صندوق های سرمایهگذاری قابل معامله در بورس (ETF) با نوسان اهرمی، نوعی صندوق تخصصی و پیشرفته هستند که هدف آنها تکرار چندبرابری (مانند 1.5 یا 2 برابر) تغییرات روزانه شاخصهای نوسان بازار است. برای دستیابی به این هدف، این صندوقها از ابزارهای مالی پیچیده ای مثل مشتقات (قراردادهای آتی، سواپ، آپشن) و همچنین سرمایه قرض گرفته شده استفاده میکنند. این نوع صندوق اهرمی (ETF) ها برای سرمایه گذارانی طراحی شدهاند که بهدنبال کسب سود بیشتر از نوسانات کوتاه مدت بازار هستند، ولی در مقابل باید ریسک بالاتری را بپذیرند.
شاخص اصلی مورد هدف این صندوق ها معمولاً شاخص نوسان CBOE یا همان VIX است، یا ترکیبی از قراردادهای آتی کوتاهمدت مرتبط با آن. طبق تحلیل زَک در آوریل 2025، این صندوق ها در دوران ناپایداری بازار معمولاً بازدهی خوبی در کوتاهمدت دارند و تا زمانی که نوسانات بازار ادامه دارد، قیمت آنها بالا میماند. با وجود محبوبیت این ابزارها در زمان های پرتلاطم، به دلیل تنظیم روزانه اهرم، تنها برای معاملات کوتاه مدت یا پوشش ریسک مناسب اند و نه برای سرمایهگذاری بلندمدت. در این مقاله از سلام دنیا، به بررسی دقیق عملکرد، ساختار و کاربردهای صندوق اهرمی (ETF) با نوسان اهرمی خواهیم پرداخت.
نکات کلیدی صندوق اهرمی قابل معامله (ETF)
- صندوق اهرمی قابل معامله (ETF) به دنبال این هستند که چند برابر بازده یک شاخص نوسان اصلی را به دست بیاورند.
- این شاخص نوسان اصلی معمولاً شاخص نوسان CBOE (VIX) است.
- این محصولات برای رسیدن به بازدهی اهرمی، از ابزارهای مشتقه مربوط به VIX و همچنین از بدهی (سرمایه قرض گرفتهشده) استفاده میکنند. به خاطر ساختار خاص این صندوقها، ارزش آنها معمولاً در طول زمان کاهش پیدا میکند، حتی اگر شاخص اصلی عملکرد خوبی داشته باشد. به همین دلیل، این صندوق اهرمی (ETF)ها فقط برای استراتژیهای معاملاتی پیچیده و معاملات درونروزی (یعنی خرید و فروش در یک روز) مناسب هستند.
حتما بخوانید: معرفی انواع ارزهای دیجیتال معتبر و آینده دار جهان
صندوق اهرمی قابل معامله (ETF) چیست؟
صندوق اهرمی (ETF) های شاخص سنتی تلاش میکنند عملکرد یک شاخص بازار را تکرار کنند. آنها این کار را با نگهداشتن اوراق بهاداری انجام میدهند که شبیه به ترکیب همان شاخص هستند و نسبتهای آنها هم مشابه شاخص مرجع است. مثلاً یک صندوق اهرمی (ETF) که شاخص S&P 500 را دنبال میکند، سهام هر 500 شرکتی را که در این شاخص لیست شدهاند در خود دارد، و به هر سهم بر اساس ارزش بازارش وزن داده میشود. صندوق اهرمی (ETF)های نوسانی روش کاملاً متفاوتی دارند. این صندوقها مثل صندوقهای معمولی نیستند که مجموعهای از سهام را نگه دارند یا دنبال کنند.
بلکه تمرکز آنها روی نوسانات بازار است؛ یعنی میزان تغییرات بزرگ و مکرر قیمتها، بدون توجه به جهت حرکت بازار (بالا یا پایین). این محصولات به سرمایهگذاران این امکان را میدهند که ریسک مربوط به نوسانات پیشبینیشده بازار را معامله کنند و از طریق آن، عدم قطعیتهای بازار را مدیریت کنند. بیشتر صندوق اهرمی (ETF)های نوسان، عملکرد خود را بر اساس شاخص نوسان CBOE (VIX) یا شاخصهای مشابه تنظیم میکنند. سرمایهگذاران نمیتوانند به طور مستقیم روی VIX سرمایهگذاری کنند، چون VIX خودش یک شاخص محاسبه شده است و یک دارایی واقعی نیست.
