غلظت خون بالا (Polycythemia، پلی سیتمی) نوعی بیماری است که در آن سلول های قرمز در خون افزایش پیدا می کنند.
شمارش گلبول های قرمز خون (RBC) چیست؟
شمارش گلبول های قرمز خون یک آزمایش خونی است که پزشک از آن برای فهمیدن اینکه شما چه تعداد گلبول قرمز خونی (RBC) دارید، استفاده می کند. این آزمایش همچنین به عنوان شمارش اریتروسایت نیز شناخته می شود. این آزمایش به این دلیل مهم است که RBC ها دارای هموگلوبین می باشند که اکسیژن را به بافت های بدن انتقال می دهد. تعداد RBC ها می تواند بر این که بافت های بدن چه میزان اکسیژن دریافت می نمایند، تاثیر گذارد. بافت ها برای عملکرد مناسب نیازمند اکسیژن می باشند.
غلظت خون چیست؟ علائم تعداد غیر عادی گلبول ها
اگر تعداد گلبول های قرمز بیش از حد زیاد یا کم باشد، ممکن است علائم و مشکلاتی را در شما ایجاد نماید.
علائم غلظت خون پایین؛ تعداد کم RBC می تواند این علائم را در بدن ایجاد کند:
- خستگی
- تنگی نفس
- گیجی، ضعف، خواب آلودگی، سبک سری بویژه وضعیت بدنی خود را به طور ناگهانی تغییر می دهید.
- افزایش ضربان قلب
- رنگ پریدگی
علائم غلظت خون بالا؛ تعداد زیاد RBC این علائم را به ارمغان خواهد آورد:
- خستگی
- تنگی نفس
- درد مفاصل
- حساسیت بیش از حد در کف دست ها و پاها
- خارش پوست بدن بویژه پس از استحمام
- آشفتگی روند خواب
اگر شما این علائم را داشته باشید، پزشک برای شما آزمایش شمارش گلبول های قرمز را تجویز خواهد کرد.
تشخیص غلظت خون؛ چرا به آزمایش شمارش گلبول های قرمز نیاز دارید؟
بر اساس نظر انجمن شیمی بالینی آمریکا (AACC)، این آزمایش همواره بخشی از یک آزمایش شمارش کامل خونی (CBC) می باشد. آزمایش CBC تعداد تمامی اجزای موجود در خون را شامل موارد زیر اندازه گیری می کند:
- گلبول های قرمز خون
- گلبول های سفید خون
- هموگلوبین
- هماتوکریت
- پلاکت ها
هماتوکریت در واقع حجم گلبول های قرمز خون در بدن شماست. آزمایش هماتوکریت نسبت RBCها در خون شما را اندازه می گیرد. پلاکت ها سلول های کوچکی هستند که در خون وجود داشته و باعث ایجاد لخته های خونی، درمان زخم ها و پرهیز از خونریزی بیش از حد می گردند. اگر پزشک به شرایطی مشکوک باشد که ممکن است بر تعداد RBC های شما تاثیر گذارد و یا علائمی داشته باشید که با کمبود اکسیژن خون مواجه هستید، این آزمایش را تجویز خواهد نمود. این علائم عبارتند از:
- تغییر رنگ آبی در پوست
- گیجی
- حساسیت بیش از حد و بی قراری
- تنفس نامنظم
آزمایش CBC معمولاً بخشی از آزمایش بدنی مرسوم می باشد. این می تواند شاخص سلامت کلی تلقی گردد. این آزمایش همچنین ممکن است قبل از یک جراحی انجام شود. اگر شما یک مشکل خونی داشته یا داروهایی مصرف می کنید که ممکن است بر تعداد RBCها تاثیر گذارند، پزشک ممکن است با تجویز این آزمایش نسبت به بررسی وضعیت شما و روند پیشرفت درمان تان اقدام کند. پزشک می تواند از آزمایش CBC برای نظارت بر مشکلاتی مانند لوسمی (سرطان خون) و عفونت های خونی استفاده کند.
شمارش تعداد گلبول های قرمز چگونه انجام می شود؟
شمارش RBCها یک آزمایش خون ساده است که می تواند در مطب پزشک نیز انجام شود. پزشک نمونه ای از خون وریدی شما را معمولاً از قسمت آرنج می گیرد. روند این کار به صورت است:
- پزشک ناحیه فرو کردن سوزن را با مواد ضدعفونی کننده تمیز می نماید.
- سپس وی یک نوار پلاستیکی را در قسمت بالای بازوی شما بسته و باعث می شود ورید دست به دلیل انباشت خون متورم شود.
