علائم کم آبی بدن (دهیدراسیون) چیست؛ علت و درمان کمبود آب بدن

دهیدراسیون (به انگلیسی: Dehydration) یا کم آبی بدن نوعی بیماری است که در فیزیولوژی و پزشکی به عنوان از دست دادن بیش از حد مایعات بدن تعریف شده است. کم آبی بدن در فصل های گرم سال در بیشتر مناطق ایران به خصوص در نواحی خشک کشور هر ساله باعث بروز مشکلات زیادی می شود. در این مطلب سلام دنیا، علت های کم آبی بدن، علائم کمبود آب بدن در کودکان، زنان باردار و بزرگسالان و همچنین درمان خانگی کم آبی بدن بررسی خواهد شد.

کم آبی بدن یا دهیدراسیون چیست

دهیدراسیون (به انگلیسی: Dehydration) یا کم آبی بدن نوعی بیماری است که در فیزیولوژی و پزشکی به عنوان از دست دادن بیش از حد مایعات بدن تعریف شده است. در این‌ گونه موارد، آب بدن بیمار به معنای واقعی کلمه، از دست می‌رود که این مستلزم از دست رفتن مایعات و آب بدن از درون ارگانیسم‌های موجود، کم شدن آب بدن از پوست یا از غشاء مخاطی می‌باشد.

در آب و هوای گرم و خشک بدن آب بیشتری را از دست می دهد. علت آن هم تفاوت رطوبت بدن با رطوبت هوا است. چون در این شرایط رطوبت هوای بیرون کم تر از بدن است، طبق قوانین فیزیکی رطوبت از جای بیشتر (بدن) به جای کم تر (هوای بیرون) جابه جا می شود و به این صورت در آب و هوای گرم و خشک بدن به طور دایم در حال از دست دادن آب است. اگر در چنین شرایطی نوشیدن آب و مایعات کم شود، خطر کمبود آب در بدن چندین برابر خواهد شد.

مهم ترین علائم کمبود آب بدن چیست؟

تشخیص به موقع علائم کم آبی بدن بسیار مهم است. این علائم می تواند با ایجاد حالت ناخوشی یا تغییر حالت پوست در شما ظاهر شود. کاهش انعطاف پذیری پوست و خشکی آن از علائم کم آبی بدن است. در نوزادان این علایم با کاهش دفعات تعویض پوشک مشخص می شود. زنان باردار باید به کم آب شدن بدن بیشتر اهمیت بدهند، زیرا کمبود آب بدن در زنان باردار هم برای مادر و هم برای نوزاد بسیار خطرناک است. توجه نکردن به علایم کم آبی بدن، این علایم را تشدید می کند و باعث بروز علایم دیگری نیز خواهد شد. مهم ترین علایم کمبود آب بدن در ادامه ذکر شده است.

• خشکی دهان
• سردرد

حتما بخوانید: برای درمان سردرد چی بخوریم

• سرگیجه
• ضعف
• پوستی که بعد از کشیدن به حالت قبل باز نگردد
• خشکی مجرای بینی
• حالت تهوع و حتی استفراغ
• تیره شدن رنگ یا شدید شدن بوی ادرار و سوزش ادرار

علائم کم آبی بدن در کودکان و نوزادان

ممکن است کودک شما نگوید که تشنه است. پس شما باید از روی علایم کم آبی بدن؛ به موقع متوجه این موضوع شوید. این علایم عبارت اند از:

• خشکی دهان و زبان
• اشک نریختن به هنگام گریه
• عدم نیاز به تعویض پوشک بعد از 3 ساعت
• گود رفتن چشم‌ها یا لپ‌ها
• تب بالا

حتما بخوانید: پایین آوردن تب با پیاز و گلاب 

• کج خلقی و بی‌حوصلگی
• پوستی که بعد از کشیدن به حالت قبل بازنگردد

علائم کم آبی بدن در بزرگسالان

بسیاری از افراد معتقد هستند تا وقتی که احساس تشنگی نکنند نیازی به مصرف آب ندارند. اما این باور درست نیست! بدن شما وقتی پیام تشنگی را صادر می کند که حفظ آب و ورود آب به بدن بسیار ضروری شده باشد. (در طی ایجاد پیام تشنگی دفع آب از کلیه ها متوقف و احساس نوشیدن فوری آب در بدن ایجاد می شود) پس برای اینکه بدن شما همیشه در حالت نرمال و طبیعی باشد؛ باید قبل از تشنه شدن آب بنوشید.

