هنر باستانی پرورش درخت به شکل بونسای، بیش از هزار سال قدمت دارند. بسیاری از افراد نمی دانند که در واقع بونسای به معنی "گیاه گلدانی" است. با این حال انواع بسیار گونه های متفاوتی از گیاهان وجود دارد، بوته ای و حتی درختی که می تواند به شکل بونسای پرورش و نگهداری شود. اگرچه معمولاً این نوع پرورش گیاه به ژاپن نسبت داده می شود، اما درخت بونسای در واقع از چین مبدا گرفته است، جایی این درختان به دین Zen Buddhism پیوند داده شده اند. در حال حاضر بونسای علاوه بر استفاده سنتی، برای اهداف تزئینی و سرگرمی نیز کاربرد دارد. نگهداری از درخت بونسای برای باغبان این فرصت را به وجود می آورد که نقشی خلاقانه در رشد و زیبایی گیاه داشته باشد.
مراحل پرورش درخت بونسای در خانه
بخش 1: انتخاب یک گونه مناسب
1. یک گونه مناسب با آب و هوای منطقه خود انتخاب کنید
همه درختان بونسای مثل هم نیستند. بسیاری از گیاهان چند ساله چوبی و حتی برخی از گیاهان استوایی می توانند به شکل درخت بونسای پرورش داده شوند، اما همه گونه های مناسب محیط خاص شما نیستند. وقتی گونه مورد نظرتان را انتخاب می کنید، باید بررسی کنید که گیاه در چه آب و هوایی قادر به رشد است. برای مثال، برخی از درختان در آب و هوای سرد از بین می روند، در حالیکه بعضی از گونه ها برای اینکه در بهار برای رشد آماده بشوند، باید یک دوره انجماد را بگذرانند. قبل از اینکه شروع به پرورش بونسای کنید، اطمینان یابید که گیاه انتخابی، در منطقه شما زنده می ماند بخصوص اگر قصد دارید آن را در فضای باز بگذارید. گلفروشی ها می توانند در این زمینه اطلاعات کافی را در اختیارتان بگذارند.
- یکی از گونه های مناسب برای بونسای سرو کوهی است که برای مبتدی ها انتخاب خوبی است. این گیاه همیشه سبز، با دوام است و در سراسر نیمکره شمالی و حتی در مناطقی از نیمکره جنوبی که دمای بالاتری دارند نیز می تواند زنده بماند. به علاوه، درختان سرو کوهی به آسانی قابل پرورش هستند، آنها به خوبی به هرس و دیگر تلاش های برای شکل دهی پاسخ می دهد، زیرا همیشه سبزند و هرگز برگ های خود را از دست نمی دهند. با این حال رشد نسبتاً کندی دارند.
- دیگر گونه های مخروطی که به طور معمول به عنوان درخت بونسای پرورش داده می شود شامل کاج، صنوبر و سرو می شود. درختان برگریز، گزینه های دیگر هستند. افراهای ژاپنی بسیار زیبا هستند، همچنین مانگولیا، نارون و بلوط. در نهایت، برخی از گیاهان غیر چوبی استوایی مانند گیاه یشم، درخت هزار ستاره انتخاب های خوبی برای محیط های داخلی در آب و هوای های خنک یا معتدل هستند.
2. تصمیم بگیرید که آیا قصد دارید درخت خود را در فضای باز یا بسته نگه دارید
نیاز درختان بونسای فضای بسته با بونسای فضای باز به شدت با هم متفاوت است. به طور کلی، محیط های داخلی خشک ترند و نور کمتری نسبت به فضای بیرون دارد، بنابراین شما باید درختی را انتخاب کنید که نیاز به نور و رطوبت کم باشد. در زیر برخی از درختان بونسای پرطرفدار مناسب محیط داخلی و بیرونی معرفی شده اند:
- فضای داخلی: فیکوس، شفلرا آربوریکلا، سریا، یاسمن، درخت کاملیا، شمشاد ژاپنی.
- فضای بیرونی: سرو کوهی، درخت سرو، سدر، افرا، غان، راش، درخت چهل سکه، کاج اروپایی، نارون قرمز.
- توجه داشته باشید که گونه های معتدل به خواب زمستانی نیاز دارند در غیر اینصورت نهایتاً درخت می میرد. آنها نمی توانند برای مدت طولانی در فضای داخلی رشد کنند.