- وی سپس به آرامی سوزنی را در ورید وارد کردن و نمونه خون را در یک سرنگ یا لوله آزمایش جمع آوری می کند.
- سپس سوزن را خارج کرده و نوار پلاستیکی را از بازوی شما باز می کند.
- پزشک نمونه خون شما را برای تحلیل به آزمایشگاه ارسال می کند.
برای آزمایش شمارش RBC چه آماده سازی هایی لازم است؟
به طور کلی هیچ آماده سازی خاصی برای این آزمایش لازم نیست. اما اگر از داروی خاصی استفاده می کنید باید پزشک خود را در جریان قرار دهید. این مطلب شامل داروهای تجویزه نشده یا مکمل ها نیز می شود. در صورت نیاز به اقدامات احتیاطی دیگر، پزشک در این باره به شما اطلاع رسانی خواهد کرد.
ریسک انجام آزمایش شمارش RBC چیست؟
در هر آزمایش خون، ریسک بروز خونریزی، کبودی یا بروز عفونت در ناحیه سوراخ شدگی پوست وجود دارد. ممکن است در لحظه ورود سوزن به بدنتان درد خفیفی حس کنید.
بازه طبیعی برای شمارش RBC کدام است؟
بر اساس گفته انجمن لنفوم و لوسمی:
- بازه طبیعی RBC برای مردان: 4.7 تا 6.1 میلیون گلبول در هر میکرولیتر (mcL) می باشد.
- بازه طبیعی RBC برای زنان غیر باردار: 4.2 تا 5.4 میلیون گلبول در هر میکرولیتر (mcL) می باشد.
- بازه طبیعی RBC برای کودکان: 4.0 تا 5.5 میلیون گلبول در هر میکرولیتر (mcL) می باشد.
این بازه ها ممکن است بسته به آزمایشگاه یا پزشک کمی متفاوت باشند.
شمارش بیش از حد عادی RBC ها به چه معناست؟
اگر تعداد RBCها در خون بیش از حد عادی باشد، به ایتروسیانوز مبتلا می باشید. این حالت ممکن است به دلیل عوامل زیر بروز کند:
- سیگار کشیدن
- بیماری های قلبی مادرزادی
- کمبود آب بدن
- کارسینوم سلول کلیوی، نوعی سرطان کلیه
- فیبروز ریوی
- پلی سیتمیا ورا، یک بیماری مغز استخوان که باعث تولید بیش از حد RBCها شده و با جهش ژنتیکی مرتبط می باشد.
- وقتی به ارتفاع بالاتری از سطح زمین می روید، تعداد RBCها در خون ممکن است برای مدت چند هفته افزایش یابد زیرا در این مناطق اکسیژن کمتری در هوا وجود دارد.
داروهای خاصی مانند: جنتامایسین و متیل دوپا می توانند تعداد RBC ها را افزایش دهند. جنتامایسین آنتی بیوتیکی است که برای درمان عفونت های باکتریایی در خون استفاده می شود. متیل دوپا معمولاً برای درمان فشار خون استفاده می شود. این دارو با شل کردن رگ های خونی به منظور جریان یافتن آسان تر خون در آنها عمل می کند. حتماً درباره داروهایی که مصرف می کنید با پزشک تان مشورت نمایید.
تعداد زیاد RBC ها ممکن است بدلیل آپنه خواب، فیبروز ریوی یا سایر شرایطی که باعث کاهش سطح اکسیژن در خون می شوند، بروز کند. داروهای افزایش دهنده عملکرد مانند: تزریقات پروتئینی و استروئیدهای آنابولیک نیز تعداد RBCها را افزایش می دهند. بیماری ها و سرطان های کلیه نیز می توانند در این مساله دخیل باشند.