بهتر است همیشه مقداری آب در دسترس خود داشته باشید در این صورت به صورت ناخودآگاه آب را به مرور زمان مصرف می کنید ولی اگر آب جلوی چشمتان نباشد تا زمان تشنگی به سراغ آن نمی روید؛ که این برای سلامتی و بازده کاری شما اصلا مناسب نیست. از علایم شایع کمبود آب بدن در بزرگسالان و میان سالان و کهن سالان می توان به موارد زیر اشاره کرد

• خستگی
• سرگیجه
• سردرگمی
• تشنگی شدید
• دفع ادرار کم تر
• ادرار تیره

آیا لازم است برای کم آبی بدن به دکتر مراجه کنیم؟

در بیشتر موارد با نوشیدن آب و مایعات به میزان لازم و غذا های آب داری مثل؛ سوپ و آش و میوه های تازه و آبدار مانند هندوانه نیازی به مراجعه به پزشک نیست. ولی اگر با مصرف خوراکی های ذکر شده علایم کم آبی کاهش پیدا نکرد و یا علایم زیر در شما وجود داشت، حتما به پزشک مراجعه نمایید.

• اگر چند ساعت یا بیشتر اسهال داشته باشید و این روند رو به بهبود نباشد.
• در زمان وقت آزاد و بیکاری، احساس خواب آلودگی می کنید.
• مدفوع خونی یا سیاه رنگ دارید.

حتما بخوانید: مدفوع سیاه رنگ نشانه چیست

بدن شما روزانه به چه مقدار آب نیاز دارد؟

طبق آمار های اعلام شده از منابع معتبر نیاز مردان به آب در شرایط عادی روزانه 3 لیتر یا 13 لیوان و زنان 2/2 لیتر یا 9 لیوان در شبانه روز می باشد.

این حجم آب، شامل انواع نوشیدنی و آب موجود در میوه ها، سبزیجات، آش، سوپ و انواع خورشت ها می‏شود. بنابراین میزان آب دریافتی در طول روز بر اساس دمای هوا، میزان فعالیت بدنی، وزن، جنسیت و وضعیت سلامتی هرفرد تعیین می شود. کسانی که به بیماری‏هایی مانند آنفولانزا، سرماخوردگی، عفونت مجاری ادرار دچار هستند و همچنین زنان باردار و شیرده به آب بیشتری نیاز دارند

• توجه! ادرار بی رنگ نشانه دهنده آب بیش از حد در بدن است و نشانه خوبی نیست! رنگ زرد کم رنگ (کاهی رنگ) نشانه تعادل آب در بدن است. تیره تر از آن نشانه کم آبی و روشن تر از آن نشانه ازدیاد آب در بدن است.
• توجه! خوردن الکل یا آب دریا «کمبود آب بدن» را شدید تر می کنند.
• توجه! برای جلوگیری از کمبود آب بدن، در ماه رمضان؛ در فاصله افطار تا سحر آب مرکبات را به مقدار لازم مصرف نمایید و از خوردن چای و قهوه خودداری نمایید.
• توجه! مغز بیش از هر عضو دیگری به آب نیاز دارد، برای تامین آب برای مغز شب ها قبل از خواب و صبح ها بلافاصله بعد از بیدار شدن حتما آب بنوشید. این کار کارایی و سلامتی مغر را بهبود می بخشد. (بهتر است بعد از مسواک زدن از آب جوشیده و ولرم استفاده شود) 

کم آبی بدن چه عوارضی دارد

وقتی آب بدن کم می شود؛ چه اتفاقی در بدن رخ می دهد؟

آب نقش زیادی در انجام فرایند های زیستی دارد به طوری که اگر از دست دادن آب بدن به هر دلیلی ادامه پیدا کند، و این کم آبی به حدی برسد که حتی روی تعادل آبی خون هم تاثیر بگذارد؛ خون غلیظ می شود و دیگر آب کافی برای به حرکت درآوردن مواد مغذی و اکسیژن در دسترس بدن نیست و مواد مغذی، اکسیژن و آب به سلول های بدن نمی رسد، در نتیجه بدن دچار اختلال های شدیدی می شود. در شرایط بسیار وخیم کمبود آب در بدن، بیمار دچار «شوک کم‌حجمی خون» می شود

عوامل ایجاد کننده «کم آبی بدن» و راه های پیشگیری از آن

• هوای گرم: هوای گرم یکی از علت های شایع کمبود آب در بدن است. این عامل که در مقدمه بیشتر به آن پرداخته شد، آب بدن را کاهش می دهد.
• عرق کردن بیش از حد: عرق کردن دلایل زیادی دارد؛ مانند هوای گرم، ورزش کردن، مصرف داروها و بیماری ها در ایجاد عرق نقش دارند. عرق کردن به هر دلیلی که باشد، باعث خروج آب از بدن می شود و مصرف مایعات را الزامی می نماید.

