کورتیزول چیست؟
کورتیزول یک هورمون شناخته شده استرس است؛ زیرا نقشی مهم در پاسخ بدن به استرس دارد. اما کورتیزول چیزی فراتر از صرفاً استرس می باشد. این هورمون استروئیدی از غده های فوق کلیوی ترشح می شود. اکثر سلول های بدن ما دارای گیرنده کورتیزول می باشند که از کورتیزول برای عملکردهای مختلفی استفاده می کنند مانند:
- تنظیم قند خون
- کاهش التهاب
- تنظیم متابولیسم
- فرمول بندی حافظه
کورتیزول برای سلامتی مهم می باشد اما مقدار زیاد آن می تواند برای بدن مضر بوده و یک سری علائم ناخواسته را به همراه آورد.
علائم مقدار بالای کورتیزول چه می باشند؟
مقدار زیاد کورتیزول می تواند علائمی را در بدن به همراه داشته باشد. علائم ممکن است بسته به اینکه چه عاملی باعث افزایش سطح کورتیزول شده است، متفاوت باشند.
- افزایش وزن، بیشتر در قسمت میانی بدن و قسمت بالایی ناحیه پشت و ناحیه صورت
- آکنه
- نازک شدن پوست
- کبودی آسان
- صورت برافروخته
- بهبودی کند
- ضعف ماهیچه ای
- خستگی شدید
- تحریک پذیری
- مشکل در تمرکز
- فشار خون بالا
- سردرد
بالا بودن سطح کورتیزول به چه معناست؟
سطح بالای کورتیزول ممکن است به عنوان سندرم کوشینگ شناخته شود. این وضعیت باعث می شود که بدن بیش از حد کورتیزول تولید کند (علائم مشابهی ممکن است پس از مصرف دوز بالایی از کورتیکوستروئیدها روی دهد بنابراین توصیه می شود وجود این گزینه به نحوی قبل از انتخاب سندرم کوشینگ، رد شود).
بعضی علائم مرسوم برای سندرم کوشینگ عبارتند از:
- انباشت چربی در قسمت میانی بدن، صورت و بین شانه ها
- علائم کشیدگی بنفش رنگ
- افزایش وزن
- درمان کند زخم ها
- نازک شدن پوست
چندین عامل می توانند در بوجود آمدن سطوح بالای کورتیزول دخیل باشند:
عوامل افزایش دهنده سطح کورتیزول
1. استرس
استرس یک ترکیبی از علائم را از جانب هورمون ها و اعصاب فعال می کند. این علائم باعث می شوند که غدد فوق کلیوی هورمون هایی مانند آدرنالین و کورتیزول را ترشح نمایند. نتیجه افزایش ضربان قلب و انرژی به عنوان بخشی از پاسخ جنگ یا فرار می باشد. این روشی است که بدن خودش را برای شرایط خطرناک یا زیان آور آماده می کند.
کورتیزول همچنین کمک می کند تا هر عملکردی که در پاسخ جنگ یا فرار ضروری نمی باشد، محدود شود. وقتی تهدید تمام شد، هورمون ها به سطوح عادی خود باز می گردند. کل این فرآیند می تواند نجات بخش زندگی باشد. اما وقتی تحت استرس مداوم هستید، این پاسخ همواره قطع نمی شود. قرار گرفتن طولانی مدت در معرض کورتیزول و سایر هورمون های استرس می تواند بر روی تمامی فرآیندهای بدن تاثیر گذاشته و ریسک بروز بسیاری از مشکلات سلامتی را از بیماری های قلبی و چاقی گرفته تا اضطراب و افسردگی افزایش دهد.
2. مشکلات غده هیپوفیز
غده هیپوفیز یک ارگان کوچک در قاعده مغز است که ترشح هورمون های بسیاری را کنترل می کند. مشکلات در این غده می تواند باعث تولید کمتر یا بیشتر از حد هورمون ها در بدن مانند: هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک شود. این هورمونی است که غده های فوق کلیوی را تحریک می کند تا کورتیزول ترشح نمایند.
مشکلات غده هیپوفیز که می توانند باعث سطوح بالای کورتیزول در بدن شوند عبارتند از:
- فعالیت بیش از حد غده هیپوفیز
- تومورهای خوش خیم غده هیپوفیز مانند: آدنوماس
- تومورهای سرطانی غده هیپوفیز
- تومورهای غدد فوق کلیوی
3. تومورهای غده آدرنال
غده های فوق کلیوی یا آدرنال در بالای کلیه قرار دارند. تورموهای این غدد می تواند خوش خیم (غیرسرطانی) یا بدخیم (سرطانی) بوده و اندازه های مختلفی داشته باشند. هر دو نوع می توانند باعث تولید بیش از حد هورمون هایی مانند کورتیزول شوند که این منجر به سندرم کوشینگ خواهد شد. تومورهای عدد فوق کلیوی معمولاً خوش خیم بوده و در هر 1 نفر از 10 نفر افراد که تحت عکسبرداری از این غدد قرار بگیرند، دیده می شوند. سرطان های غدد فوق کلیوی بسیار نادرتر از این میزان می باشند.
