اهمیت خواب در رشد کودکان باعث شده است تا والدین آنها اهمیت ویژه به میزان و کیفیت خواب کودکشان بدهند و اگر متوجه کمبود خواب و یا بی خوابی کودک خود شوند به دنبال پیدا کردن علت آن و یافتن راه حلی برای درمان آن باشند. زمانی که کودک خواب است فرصت بیشتری برای رشد کردن دارد. وقتی که کودک می خوابد خون بیشتری به ماهیچه های او میرسد و انرژی لازم برای رشد را دریافت می کنند.
هورمون های رشد کودک در ساعاتی که کودک خواب می باشد؛ فعال تر هستند. به همین دلیل است که خواب برای کودک اهمیت بیشتری دارد. کودکان در 6 ماهگی معمولا 15-17 ساعت، در 6 سالگی 11 ساعت و در نوجوان و با آغاز دوره بلوغ به حداقل 9 ساعت خواب نیاز دارند.
بی خوابی کودکان نقش منفی در روابط اجتماعی آنها دارد و سبب می شود که عملکرد ضعیف تری در انجام دادن تکالیف مدرسه خود داشته باشند. اگر کودک برای به خواب رفتن مشکل داشته باشد و یا خواب منقطع داشته باشد می توان گفت دچار بی خوابی شده است. و این بی خوابی دلیلی می شود تا در طول روز احساس خستگی کند و نیروی جسمانی لازم را برای انجام فعالیت کودکانه خود نداشته باشد.
حتما بخوانید: 9 علت بی قراری و بی خوابی نوزاد و درمان آن
بی خوابی کودکان چیست؟
بی خوابی کودکان یک نوع اختلال در خواب می باشد. کودکانی که دچار بی خوابی می شوند، برای به خواب رفتن مشکل دارند، در طول خواب شبانه به طور مرتب بیدار می شوند و برای خوابیدن دوباره ناتوان می باشند.
در تعریف دیگر بی خوابی می توان گفت زود بیدار شدن از خواب و یا خوابی که کیفیت نداشته باشد و موجب بازیابی قوای جسمانی نشود. اغلب بی خوابی با عدم دریافت انرژی کافی و نداشتن عملکرد مفید در کارهای روزمره همراه می باشد.
چه کودکانی در معرض بی خوابی می باشند؟
کودکانی که در یکی از شرایط زیر قرار داشته باشد ممکن است دچار بی خوابی شوند:
1. کودکانی که اضطراب زیاد دارند.
2. کودکانی که در معرض استرس های روزانه یا استرس های خاصی از جمله: از دست دادن نزدیکان، حادثه های ناگوار و ناگهانی قرار بگیرند.
3. کودکانی که دارای مشکل سلامت روان و بیماری جسمانی هستند در معرض بی خوابی قرار دارند.
انواع بی خوابی کودکان
بی خوابی کودکان به انواع زیر تقسیم می شود.
1. بی خوابی های گذرا و موقت
این نوع بی خوابی ها اغلب 3 تا 4 دفعه در طی یک هفته رخ می دهد و عواملی که در ایجاد آن نقش دارند شامل استرس، بیماری یا تاثیرات برخی از داروها
2. بی خوابی حاد
این نوع بی خوابی اغلب هر شب رخ می دهد، علت آن همانند علت بی خوابی های گذرا می باشد.
3. بی خوابی های مزمن
کودکی که دچار این نوع بی خوابی می شود، نه تنها قادر نیست شب ها بخوابد، بلکه در طول روز نیز نمی تواند بخوابد. اگر کودک دچار این نوع بی خوابی شد، باید سریع به پزشک مراجعه شود تا این مشکل رفع شود.
حتما بخوانید: درمان بی خوابی با 15 روش سریع بدون دارو
علائم بی خوابی کودکان
مشکلات ناشی از بی خوابی در کودکان
زمانی که کودکان دچار بی خوابی می شوند، ممکن است دچار مشکلات و ناراحتی هایی شوند. برخی از این مشکلات و علائم عبارتند از :
- در طی روز خسته هستند.
- رفتارهای مخرب دارند.
- اخلاق آنها تغییر می کند.
- دچار افسردگی می شوند.
- در تمرکز کردن مشکل دارند.
- بیش فعال می شوند.
- به خودشان آسیب های ناگهانی وارد می کنند.
- از رفتن به رختخواب و خوابیدن می ترسند.
- در مدرسه دچار مشکلات انظباطی و یا درسی می شوند.
- پرخاشگر می شوند.