تعداد کم RBC ها در خون یا غلظت خون پایین به چه معناست؟
اگر تعداد RBCها در خون کمتر از حد عادی می باشد (غلظت خون پایین)، ممکن است این مشکلات عامل آن باشند:
- کم خونی
- نقص در مغز استخوان
- کمبود اریتروپویتین که عامل اصلی کم خونی در بیماران مبتلا به بیماری مزمن کلیوی می باشد
- همولیز یا تخریب RBCها به دلیل تزریق خون یا آسیب به رگ های خونی
- خونریزی داخلی یا بیرونی
- لوسمی
- سوء تغذیه
- میلومای چندگانه، نوعی سرطان در سلول های پلاسما در مغز استخوان
- کمبود موادغذایی شامل: کمبود آهن، مس، فولات، ویتامین های B-6 و ویتامین B-12
- بارداری
- نارسایی های تیروئید
داروهای خاص نیز می توانند تعداد غلظت خون (RBC ها) را کاهش دهند بویژه:
- داروهای شیمی درمانی
- کلورام فنیکول که عفونت های باکتریایی را درمان می کند
- کوینیدین که بی نظمی در ضربان قلب را درمان می کند
- هیدانتواینز که معمولاً برای درمان صرع و اسپاسم های عضلانی استفاده می شود
RBC و سرطان های خون
سرطان های خون می توانند بر تولید و عملکرد RBCها تاثیر گذارند. آنها همچنین می توانند باعث ایجاد سطوح غیر عادی RBC شوند. هر نوع سرطان خون دارای تاثیر خاصی بر تعداد RBCها می باشد. سه نوع اصلی سرطان خون عبارتند از:
- لوسمی: که توانایی مغز استخوان برای تولید پلاکت ها و گلبول های قرمز خون را دچار مشکل می کند.
- لنفوم: که بر گلبول های سفید خون و سیستم ایمنی تاثیر می گذارد.
- میلوما: که مانع روند عادی تولید آنتی بادی ها در بدن می شود.
اگر نتایج غیر عادی بودند چطور؟
پزشک درباره وجود هر گونه نتایج غیر عادی در آزمایش با شما صحبت خواهد کرد. بسته به نتایج ممکن است نیاز به انجام آزمایشات دیگر نیز باشد. این می تواند شامل لکه خون می باشد که در آن یک لایه از خون در زیر میکروسکوپ مورد بررسی قرار می گیرد. لکه خون می تواند به یافتن وضعیت های غیر عادی در گلبول های خونی (مانند کم خونی سلول داسی شکل)، وجود نارسایی در گلبول های سفید مانند لوسمی و همچنین وجود انگل های خونی مانند مالاریا کمک نماید.
کم خونی وضعیتی است که در آن گلبولهای قرمز سالم کافی برای انتقال اکسیژن به نقاط مختلف بدن وجود ندارند. انواع کم خونی عبارتند از:
- کم خونی کمبود آهن که معمولاً به آسانی درمان می شود.
- کم خونی سلول داسی شکل که منجر به ایجاد گلبول های قرمز خون با شکلی غیر عادی می شود که به سرعت می میرند.
- کم خونی کمبود ویتامین که معمولاً از کمبود ویتامین B-12 نشات می گیرد.
تمامی انواع کم خونی نیازمند درمان می باشند. افراد مبتلا به کم خونی معمولاً دچار خستگی و ضعف هستند. آنها همچنین سردرد، دست و پاهای سرد و بی نظمی در ضربان قلب را نیز تجربه می کنند. نمونه برداری از مغز استخوان می تواند نشان دهد که چگونه گلبول های مختلف خونی در مغز استخوان ساخته می شوند. آزمایشات تشخیصی مانند: سونوگرافی یا الکتروکاردیوگرام می توانند به یافتن وضعیت هایی که بر قلب یا کلیه تاثیر می گذارند، کمک کنند.
تغییرات در سبک زندگی
تغییرات در سبک زندگی می تواند بر غلظت خون تاثیر گذارد. بعضی از این تغییرات عبارتند از:
- داشتن یک رژیم غذایی سالم و پرهیز از کمبود ویتامین
- ورزش منظم که نیازمند استفاده بدن از اکسیژن بیشتر می باشد
- پرهیز از مصرف آسپرین
- ترک سیگار
می توانید با استفاده از تغییرات زیر در سبک زندگی غلظت خون خود را کاهش دهید:
- کاهش میزان مصرف آهن و گوشت قرمز
- نوشیدن آب بیشتر
- پرهیز از مصرف مواد ادرار آور مانند نوشیدنی های دارای کافئین یا الکل
- ترک سیگار
تغییرات در رژیم غذایی
تغییرات در رژیم غذایی می تواند نقش مهمی در درمان های خانگی با افزایش یا کاهش تعداد گلبول های قرمز خون و درمان غلظت خون بازی کند. می توانید غلظت خون را با تغییرات زیر در رژیم غذایی افزایش دهید:
- افزودن غذاهای سرشار از آهن (مانند گوشت، ماهی و جگر)، لوبیای خشک، نخود فرنگی و سبزیجات برگی سبز (مانند اسفناج) به رژیم غذایی
- افزایش مصرف مس در رژیم غذایی با مصرف غذاهایی مانند صدف، جگر و آجیل
- مصرف بیشتر ویامین B-12 از طریق غذاهایی مانند تخم مرغ، گوشت و غلات غنی شده
منبع: healthline