3. اندازه بونسای خود را انتخاب کنید
درخت بونسای در اندازه های مختلف وجود دارند. درختانی که رشد کامل آنها 15.2 سانتی متر است تا درختانی که بلندی آنها به 90 سانتی متر می رسد، برای اینکار استفاده می شوند و رشد آنها بستگی به گونه دارد. اگر می خواهید پرورش درخت بونسای را از نهال یا یک قلمه از درخت دیگری شروع کنید، بونسای شما می توانند حتی در اندازه های کوچکتر هم باشند. گیاهان بزرگتر نیاز به آب، خاک و نور بیشتر دارد، بنابراین قبل از خرید اطمینان یابید که از امکانات لازم برخوردار هستید.
چند مورد دیگر هم هستند که برای انتخاب اندازه درخت بونسای خود باید در نظر داشته باشید:
- اندازه گلدان مورد استفاده شما
- فضای موجود در خانه یا دفتر
- میزان نور موجود در خانه یا دفتر
- میزان مراقبتی که می توانید از درخت بونسای خود داشته باشید (درختان بزرگتر نیاز به هرس بیشتری دارند)
4. تصویر نهایی از درخت بونسای خود را در هنگام انتخاب گیاه تجسم کنید
هنگامی که تصمیم گرفتید چه نوع گیاه و چه سایزی از درخت بونسای را می خواهید، می توانید به گلخانه یا فروشگاه بونسای بروید و گیاهی می خواهید به شکل درخت بونسای پرورش دهید را انتخاب کنید. وقتی گیاه را انتخاب می کنید، به شادابی، برگ های سبز یا سوزنی دقت کنید تا اطمینان یابید که گیاه سالمی انتخاب کرده اید (با این حال، به خاطر داشته باشید که درختان برگریز ممکن است در پاییز برگ هایی با رنگ های متفاوت داشته باشند). در نهایت، وقتی سالمترین و زیباترین گیاه را پیدا کردید، تجسم کنید که گیاه بعد از هرس چه ظاهری خواهد داشت. یک بخش جالب در پرورش درخت بونسای، هرس کردن و شکل دادن آن است تا زمانی که به شکل مورد نظر شما دربیاید، این پروسه می تواند سال ها طول بکشد. درختی را انتخاب کنید که شکل طبیعی آن به ظاهری که بعد از هرس مد نظرتان است، نزدیک باشد.
- توجه داشته باشید که اگر یک بذر را برای شروع پرورش بونسای انتخاب می کنید، قادر خواهید بود تقریبا هر مرحله از رشد آن را کنترل کنید. با این حال، اگر پرورش درخت بونسای را از بذر تا درخت کامل انجام دهید، می تواند 5 سال طول بکشد (بستگی دارد به گونه ای که انتخاب کرده اید). به این خاطر، اگر علاقمند هستید فوراً کار هرس و شکل دهی به درخت را شروع کنید، بهتر است یک گیاه سبز شده، خریداری کنید.
- یکی دیگر از گزینه های شما، پرورش درخت بونسای از شاخه بریده شده است. قلمه ها، شاخه هایی هستند که از درختان رسیده بریده می شود و برای تبدیل شدن به درخت جدید به گلدان دیگری منتقل می شوند. قلمه ها انتخاب های خوبی هستند، آنها مثل بذرها زمان زیادی برای رشد نیاز ندارند، اما هنوز هم توجه زیادی برای کنترل رشد می خواهند.
5. یک گلدان انتخاب کنید
ویژگی برجسته درختان بونسای این است که آنها را در گلدان هایی قرار می دهند که رشد آنها را محدود می کند. مهمترین فاکتور در انتخاب گلدان این است که اطمینان یابید گلدان به اندازه ای بزرگ است که خاک کافی برای پوشاندن ریشه های گیاه در آن جا بگیرید. وقتی درخت خود را آبیاری می کنید، آب از طریقه ریشه ها جذب می شود. نباید گلدان شما آنقدر کوچک باشد که ریشه های گیاه نتواند آب کافی جذب کند. برای جلوگیری از پوسیدگی ریشه، باید اطمینان یابید در زیر گلدان چند سوراخ کوچک برای زهکشی وجود دارد.
- در حالیکه گلدان شما باید به اندازه کافی بزرگ باشد که گیاه را پشتیبانی کند، باید دارای جنبه زیبایی هم باشد. گلدان های بیش از حد بزرگ می تواند درخت را به درون خود بکشید و ظاهر نامتناسبی به آن بدهد. گلدانی که می خرید باید برای ریشه ها به اندازه کافی بزرگ باشد اما نه بیش از حد بزرگ و زیبایی بصری را حفظ کند.