- در طول روز می خوابند.
علت بی خوابی کودکان چیست
بی خوابی ممکن است به علت یک اختلال فیزیکی و یا روانی، استرس و ... به وجود آید. البته بهتر است که علت اصلی بی خوابی کودک توسط پزشک مورد ارزیابی قرار بگیرد. ولی می توان گفت که اصلی ترین علل بی خوابی کودکان به خاطر یکی از عوامل زیر می باشد.
1. استرس و اضطراب
همان طور که بزرگسالان دچار استرس شده و از آن رنج می برند، کودکان نیز می توانند دچار استرس و اضطراب شوند. در گونه مواقع، بهتر است که سعی کنید بین خود و کودکتان اعتماد ایجاد کرده و از نگرانی ها و مشکلاتی که دارد سؤال نمایید. مثلا بپرسید: آیا شخصی، شما را اذیت می کند؟، شرایط و اوضاع مدرسه چگونه است؟ و از این نوع سوالات.
باید به این مسئله نیز توجه کنید که ممکن است که مشکل یا شرایطی در خانه شما به وجود آمده باشد مثل: دعوای بین خواهر و برادر، مرگ یکی از نزدیکان، تعویض خانه و .... این قبیل مسائل می تواند را نگران و دچار استرس نماید که در نتیجه می تواند باعث بی خوابی کودک شود.
2. مصرف مواد غذایی نامناسب
یکی دیگر از علل بی خوابی کودکان، تغذیه نامناسب و همچنین کمبود برخی از مواد معدنی و ویتامین های ضروری می باشد. مثلا کلسیم دارای خاصیت آرامش بخشی می باشد و کمبود آن در بدن علاوه بر اینکه بر روی دندان و استخوان تاثیر نامطلوبی می گذارد باعث بی قراری و ضعف شدید نیز می شود. همچنین استفاده از غذاهای آماده، کنسروی و تنقلات در کیفیت خواب کودک تاثیر می گذارد. بهتر است مواد غذایی مثل نوشابه، شکلات و شکر از وعده شام کودک حذف شود. و شام کودک نیز زودتر داده شود.
3. عوارض مصرف بعضی از داروها
کودکانی که برای درمان برخی از مشکلات خود دارو هایی مانند داروهای رفع اختلال بیش فعالی، کمبود توجه، داروی ضد انعقاد خون، داروی ضد افسردگی و .... مصرف می کنند، در برخی مواقع دچار بی خوابی می شوند.
4. عوامل بیرونی (محیطی)
برخی از عوامل مانند: گرما، سرما، سر و صدا و یا نور اتاق می تواند منجر به بی خوابی کودک شود. استفاده از لوازم الکترونیکی در اتاق خواب نیز می تواند در بی خوابی کودک تاثیرگذار باشد.
5. مشکلات پزشکی و روانی و اختلالات خواب
بسیاری از اختلالات مانند: آسم شبانه، گرفتگی بینی، اگزما، حساسیت های پوستی و بیماری های جسمانی مثل: گرفتگی عضلات، دردهای ناشی از رشد، سوزش سر دل، ریفلاکس و تیروئید باعث بی خوابی کودکان شود.
برخی از مشکلات روانی مانند: اختلالات خواب مثل آپنه یا متوقف شدن تنفس در خواب به همراه خر و پف، سندرم پاهای بی قرار، عقب ماندگی ذهنی، اوتیسم، افسردگی و ترس نیز می تواند منجر به بی خوابی کودکان شود.
حتما بخوانید: علائم اوتیسم در کودکان چیست
6. انجام تکالیف درسی
برخی از کودکان به خاطر اینکه در طول روز تکالیف درسی خود را انجام نداده اند، مجبور می شوند که شب ها برای انجام آنها تا دیر وقت بیدار بمانند و در نتیجه هم زمان خواب او به تاخیر می افتد و هم نگرانی تکالیف درسی منجر به بی خوابی کودک می شود.
راه های درمان بی خوابی کودکان
1. جای خواب ثابتی برای کودکان خود در نظر بگیرید. و به کودک خود تاکید نمایید تا در جای مشخص شده استراحت کند، زیرا تغییر جای خواب همان طور که برای بزرگسالان نامطلوب می باشد و باعث دیر خواب رفتن آنها می شود برای کودکان نیز ناخوشایند می باشد.
2. والدین باید ساعت خاصی را برای خوابیدن کودکان در نظر بگیرند و این ساعت را تغییر ندهند. در کنار آن برای زمان بیداری نیز باید یک ساعت مشخص تعیین کنید.
