قیاس مع الفارق، از آن دسته عبارت هایی است که ممکن است اشخاص در شرایط مختلف آن را به کار ببرند. اما باید گفت که متاسفانه در برخی از کتاب ها و متن ها، این لغت را اشتباه نوشته و بعضی دیگر نیز آن را با مفهوم نادرست به کار می برند. ما در این پست از وب سایت سلام دنیا، به بررسی مفهوم و معنی «قیاس مع الفارق» چیست و املا درست قیاس مع الفارق یا قیاس مع الفارغ کدام است؛ و مثال هایی برای قیاس مع الفارق در علم منطق و علم فقه؛ پرداختیم. با ما همراه باشید.
مفهوم و معنی «قیاس مع الفارق» چیست؟
معنای لغوی عبارت «قیاس مع الفارق»
برای اینکه بتوانیم به این سوال، جواب دهیم، اول باید معنای لغوی این عبارت را بدانیم. عبارت «قیاس مع الفارق» یک ترکیبی است که از 3 لغت عربی تشکیل شده است که هر کدام معنی خاص خودشان را دارد که در ادامه بیان شده است.
1. معنی «قیاس»
باید گفت که کلمه قیاس مصدر فعل «قایس» به معنی «اندازه گیری کرد» می باشد. در نتیجه قیاس می تواند به معنی مقایسه کردن، اندازه گیری و هماهنگی است. همچنین مترادف آن واژه «مقایسه» می باشد.
2. معنی «مع»
در زبان عربی، این واژه جزء حروف دسته بندی می شود و به معنی با و همراه می باشد.
3. معنی «فارق»
واژه فارق از فعل «فَرَقَ» که به معنی جدایی افکندن بین 2 چیز، استخراج شده است. همچنین به معنی فرق گذاشتن بین دو چیز و جداکننده می باشد. بنابراین معانی لغات در بالا، معنی لغوی اصطلاح قیاس مع الفارق «مقایسه کردن میان دو شی همراه با چیزی که بین آن دو شی تفاوت می گذارد» می باشد.
حتما بخوانید: لوسیفر کیست؛ معنی لوسیفر چیست
قیاس مع الفارق یا قیاس مع الفارغ
املاء درست این کلمه با توجه به بررسی لغویی آن، به صورت «قیاس مع الفارق» است و نوشتن آن به شکل «قیاس مع الفارغ» نادرست و اشتباه است.
معنی اصطلاحی عبارت «قیاس مع الفارق»
معنی اصطلاحی و تحت الفظی عبارت «قیاس مع الفارق» همانند معنای لغوی آن است و به آن نزدیک است. این عبارت در علم اصول و علم منطق یک مفهوم مشترک است و به معنی انتقال حکم یک موضوع به موضوع دیگر می باشد بدون اینکه شباهت کاملی بین آن دو موضوع وجود داشته باشد. در علم منطق قیاس مع الفارق با اصطلاح «مغالطه تمثیل» معرفی و شناخته شده است. برای اینکه با مفهوم این عبارت بیشتر آشنا شوید نیاز است تا با مفاهیم دیگری مانند علم منطق و علم اصول فقه نیز آشنا شوید.
علم منطق چیست؟
در واقع می توان گفت که علم منطق روش صحیح، درست فکر کردن را یاد می دهد. منطق به ما می آموزد که چگونه در مسیر فکر کردن و اندیشیدن از ایجاد اشتباه و خطا پیشگیری نماییم. به عنوان مثال به استدلال منطقی زیر توجه نمایید:
- همه دانش آموزان کلاس امسال در امتحان های نهایی قبول شده اند.
- علی جزء دانش آموزان کلاس است.
- در نتیجه علی در امتحان های نهایی قبول شده است.
حتما بخوانید: متافیزیک به زبان ساده و آشنایی با علوم ماوراءالطبیعه
مثال بیان شده در بالا، یک نمونه ساده و درست از استدلال منطقی بود. البته استدلال های منطقی می تواند خیلی پیچیده و بزرگ باشد. برای همین ما به این علم برای اینکه در مسیر استدلال دچار خطا نشود، نیاز داریم. از مثال هایی که ممکن است در زمان فکر کردن، دچار اشتباه شویم در ادامه آمده است.
- در باز است.
- باز، پرنده است.
- در نتیجه در پرنده است.
مثال بالا از دید ساختاری مشابه مثال قبلی است اما نتیجه آن غلط و اشتباه است، به دلیل اینکه منطقی نیست. زیرا علم منطق بیان دارد اگر در یک استدلال، از یک واژه که دارای 2 معنای مختلف دارد، استفاده نماییم، تنها می توانیم آن واژه را در تمام آن استدلال در یک معنی، به کار ببریم. با توجه به این قانون منطقی، جمله درست استدلال بالا به شکل زیر خواهد بود:
- در باز (Open) است.
- باز (Open) پرنده نیست.
- در نتیجه در، پرنده نیست.
همان طور که ملاحظه کردید، توانستیم با کمک یکی از قوانین علم منطق، اشتباه پیش آمده در استدلال خود را رفع کنیم و نتیجه هم کاملا درست باشد.
تمثیل (قیاس) در علم منطق
تمثیل یا همان قیاس در علم منطق، انتقال حکم یک موضوع به موضوع دیگر به دلیل وجود شباهت کامل بین آن دو می باشد.