حتما بخوانید: عرق كردن زياد نشانه چيست

• ورزش و کار در بیرون: در کار و ورزش علاوه بر عرق کردن بدن فعال می باشد و آب و مواد مغزی زیادی را مصرف می کند و نیاز به جایگزین کردن این مواد ضروری تر خواهد بود. مصرف آب به مقدار لازم و در زمان مناسب به سلامتی و کارایی بدن شما کمک زیادی می نمایید.
• افزایش ادرار: بعضی از بیماری ها مانند مشکلات قلبی و مصرف قرص های ضد فشار خون و همچنین دارو های دیورتیک ها که برای درمان های مختلفی تجویز می شوند، باعث ادرار های مکرر می شوند که همین مسئله می تواند به کمبود آب بدن منتهی شود.
• تب: تب یک حالت دفاعی بدن در مقابل بیماری هاست ولی نباید از حد زیادی بالا رود، چون علاوه بر کم آب شدن بدن آنزیم های زیستی را نیز غیر فعال خواهد کرد. هرچقدر تب بالاتر رود میزان کم آبی بدن نیز بیشتر می شود.
• اسهال، تهوع، استفراغ: در بسیاری از بیماری های عفونی اسهال و استفراغ با هم اتفاق می افتند. چون در اسهال و استفراغ آب زیادی همراه با الکترولیت ها از بدن خارج می شوند؛ کمبود آب بدن امری بدیهی است. پس تامین آب بدن در این شرایط بسیار حیاتی است.

کم آبی بدن را چگونه درمان کنیم

برای درمان کم ابی بدن چی بخوریم

1. موثر ترین درمان در کم آبی بدن استفاده از آب و مایعات است تا آب و الکترولیت (نمک و قند های محلول در آب) های از دست رفته جبران شوند.

2. بهترین روش در درمان کم آبی بدن به سن، شدت کمبود آب و علت کم آب شدن بدن بستگی دارد

3. کودکان و نوزادانی که دچار اسهال، استفراغ و تب هستند. بهتر است علاوه بر مصرف آب و مایعات از محلول های خوراکی مانند ( ORS) نیز ستفاده نمایند.

حتما بخوانید: بهترین غذای مناسب برای اسهال و استفراغ کودکان چیست

4. بیشتر بزرگسالان کم آبی ناشی از اسهال و استفراغ را می توانند با مصرف آب و مایعات جبران کنند. 

5. همه میوه ها و سبزیجات برای اسهال مناسب نیستند. پس برای جبران کم آبی در هنگام اسهال نباید از هر منبع غذایی استفاده کرد.

6. اگر در هوای گرم و مرطوب ورزش یا کار می کنید، بهترین نوشیدنی برای جبران آب از دست رفته، نوشیدن آب است. استفاده از نوشیدنی های انرژی زا ورزشی و محلول های کربوهیدرات ها (آب و قند) نیز برای تامین الکترولیت های از دست رفته مفید خواهد بود.

7. در صورت کم آبی شدید، برای تامین آب و الکترولیت های از دست رفته، باید به پزشک مراجعه شود تا با تزریق وریدی (تزریق به داخل رگ ها) آب و الکترولیت ها با سرعت بیشتری به بدن برسند.

سخن آخر

دهیدراسیون یا کم آبی بدن به معنای از دست رفتن مایعات و آب بدن از درون ارگانیسم‌های موجود، کم شدن آب بدن از پوست یا از غشاء مخاطی می‌باشد. مهم ترین علائم کمبود آب بدن خشکی دهان، سردرد، سرگیجه و ضعف است. بسیاری از افراد معتقد هستند تا وقتی که احساس تشنگی نکنند نیازی به مصرف آب ندارند. اما این باور درست نیست! بدن شما وقتی پیام تشنگی را صادر می کند که حفظ آب و ورود آب به بدن بسیار ضروری شده باشد.

مقالات مرتبط:

علت خشکی دهان چیست و درمان خانگی آن

علت سرگیجه ناگهانی در زنان و مردان و درمان آن