به همین دلیل، این صندوق اهرمی (ETF)ها برای دسترسی به نوسانات بازار از قراردادهای آتی یا دیگر قراردادهای مالی مشتقه استفاده میکنند تا ریسک مربوط به نوسانات را بهدست بیاورند. صندوق اهرمی (ETF)های نوسان اهرمی، نسخه پیشرفتهتر و پیچیدهتری از صندوق اهرمی (ETF)های نوسان معمولی هستند که تلاش میکنند بازده روزانه را چند برابر کنند. این صندوقها با استفاده از ابزارهای مالی مشتقه، بدهی و روشهای دیگر، میزان تأثیرپذیری خود از شاخصهای نوسان را بسیار افزایش میدهند.
برای مثال، یک صندوق اهرمی (ETF) نوسان اهرمی دو برابر، حرکات روزانه شاخص اصلیاش را دو برابر میکند؛ یعنی اگر شاخص اصلی 1 درصد تغییر کند، این صندوق اهرمی (ETF) حدود 2 درصد تغییر خواهد داشت. پس اگر قراردادهای آتی VIX سه درصد افزایش پیدا کنند، هدف این صندوق اهرمی (ETF) دو برابر (2x) این است که حدود 6 درصد سود کند (البته قبل از کم کردن کارمزدها و هزینهها). نکته خیلی مهم این است که این محصولات وقتی سود را چند برابر میکنند، در مقابل حرکت نوسانات به ضرر هم همینطور عمل میکنند و ضررها را هم چند برابر میکنند.
- نکته: نوسانات بازار ، سرعتی است که قیمت داراییها در یک بازه زمانی مشخص افزایش یا کاهش مییابد.
نحوه عملکرد صندوق اهرمی (ETF) های نوسان اهرمی
1. عملکرد صندوق اهرمی (ETF) های نوسان اهرمی: اندازهگیری نوسان
شاخص نوسان CBOE (VIX) اصلیترین ابزار برای اندازهگیری نوسان بازار است و معمولاً به آن «سنجش ترس» بازار گفته میشود. این شاخص، نوسان ضمنی (انتظار نوسان) قراردادهای آپشن شاخص S&P 500 را برای 30 روز آینده محاسبه میکند. یعنی VIX نشاندهنده سطح نوسانی است که بازار انتظار دارد در آینده رخ دهد، نه نوسانات گذشته. وقتی بازارها آرام هستند، عدد VIX معمولاً بین 10 تا 20 است، اما وقتی بازار دچار استرس یا نگرانی میشود، این عدد ممکن است تا 40، 50 یا حتی بیشتر افزایش پیدا کند.
برای مثال، در آوریل 2025 این عدد به 60 رسید و رکورد بالاترین عدد VIX برابر 87 است که در زمان بحران مالی سال 2008 ثبت شده بود. با اینکه شاخصهای دیگری هم برای اندازهگیری نوسان در بازارهای مختلف وجود دارد، مثل VXN برای بازار Nasdaq 100، VXEEM برای بازارهای نوظهور و EUVIX برای بازار سهام اروپا، اما شاخص VIX هنوز هم شناختهشدهترین و پرکاربردترین شاخص برای سنجش نوسانات بازار است.
حتما بخوانید: آموزش ساخت کیف پول در نوبیتکس
2. عملکرد صندوق اهرمی (ETF) های نوسان اهرمی: نوسانات معاملاتی
اگرچه خود شاخص VIX را نمیتوان مستقیماً خرید یا فروخت (این یک شاخص محاسبهشده است، نه یک دارایی)، سرمایهگذاران میتوانند از طریق چندین ابزار مالی در معرض ریسک قرار گیرند:
- قراردادهای آتی VIX: قراردادهای مالی هستند که پیشبینی میکنند شاخص VIX در تاریخ مشخصی در آینده چقدر خواهد بود.