4. عوارض جانبی داروها
بعضی داروها می توانند باعث افزایش سطوح کورتیزول شوند. به عنوان مثال، داروهای ضدبارداری خوراکی می توانند سطوح کورتیزول را در خون افزایش دهند. داروهای کورتیکوستروئید که برای درمان آسم، آرتروز، بعضی سرطان ها و سایر وضعیت ها استفاده می شوند می توانند وقتی در دوزهای بالا یا دوره های طولانی مصرف شوند، سطح کورتیزول را بالا ببرند.
داروهای کورتیکوستروئید که معمولاً تجویز می شوند عبارتند از:
- پردنیزون (دلتازون، پردنیکات، رایوس)
- کورتیزون (کورتون استات)
- متیل پردنیزولون (مدرول، متیل پردنیزولون دوز پک)
- دگزامتازون (دگزامتازون اینتنسول، دکس پک، بای کادرون)
پیدا کردن دوز مناسب و استفاده از کورتیکوستروئیدها به صورت تجویز شده، می تواند ریسک بالا رفتن سطوح کورتیزول را کاهش دهد. مصرف داروهای استروئیدی نبایستی هرگز بجز به صورت تدریجی متوقف شود. توقف ناگهانی می تواند باعث ایجاد سطوح پایین کورتیزول در بدن شود. این مساله باعث کاهش فشار و قند خون و حتی گاهی کما و مرگ می شود. قبل از ایجاد هرگونه تغییری در برنامه دوز داروهای کورتیکوستروئید، با پزشک مشورت نمایید.
5. استروژن
گردش استروژن می تواند سطوح کورتیزول در بدن را افزایش دهد. این مساله ممکن است به دلیل درمان استروژن یا بارداری بروز کند. یک گردش با غلظت بالای استروژن مرسوم ترین دلیل بروز سطوح بالای کورتیزول در زنان می باشد.
آیا باید به پزشک مراجعه نمود؟
اگر فکر می کنید ممکن است سطوح بالای کورتیزول داشته باشید، مهم است که برای آزمایش خون به پزشک مراجعه نمایید. کورتیزول بالا علائمی را ایجاد می کند که توسط بسیاری از بیماری ها تولید می شوند پس مهم است که مشخص شود چه چیزی دقیقاً باعث بروز این علائم شده است. اگر علائمی را مشاهده می کنید که ممکن است توسط سطوح بالای کورتیزول تولید شده باشند، پزشک ممکن است انجام آزمایشات زیر را به شما توصیه نماید:
1. آزمایشات کورتیزول در خون و ادرار
این آزمایشات میزان کورتیزول را در خون و ادرار اندازه می گیرند. آزمایش خون با گرفتن یک نمونه خون از سیاهرگ انجام می شود. آزمایشی با نام آزمایش 24 ساعت خون بدون ترشح کورتیزول برای بررسی ادرار ممکن است انجام شود. این شامل جمع آوری ادرار برای یک دوره زمانی 24 ساعته می باشد. نمونه های خون و ادرار معمولاً سپس در آزمایشگاه از لحاظ سطوح کورتیزول مورد بررسی قرار می گیرند.
2. آزمایش کورتیزول بزاق
این آزمایش برای بررسی سندرم کوشین انجام می شود. یک نمونه از بزاق که در هنگام شب جمع آوری شده است بررسی می شود تا مشخص شود آیا سطوح کروتیزول بالاست یا خیر. سطوح کورتیزول در طول روز بالا و پایین شده و در هنگام شب به میزان قابل توجهی در افرادی که به سندرم کوشین مبتلا نباشند، دچار افت می گردد. سطوح بالای کورتیزول در هنگام شب می تواند نشان دهنده وجود سندرم کوشین باشد. سی تی اسکن یا MRI نیز ممکن است برای عکسبرداری از غدد هیپوفیز و فوق کلیوی از لحاظ وجود احتمالی تومور یا شرایط غیر عادی در آنها انجام شوند.
سطوح بالا و کنترل نشده کورتیزول می تواند عواقب جدی را برای سلامت فرد به دنبال داشته باشد. در صورت عدم درمان، کورتیزول بالا می تواند ریسک بروز مشکلاتی مانند موارد زیر را افزایش دهد:
- بیماری های قلبی و عروقی
- پوکی استخوان
- مقاومت در برابر انسولین و دیابت
- اختلالات روانپزشکی
نتیجه گیری
هر فردی ممکن است گاهی اوقات سطح بالایی از کورتیزول را تجربه کند. این بخشی از پاسخ طبیعی بدن به تهدید یا خطرات است. اما داشتن سطح بالای کورتیزول برای یک دوره طولانی می تواند مشکلاتی را برای سلامتی به دنبال داشته باشد. اگر شما علائم وجود سطوح بالای کورتیزول را مشاهده می کنید، بهتر است با یک آزمایش خون شروع کنید تا ببینید آیا سطح کورتیزول خون شما بالاست یا خیر. بر پایه این نتایج، پزشک می تواند به شما کمک کند تا عامل بروز این وضعیت را یافته و با درمان مناسب سطح کورتیزول را به حدی ایمن برگردانید.
منبع: healthline