مغالطه تمثیل (قیاس مع الفارق) در علم منطق
همان طور که قبلا گفتیم، قیاس مع الفارق در علم منطق به نام مغالطه تمثیل شناخته می شود. و مغالطه تمثیل به معنی انتقال و سرایت حکم یک موضوع به موضوع دیگر به دلیل وجود یک شباهت ظاهری می باشد، در حالی که از یک طرف فرق اساسی بین آنها وجود دارد و مقایسه کردن آن دو کاملا اشتباه است.
علم اصول فقه
علم اصول فقه، دانش یا فنی است که شیوه به کار بردن منابع فقهی در فقه را شامل می شود. در علم اصول فقه، روش استفاده از آیات قرآن و روایات بیان شده پیامبر اکرم (ص) و امامان، برای بیرون کشیدن و کشف احکام فقهی، مورد بررسی قرار می گیرد. به عبارت دیگر، علم اصول فقه، تکمیل کننده علم فقه است.
قیاس در اصول فقه
می توان گفت که قیاس در اصول فقه همان تمثیل در منطق است اما تنها به گزاره های فقهی، محدود است. قیاس در علم اصول فقه به معنی انتقال دادن حکم فقهی یک موضوع به موضوع دیگر است. البته این انتقال حکم باید با توجه به شباهتی که آن دو موضوع دارند، رخ دهد. به عنوان مثال طبق روایتی از پیامبر اکرم (ص) نوشیدن شراب حرام است. اما روایتی درباره نوشیدن آب جو، در دسترس نیست. اما علما، حکم حرام بودن نوشیدن آب جو را صادر می کنند به دلیل اینکه از نظر مست کنندگی، باهم شباهت دارند. در نتیجه حکم حرام بودن نوشیدن شراب را به آب جو، انتقال می دهیم و آبجو را نیز حرام دانسته شده و این انتقال حکم با توجه به شباهت ویژگی مست کنندگی آب جو و شراب می باشد.
حتما بخوانید: زبان اسپرانتو چیست
قیاس مع الفارق در علم اصول فقه
اگر در فقه، بین 2 موضوع فقط یک شباهت ظاهری باشد و از سوی دیگر فرق اساسی (فارق) میان آن دو باشد در این صورت قیاس میان آن دو؛ قیاس مع الفارق می باشد. برای مثال» همان طور که در بالا بیان کردیم طبق روایتی از پیامبر اسلام (ص) نوشیدن شراب حرام می باشد. اما روایتی که درباره حلال یا حرام بودن آب انگور باشد. وجود ندارد. اگر فردی بگوید: به دلیل شباهتی که بین آب انگور و شراب وجود دارد و هر دو از یک میوه گرفته شده است در نتیجه آب انگور نیز حرام است. در این صورت ما می گوییم که این قیاس اشتباه می باشد زیرا قیاس مع الفارق است و فارق (تفاوت اساسی) در آن مست کنندگی شراب است. زیرا شراب مست کننده بوده و عقل را زایل می گرداند، ولی آب انگور نه آدم را مست می کند و نه عقل را زایل می کند.
تذکر و نکته مهم در مورد قیاس
قیاس یا مقایسه کردن نزد فقهای اهل سنت معتبر است و به عنوان یک وسیله برای کشف و استخراج احکام فقه به کار می رود؛ اما استفاده کردن از قیاس برای صادر کردن حکم فقهی در نزد علما و فقهای شیعه، مردود و باطل می باشد. طبق روایتی از امام صادق (ع) که در مورد رد قیاس می باشد، ایشان به ابا حنیفه فرمودند: «یا نعمان ایاک و القیاس فانّ ابی حدثنی عن آبائه انّ رسول الله (ص) قال من قاس شیئأٌ من الدین برأیه قرنه الله مع ابلیس فی النار فانّ اول من قاس ابلیس؛؛ ای نعمان از قیاس دور و برحذر باش، همانا پدرم از پدران خود از رسول الله(ص) نقل نمودند که آن حضرت فرمودند: هر شخصی، چیزی از دین را به حکم و رأی خود قیاس کند خداوند او را با شیطان محشور نماید و در آتش نزد ابلیس خواهد بود زیرا اولین شخصی که قیاس کرد، شیطان بود» وسائل اشیعه، حر عاملی، ج 27، ص 4
حتما بخوانید: آیا داستان آنابل واقعی است
نتیجه گیری
با توجه به مطالب بیان شده در بالا، می توان گفت که قیاس مع الفارق، زمانی به کار برده می شود که کسی چیزی (یا امری) را به دلیل شباهت جزئی و ظاهری که با چیز (امر) دیگری دارد، کاملا شبیه به هم قرار دهد و به تفاوت ها و اختلافات که بین آن دو چیز یا دو امر وجود دارد، توجهی نکند. یکی از مثال های معروف برای قیاس مع الفارق، حکایت بقال و طوطی که مولانا در دفتر اول مثنوی معنوی آورده است، می باشد. داستان بقال و طوطی این طور است که در یک اتفاق، طوطی صاحب بقالی، شیشه های روغن و اجناس دیگر را به زمین می ریزد و می شکند. ملامت و سرزنش صاحب مغازه موجب افسردگی و ریزش موهای طوطی می شود، از قضا یک روز درویشی فاضل به مغازه می آید و طوطی پس از هفته ها سکوت، می پرسد: «ای درویش، تو هم شیشه روغن شکسته ای که کچل شده ای؟»
دیدگاه ها