- آپشنهای VIX: به سرمایهگذاران اجازه میدهد تا قراردادهای آتی VIX را با قیمتهای مشخص بخرند یا بفروشند، بدون اینکه مجبور باشند حتماً آن قراردادها را اجرا کنند.
- صندوق اهرمی (ETF) ها و ETN های نوسانپذیر: محصولاتی هستند که در بورس معامله میشوند (مثل VXX) و عملکرد شاخصهای آتی VIX را به صورت مستقیم دنبال میکنند، یعنی ارزش آنها شبیه به شاخصهای آتی VIX حرکت میکند.
راحتترین راه برای بیشتر سرمایهگذاران این است که از طریق صندوق اهرمی (ETF)های نوسانپذیر سرمایهگذاری کنند، چون این صندوقها پیچیدگیهای معاملات قراردادهای آتی را پشت صحنه برایشان مدیریت میکنند و خودشان کار سخت را انجام میدهند.
3. عملکرد صندوق اهرمی (ETF) های نوسان اهرمی: افزودن اهرم به ترکیب
صندوق اهرمی (ETF)های نوسان اهرمی، قدرت مالی بیشتری به کار میبرند تا بازده روزانه خود را چند برابر کنند. مثل دیگر صندوق اهرمی (ETF)های اهرمی، این صندوقها با گرفتن وام و بدهی، قراردادهای آتی، سواپ و آپشنهای بیشتری میخرند تا سطح ریسک بازارشان بیشتر از کل پولی باشد که دارند. آنها با ترکیب دقیق این ابزارهای مالی پیچیده و پول نقد، ریسک اضافی ایجاد میکنند که باعث میشود بازدهیشان چند برابر شود.
برای مثال، صندوق قابل معامله در بورس به نام آتی 2x Long VIX (UVIX) که حدود 90 میلیون دلار دارایی دارد (تا آوریل 2025)، بخشی از سرمایه خود را به عنوان وثیقه استفاده میکند تا بتواند پول قرض بگیرد و با آن قراردادهای سوآپ و موقعیتهای آتی بخرد. این کار باعث میشود که این صندوق بتواند ریسکی به اندازه 200 میلیون دلار روی شاخص نوسانات اصلی خودش ایجاد کند. هدف این صندوق این است که اگر شاخص 1 درصد افزایش پیدا کند، خودش 2 درصد سود کند، ولی اگر شاخص 1 درصد کاهش پیدا کند، این صندوق 2 درصد ضرر میکند.
تنظیم روزانه اهرم باعث میشود که UVIX و سایر محصولات نوسان اهرمی در بازارهایی که روند مشخصی دارند، معمولاً عملکرد شاخص خود را به خوبی دنبال کنند. اما وقتی بازارها دورههای نوسان جانبی یا بدون جهت مشخص دارند، این صندوقها ممکن است عملکردشان از شاخص اصلی فاصله بگیرد و دقیق نباشد. نمودار زیر نشان میدهد که ارزش شاخص VIX هر روز چگونه تغییر میکند و این تغییرات با قیمت یک صندوق اهرمی (ETF) نوسان معمولی و دو صندوق اهرمی (ETF) نوسان اهرمی متفاوت مقایسه شده است.
حتما بخوانید: نحوه خرید، فروش و سرمایه گذاری در بیت کوین
خطرات صندوق اهرمی (ETF) های نوسان اهرمی
- زیانهای تشدید شده: یعنی اینکه اگرچه صندوق اهرمی (ETF)های اهرمی میتوانند سود را چند برابر کنند، اما در عین حال وقتی ضرر میکنند، این ضررها هم چند برابر میشود و بزرگتر از حالت عادی خواهد بود.
- کشش نوسان: یعنی اینکه به خاطر نحوه محاسبه ترکیب بازدهها در هر روز، بازده یک صندوق اهرمی (ETF) در دورههای طولانیتر از یک روز فقط به تغییر کلی شاخص اصلی بستگی ندارد، بلکه به مسیر دقیق حرکت شاخص در طول آن دوره هم وابسته است. وقتی نوسانات بازار در یک حالت خنثی یا نوسانی (یعنی بدون روند مشخص) معامله میشوند، صندوق اهرمی (ETF)های اهرمی ممکن است در بلندمدت، حتی اگر سطح روزانه شاخص VIX تغییر خاصی نکند، ارزش خود را از دست بدهند.