- برخی افراد ترجیح می دهد درخت بونسای خود را در ظرف ساده پرورش بدهند و سپس آن را به گلدانی زیباتر انتقال دهنده تا درخت آنها رشد کاملی داشته باشد. این روند بسیار مفید است اگر درخت بونسای شما از گیاهان شکننده است، می توانید خرید یک گلدان خوب را به تاخیر بیندازید تا زمانیکه یک درخت بونسای سالم و زیبایی داشته باشید.
بخش 2: کاشت درختان رشد یافته
1. درخت را آماده کنید
اگر یک درخت بونسای از گلفروشی خریده اید و آن را در گلدان پلاستیکی گذاشته است که زیبایی ندارد یا درخت بونسای خود را پرورش داده اید و اکنون وقت آن رسیده در گلدان مناسبتری بگذاریدش، باید قبل از جابجایی آن را آماده کنید. ابتدا مطمئن باشید که درخت بونسای شما به شکلی که دوست دارید هرس شده است. اگر می خواهید درخت تان بعد از انتقال به گلدان جدید به شکل خاصی رشد کند، یک سیم محکم اطراف درخت یا شاخه بپیچید تا آن را به آرامی به سمتی که می خواهید رشد کند، هدایت کنید. اگر قبل از اینکه درخت را به گلدان جدی منتقل کنید، می خواهید قسمت فوقانی آن رشد کند:
- بدانید که برای درختانی با چرخه زندگی فصلی (برای مثال درختان برگریز) بهترین فصل جابجایی، بهار است. بالا رفتن دما در بهار باعث می شود بسیاری از گیاهان به مرحله افزایش رشد وارد شوند، که به این معنی است هرس و رشد ریشه به سرعت ترمیم می شوند.
- شاید بهتر باشد قبل عوض کردن گلدان آب کمتری به گیاه بدهید. کار با خاک خشک و نرم آسانتر از خاک خیس است.
2. درخت را از گلدان دربیاورید و ریشه ها را تمیز کنید
خیلی با دقت گیاه را از گلدان خارج کنید، اطمینان حاصل کنید به ساقه اصلی آسیبی وارد نشود. استفاده از یک بیلچه احتمالا به شما کمک می کند. بیشتر ریشه ها قبل قرار گرفتن در گلدان تازه قطع خواهند شد. با این حال، برای اینکه ریشه ها به درستی دیده شوند، لازم است تا از یک برس برای تمیز کردن خاک های اضافی که به آن چسبیده است استفاده کنید. ریشه ها را تمیز کنید تا بخوبی آنها را ببینید. شن کش های ریشه، موچین و ابزار مشابه به این کار کمک می کنند.
- لازم نیست ریشه ها کامل و بی نقص باشند، فقط باید به اندازه کافی تمیز باشند تا ببینید کدام قسمت های آن بریده می شود.
3. ریشه ها را هرس کنید
اگر رشد ریشه ها به درستی کنترل نشود، درختان بونسای می توانند به آسانی گلدان خود را بشکند. برای اینکه اطمینان یابید درخت بونسای قابل کنترل و مرتب است، هنگامی آن را در گلدان می گذارید، ریشه ها را هرس کنید. همه ریشه ها بزرگ و زخیم و ریشه هایی که به رو به بالا می روند را قطع کنید، ریشه های توری بلند و باریک را باقی بگذارید تا نزدیک سطح خاک قرار بگیرند. آب از نوک ریشه جذب می شود، بنابراین در یک ظرف کوچک، رشته های نازک ریشه بهتر از ریشه های بزرگ و عمیق خواهد بود.
4. گلدان را آماده کنید
قبل از اینکه درخت را در گلدان بگذارید، مطمئن شوید که ته آن خاک تازه و جدید ریخته شده است تا ارتفاع مورد نظر را به شما بدهد. ته گلدان خالی، یک لایه از خاک دانه درشت را به عنوان پایه اضافه کنید. سپس روی آن یک خاک نرم تر اضافه کنید. از یک خاک یا محیط کشت که به خوبی زهکشی می شود استفاده کنید. خاک های معمولی باغچه آب زیادی در خود نگه می دارد و می تواند ریشه را از بین ببرد.
