داشتن دندان ها و لثه های سالم، از مهم ترین عوامل در حفظ سلامتی و بهره مندی از یک گوارش مناسب است. علاوه بر آن، داشتن دندان های نامناسب، از نقطه نظر زیبایی نیز اثر نامطلوب دارد. تغذیه نقش عمده ای در بهداشت دندان ها دارد. از طرف دیگر، عوامل تغذیه ای و باکتری های بیماری زا از عوامل اصلی دخیل در بیماری های دهان و دندان هستند.
دندان ها چگونه شکل می گیرند و به وجود می آیند؟
در طی شکل گیری دندان، ابتدا یک پایه ی پروتئینی تشکیل می شود و سپس مواد معدنی روی این پایه رسوب می کنند. در طی این فرایند، باید طیفی از مواد معدنی، شامل ویتامین D، کلسیم و فسفر در مقادیر مورد نیاز برای تضمین رسوب مناسب املاح، حضور داشته باشد.
مینای دندان چگونه از دندان ها محافظت می کند؟
نقش مینا برای دندان مثل نقش پوست برای بدن است و در حقیقت می توان گفت که مینا به عنوان یک سدِ محافظ عمل می کند. سوء تغذیه در سال های اولیه ی زندگی، می تواند بر شکل گیری دندان و به ویژه مینای آن تأثیر بگذارد. بر حسب شدت سوء تغذیه، ممکن است در مینای دندان پوسیدگی یا شیارهایی عمیق ظاهر شود و یا حتی دندان ها اصلا مینا نداشته باشند، چون مینای دندان هیچ مکانیزمی برای ترمیم خود ندارد. سوء تغذیه در دوران شکل گیری دندان ها موجب بروز نقایص دائمی در مینا می شود. بدون شک، این مسئله مقاومت دندان ها را در برابر عفونت ها کاهش می دهد.
آیا نوع رژیم غذایی در زمان حاملگی، بر سلامت دندان های نوزاد تاثیر می گذارد؟
پایه های اولیه ی دندان، قبل از تولد گذاشته می شود. اگر رژیم غذایی یک زن حامله، فاقد پروتئین، ویتامین و مواد معدنی کافی باشد، دندان های نوزاد دیرتر در می آیند و سختی لازم را نخواهند داشت.
ویتامین ها چه نقشی در سلامت دهان و دندان دارند؟
تحقیقات نشان داده اند که کمبود چندین ویتامین، به ویژه ویتامین های A و D و C، به بروز ناهنجاری های دندانی منجر می شود.
1. نقش ویتامین A در بهداشت دهان و دندان
کمبود ویتامین A غیر از تأثیری که بر چشم ها دارد، به رشد ناکافی استخوان ها نیز منجر می شود و حاصل آن شکل گیری ناقص دندان ها و به هم خوردن نظم آنها خواهد بود. ویتامین A، همچنین برای سالم ماندن مینای دندان ضروری است.
2. نقش ویتامین C در بهداشت دهان و دندان
ویتامین C برای سلامت لثه ها لازم است و کمبود آن موجب تورم و خونریزی لثه ها می شود و مسلما چنین لثه های بیمار و ضعیفی نمی توانند دندان ها را محکم نگاه دارند.
3. نقش ویتامین D در بهداشت دهان و دندان
ویتامین D برای جذب کلسیم از روده ها لازم است. کمبود هر کدام از این دو عامل، یعنی ویتامین D و کلسیم، موجب پوسیدگی دندان ها می شود. برای دریافت این ویتامین ها و مواد معدنی باید مقدار زیادی میوه و سبزیجات تازه، به ویژه سبزیجات پهن برگ، سبزیجات و میوه های قرمز و زرد، مرکبات، شیر و محصولات لبنی مصرف کنید.
شایع ترین بیماری های دهان و دندان
1. پوسیدگی دندان ها (کرم خوردگی دندان)
در بین بیماری های دندان، پوسیدگی دندان ها یا همان کرم خوردگی، هنوز هم یک مشکل عمده است که غالبا کودکان را گرفتار می کند، چون دندان های شیری از دندان های دائمی آسیب پذیرترند و علاوه بر آن کودکان دندان هایشان را به خوبی مسواک نمی زنند. همچنین، کودکان در مقایسه با بزرگسالان در دفعات بیشتری غذا می خورند و مایعات می نوشند.
