بدنشان هیچ کدام از علائم فوق را ایجاد نمی کند، توصیه می شود که روغن های گیاهی تصفیه شده مصرف کنند. چون غذاهای سرخ کردنی همواره ناراحتی ایجاد می کنند، باید آنها را از برنامه ی غذایی حذف کرد.