- فضای کوچکی در بالای گلدان خود نگه دارید تا بتوانید ریشه های درخت را بپوشانید. اگر درخت نیاز به یک بافت خاک مخصوص دارد، بهتر است آن را تهیه کنید.
5. درخت را بکارید
جای درخت را در گلدان جدید انتخاب کنید. کار را با اضافه کردن یک خاک نرم تمام کنید و مطمئن شوید همه ریشه ها پوشانده شده است. در صورت تمایل می توانید روی خاک از خزه یا شن استفاده کنید. علاوه بر لذت زیبایی شناسی، باعث می شوند درخت به خوبی در جای خودش باقی بماند.
- اگر درخت در گلدان جدید، صاف نمی ایستند، از سوراخ های ته گلدان که برای زهکشی تعبیه شده بود سیم محکمی رد کنید و آن را به دور بخش هایی از ریشه بپیچانید تا درخت بونسای شما را در جایی که می خواهید، تثبیت کند.
- ممکن است بخواهید صفحات توری روی سوراخ های زهکشی قرار بدهید تا از فرسایش خاک که ممکن است هنگام زهکشی آب گلدان رخ بدهد، جلوگیری کنید.
6. از درخت بونسای جدیدتان مراقبت کنید
در طول جابجایی، ریشه های درخت تازه تا حدودی آسیب می بیند. 3-2 هفته بعد از تعویض گلدان، درختتان را در فضای نیمه سایه نگهدارید و آن را از باد یا وضعیت آسیب زننده و نور مستقیم حفاظت کنید. گیاه را آبیاری کنید اما تا زمانی که ریشه ها مجددا ایجاد نشده اند، از کود استفاده نکنید. با دادن این فرصت به درخت تان بعد از تعویض گلدان، به آن اجازه می دهید تا با خانه جدید خود سازگار شود.
- همانطور که در بالا ذکر شد، درختان برگ ریز با چرخه زندگی سالانه، در بهار یک دوره رشد شدید را تجربه می کنند. به همین دلیل است که بهترین زمان برای جابجایی این درختان در فصل بهار و بعد از گذراندن دوره خواب زمستانی است. اگر درخت برگریز شما یک گیاهان آپارتمانی است، شاید بخواهید بعد از اینکه ریشه ها ترمیم شدند، آن را در فضای باز و جایی که دما بالاتر و نور بیشتر وجود دارد بگذارید تا باعث رشد طبیعی آن شود.
- وقتی درخت بونسای شما با گلدان جدید سازگار شد، ممکن است بخواهید گیاهان کوچک دیگری هم به گلدان اضافه کنید. اگر این کار را با دقت انجام بدهید و به خوبی از آنها نگهداری کنید، این گیاهان تازه می تواند شکل زیباتری به درخت بونسای بدهد. سعی کنید از گیاهانی استفاده کنید که بومی منطقه ای باشند که درخت بونسای متعلق به آن است، به این ترتیب آب و نور مورد نیاز آن به همان اندازه است.
بخش 3: پرورش درخت بونسای از بذر
1. بذر را تهیه کنید
پرورش بونسای از یک بذر پروسه ای بسیار طولانی و کند است. بسته به نوع درختی که می خواهید پرورش بدهید، ممکن است 5-4 سال طول بکشد تا قطر تنه درخت شما به 2.5 سانتی متر برسد. برخی بذرها برای جوانه زنی نیاز به شرایط کنترل شده دقیق دارند. با این حال این روش اجازه می دهد که کنترل کاملی روی رشد گیاه داشته باشید. برای شروع، بذرهای گونه مورد نظر را خریداری کنید یا آن را از طبیعت جمع آوری کنید.
- بسیاری از درختان برگریز، مانند بلوط، راش و افرا، سالانه بذرهای خود را رها می کنند. به دلیل سهولت بدست آوردن بذرهای آنها، اگر قصد پرورش بونسای از بذر را دارید انتخاب این درختان عالی است.
- سعی کنید دانه تازه داشته باشید. دوره جوانه دهی دانه های درخت اغلب کوتاه تر از بذرهای گل و سبزیجات است. برای مثال، بذرهای بلوط در اوایل پاییز تازه هستند.