کربوهیدرات ها، به ویژه انواع تصفیه شده ی آنها و قندهای ساده که رشد باکتری ها را شدت می بخشند، از عوامل مؤثر در بروز پوسیدگی های دندانی هستند. این پوسیدگی ها، همچنین بر اثر مصرف مکرر غذاهای چسبناک حاوی قند، نظیر شکلات ها و تافی ها، به ویژه در بین وعده های غذایی رخ می دهند. این غذاهای چسبناک، به صورت ذرات ریز در دهان باقی می مانند و اسیدهای خاصی تولید می کنند که دندان ها را خراب می کنند.
2. بیماری پریودنتال یا پیوره (عفونت لثه)
یکی دیگر از بیماریهای شایع دهان و دندان بیماری پریودنتال یا پیوره است که لثه ها را گرفتار می کند. یک برنامه ی غذایی متشکل از غذاهای نرم و غنی از کربوهیدرات هایی که دور لثه می چسبند، محیط مناسبی را برای رشد باکتری ها فراهم می کند. باکتری ها می توانند زیر لبه های لثه نفوذ کنند و به بافت ها و استخوان زیرین نگاه دارنده ی دندان ها آسیب برسانند. کمبود ویتامین C می تواند موجب تشدید این علائم شود.
شیر چگونه باعث خرابی دندان ها می شود؟!
اگر قند موجود در شیر به مدت طولانی با دندان ها تماس داشته باشد، می تواند موجب پوسیدگی آنها شود. اگر شیشه ی شیر در سرتاسر مدت خواب شبانه در دهان نوزاد باقی بماند، می تواند به سندرم شیشه ی شیر نوزاد منجر می شود، که پوسیدگی دندان ها را در پی خواهد داشت. به همین دلیل، توصیه می شود که دهان نوزاد پس از خوردن شیر، با آب شستشو یا قرقره شود.
چه دوزی از فلوئور قدرت محافظت از دندان را دارد؟
در آب آشامیدنی ما مواد معدنی بسیاری وجود دارند که در میان آنها فلوئور از نقطه نظر بیماری های دندان بسیار حائز اهمیت است. اگر غلظت فلوئور در آب آشامیدنی بین 0/5 تا 1 قسمت در میلیون (ppm) باشد، می تواند دندان ها را در مقابل پوسیدگی محافظت کند، ولی اگر از 2ppm فراتر رود، موجب پدید آمدن لکه هایی روی دندان ها می شود. اگر محتوای فلوئور در آب کمتر از ppm 0/5 باشد، میزان شیوع پوسیدگی دندان افزایش می یابد. دریافت روزانه 1 تا 3 میلی گرم فلوئور در هر روز (به عنوان مثال از طریق نوشیدن آب فلوئور زده شده) مقاومت مینای دندان را در مقابل مواد اسیدی افزایش می دهد، به ویژه اگر فلوئور در مرحله ای مصرف شود که هنوز دندان های دائمی بیرون نیامده اند و مینای دندان ها در حال شکل گیری در درون فک است.
چه موادی برای سلامتی دهان و دندان مضر هستند؟
معلوم شده که استفاده ی بیش از حد از مواد محرک، نظیر برگ ها و دانه های گیاه تنبول، تنباکو، ادویه جات، الكل، غذاهای بسیار داغ و مصرف سیگار موجب بروز سرطان های ناحیه ی دهان می شود، ولی به غیر از آنها، به نظر می رسد که زیاده روی در مصرف هر چیزی می تواند به بروز انوع دیگری از سرطان منجر شود.
برای سلامتی دهان و دندان چه مواد غذایی را مصرف کنیم؟
هر چیزی که ماهیت آن سخت و فیبری باشد، برای سلامت دندان ها مفید است، چون دندان ها را ورزش می دهد و در عین حال آنها را تمیز می کند؛ بنابراین باید کودکان را به مصرف نیشکر، گوار، یا هویج که علاوه بر خواص فوق، مواد مغذی مفیدی نیز در خود دارند، تشویق کرد. همچنین باید آنها را از خوردن شیرینی جات چسبناک، مربا، ژله یا غذاهای نرم نشاسته دار در بین وعده های غذایی بر حذر داشت.
نقش بهداشت دهان و دندان در سلامتی آن ها
تمیز نگاه داشتن لثه ها و دندان ها با قرقره کردن و شستشوی صحیح دهان به وسیله ی آب بعد از خوردن هر نوع خوراکی و مسواک زدن صحیح دندان ها هنگام صبح و بعد از شام برای حفظ بهداشت دهان و دندان ها ضروری است. مراجعه ی دورهای منظم به دندانپزشک هم همواره مفید خواهد بود.