توجه نمایید که زمان بیداری در روزهای تعطیل نباید بیش از یک تا یک و نیم ساعت، با روزهای دیگر متفاوت باشد. همچنین نباید با بد اخلاقی، کودک خود را مجبور به خوابیدن نمایید.
3. کارهایی که باعث آرامش کودک تان می شود، قبل از خواب انجام دهید. مثلا می توانید 30 ساعت قبل از خواب کودک تان، کنار آنها باشید و کارهایی که به آنها علاقمند است برایش انجام دهید مثل خواندن کتاب داستان و...
4. شش ساعت پیش از خواب، از دادن غذاها و نوشیدنی هایی حاوی کافئین به کودک خود، خودداری نمایید.
5. هرگز به کودکان خود، اجازه بیدار ماندن و یا دیر خوابیدن به بهانه های مختلف مثل تماشای تلویزیون یا انجام تکالیف درسی، را ندهید. کودکان خود را به خوابیدن در ساعتی که برایشان در نظر گرفته اید، محدود نمایید.
6. بهتر است که شام کودک خود را زودتر آماده کنید، حداقل 2 ساعت قبل از خواب، این کار باعث می شود تا حدودی غذا هضم شود. زیرا معده سنگین و پر می تواند موجب بدخوابی کودک شود.
7. کودکان خود را تشویق کنید تا در طول روز فعالیت های بدنی داشته باشند، زیرا این کار باعث تخلیه انرژی و خستگی کودک شده و می تواند راحت تر به خواب رود.
8. اسباب بازی ها و وسائل مورد علاقه کودکان خود را پیش از خواب از محل خواب کودک دور نمایید، به دلیل اینکه برخی از کودکان مشغول بازی با این وسایل شده و نمی خوابند.
9. زمانی که کودک شما خواب آلود است، او را سریع به رختخواب ببرید. از بغل کردن و بازی کردن کودک به هر دلیلی، خودداری نمایید.
10. ممکن است که کودک به دلیل دمای بالای اتاق دچار بی خوابی شود. بهتر است والدین دمای اتاق را بررسی نمایند و با ایجاد تهویه مناسب، شرایط خواب آرام را برای او فراهم نمایند.
11. بهتر است والدین، از بروز عصبانیت ناشی از بی خوابی کودکان، پرهیز نمایند، به دلیل اینکه کودک با دیدن عصبانیت، دچار تنش و استرس شده و این استرس موجب بی خوابی کودک و به وجود آمدن چرخۀ معیوب می شود.
12. طبق گفته متخصصان تغذیه، خوردن برخی از مواد معدنی و غذایی موجب آرامش و خواب راحت کودک می شود. مثلا شیر ولرم به دلیل داشتن کلسیم که خاصیت آرامش بخشی دارد، باعث خواب راحت کودک می شود. استفاده از مواد غذایی سالم مثل میوه و لبنیات می تواند به خواب کودک کمک نماید.
همچنین موادی که دارای منیزیوم هستند می تواند کودک را برای خواب ترغیب نماید. و همچنین ویتامین B6 و B12 نقش مهمی در تمدد و آرامش اعصاب می شود. ویتامین B8 (اینوزیتل) می تواند موجب افزایش کیفیت خواب شود.
میزان خواب مناسب و کافی کودکان
با توجه به سن و سبک زندگی، شغل و نوع فعالیت ها، میزان خواب هر شخصی متفاوت می باشد. اما در حالت کلی میزان خواب مناسب کودکان به شرح زیر است:
1. در حالت کلی کودکان و نوجوانان در طول شبانه روز 8 ساعت می خوابند.
2. یک نوزاد به طور متوسط بین 19 تا 20 ساعت در طول یک شبانه روز می خوابد.
3. کودک یک ساله، به مدت 14 تا 15 ساعت در طی 24 ساعت را در خواب است.
4. کودک 3 ساله، از 24 ساعت، 12 ساعت می خوابد.
5. کودک 5 ساله، 11 ساعت از 24 ساعت را می خوابد.
6. در نهایت یک کودک 7 ساله، به طور متوسط در طی شبانه روز بین 9 تا 10 ساعت می خوابد.
سخن آخر
بی خوابی کودکان، می تواند به علت یک اختلال فیزیکی و یا روانی ایجاد شود. کودکانی که دچار بی خوابی می شوند، پرخاشگر و خسته شده و در انجام تکالیف درسی دچار مشکل می شوند.