2. اجازه بدهید بذر جوانه بزند
وقتی بذری که می خواستید را جمع کردید، باید از آن مراقبت کنید تا مطمئن شوید جوانه می زند. در مناطق غیر گرمسیری، بذرها معمولاً در پاییز از درخت می افتند، سپس در زمستان و پیش از جوانه زنی در بهار، یک دوره خواب را طی می کنند. بذرهای این درختان به طور معمول از نظر زیست شناسی فقط پس از تجربه دمای زمستان و افزایش تدریجی گرما شروع به جوانه زنی می کنند. در این مورد لازم است بذر را در یخچال نگه دارید تا این شرایط را شبیه سازی کنید.
- اگر در محیطی معتدل با فصل های مشخص زندگی می کنید، می توانید بذرهای درخت را در گلدان کوچک پر از خاک بکارید و آن در تمام طول زمستان و شروع بهار در فضای باز نگه دارید. اگر در چنین اقلیمی نیستید، بذرها را به شکلی که مرطوب بماند در یک پلاستیک زیپ دار در یخچال نگه دارید و در فصل بهار که فصل جوانه زنی است آن را خارج کنید.
- برای شبیه سازی چرخه طبیعی کاهش تدریجی دما و سپس افزایش آن، ابتدا بذر را در در طبقه های پایین یخچال بگذارید و در طول دو هفته آن را به قفسه های بالاتر ببرید که دمای خنک تری دارد. سپس در پایان زمستان، روند را معکوس کنید و بذر را به قفسه های پایین تر یخچال برگردانید.
3. جوانه را به گلدان منتقل کنید
زمانی که جوانه شروع به رشد کرد، وقت آن است که آن را به یک ظرف کوچک پر از خاک منتقل کنید. اگر بذر به طور طبیعی و در فضای باز جوانه زده است، پس می توانید بگذارید در همان گلدان باقی بماند. اگر نه، یه گودال کوچک روی خاک ایجاد کنید و دانه را به صورتی که جوانه به سمت بالا باشد در خاک قرار دهید. بلافاصله گیاه را آبیاری کنید. با گذشت زمان، سعی کنید خاک اطراف بذر را مرطوب نگه دارید اما نه به شکلی که تبدیل به گل شود، زیرا باعث پوسیدگی گیاه می شود.
- تا 5 یا 6 هفته بعد، از کود استفاده نکنید. بعد از آن، مقدار بسیار کمی کود استفاده کنید، مقادیر بیشتر می تواند ریشه گیاه جوان را بسوزاند.
4. نهال های خود را در محلی با دمای مناسب نگه دارید
همانطور که بذر رشد می کند، مهم است که در معرض هوای سرد مستقیم قرار نگیرد چون باعث از بین رفتن گیاه می شود. اگر در منطقه ای با هوای بهاری گرم زندگی می کنید، بهتر است در بیرون گذاشتن گیاه دقت بیشتری داشته باشید، مطمئن باشید گیاه در معرض باد آزار دهنده یا نور شدید خورشید نباشد. اگر در مناطق گرمسیری هستید، ممکن است بهتر باشد گلدان خود را در داخل خانه یا گلخانه نگهداری کنید.
- صرفنظر از جایی که نهال جوان خود را نگه می دارید، مهم است که آبیاری مرتبی هم انجام دهید. خاک را مرطوب و نه گِل نگه دارید.
5. از گیاه خود مراقبت کنید
درختان برگریز برای جوانه زدن دو برگ کوچک می دهند که لپه ای نامیده می شوند، این برگ های مستقیماً از دانه رشد می کنند. همانطور که دانه رشد می کند نیاز به گلدان بزرگتر دارد تا زمانی که به اندازه مورد پسند برای درخت بونسای برسد.
- وقتی درخت رشد نسبی داشت، می توانید آن را در فضای باز بگذارید، به طوری که نور صبح و سایه بعد از ظهر را دریافت کند، البته به شرطی که قادر به تحمل شرایط طبیعی منطقه جغرافیایی شما باشد. اگر آب و هوای منطقه شما مناسب نیست، گیاهان گرمسیری و سایر گونه های ظریف و شکننده بونسای را در محیط های یکنواخت نگهداری کنید.
تبریک به شما برای کاشت اولین درخت بونسای، اما صبر کنید کار به این جا ختم نمیشود، بعد از کاشت درخت شما باید به مراقبت و شکل دهی از آن بپردازید، ما در مقاله دیگری به اصول تغذیه، روش های نگهداری و فرم دهی بونسای پرداخته ایم : آموزش روش های شکل دهی و نگهداری از درخت بونسای امیدواریم با مطالعه این مقاله یک بونسای زیبا در محیط خانه یا محل کار داشته باشید و از دیدن آن لذت ببرید.