- کاهش ارزش بازار (کانتانگو): به دلیل هزینههایی که هنگام تمدید یا تعویض قراردادهای آتی (که به آن رول کردن گفته میشود) به وجود میآید، همراه با اثرات کشش نوسان و اهرم، این صندوق اهرمی (ETF)ها در شرایطی که بازار آتی در حالت کانتانگو است — یعنی وقتی قراردادهای بلندمدت با قیمت بالاتری نسبت به قراردادهای کوتاهمدت معامله میشوند — بیشتر ارزش خود را از دست میدهند.
- نوسانات : یعنی وقتی که میزان نوسان بازار خودش به طور غیرمنتظره و ناگهانی تغییر میکند، این موضوع میتواند باعث شود قیمت این محصولات مالی اهرمی خیلی زیاد و سریع بالا و پایین برود. شاخص VVIX که به آن «VIX از VIX» هم میگویند، نشان میدهد چقدر نوسان شاخص VIX خودش تغییر میکند.
- ریسک طرف مقابل: یعنی وقتی که برای ایجاد اهرم، از قراردادهای مالیای استفاده شود که در بازار رسمی بورس معامله نمیشوند (که به آن بازار خارج از بورس یا OTC گفته میشود)، صندوق اهرمی (ETF) ممکن است با خطر عدم انجام تعهدات طرف مقابل قرارداد مواجه شود؛ یعنی ممکن است طرف مقابل نتواند وظایف مالی خود را انجام دهد و این باعث ریسک برای صندوق میشود.
- ریسک نقدینگی : وقتی بازارها تحت فشار قرار میگیرند، نقدینگی مشتقات اصلی اغلب کاهش مییابد، که میتواند بر توانایی صندوق اهرمی (ETF) در ردیابی شاخص اصلی تأثیر بگذارد.
نمونههایی از صندوق اهرمی (ETF) های نوسان اهرمی
- صندوق اهرمی (ETF) آتی کوتاهمدت ProShares Ultra VIX (UVXY): این صندوق تلاش میکند تا بازده یا ریسک روزانهاش را 1.5 برابر تغییرات روزانه شاخص آتی کوتاهمدت VIX کند. برای این منظور، در قراردادهای آتی VIX که سررسید آنها ماه اول و دوم است سرمایهگذاری میکند تا میانگین زمان باقیمانده تا سررسید قراردادهای آتی حدود یک ماه بماند. هزینه مدیریت این صندوق 0.95٪ است.
- سهام نوسانپذیر (VS) TRUST 2x Long VIX Futures صندوق اهرمی (ETF) (UVIX): این صندوق هدف دارد که بازده یا ریسک روزانهاش را دو برابر تغییرات روزانه شاخص آتی کوتاهمدت VIX کند. این صندوق به صورت یک مجموعه کالایی ساخته شده و هر روز قراردادهای آتی VIX ماه اول و دوم را تمدید میکند تا ساختار سرمایهگذاری خود را حفظ کند. هزینه مدیریت این صندوق نیز 0.95٪ است.
حتما بخوانید: فارکس چیست و چگونه کار میکند
- دو برابر سهم کوتاه مدت VIX روزانه کردیت سوئیس ولوسیتیشیرز (TVIX/F): هرچند TVIX/F در سال 2023 از فهرست بازار حذف شد، اما نمونه تاریخی مهمی است که نشان میدهد چگونه یک محصول با اهرم دو برابر، تغییرات روزانه شاخص آتی کوتاهمدت VIX مرتبط با شاخص S&P 500 را دنبال میکند. TVIX به صورت یک اوراق بهادار قابل معامله در بورس (نه یک صندوق اهرمی (ETF)) عرضه شد و به همین دلیل ریسک اعتباری قابل توجهی برای صادرکننده آن داشت.
- ProShares Short VIX Short-Term Futures صندوق اهرمی (ETF) (SVXY): این صندوق یک نوع صندوق اهرمی (ETF) است که عملکردش معکوس شاخص آتی کوتاهمدت S&P 500 را دنبال میکند، یعنی به جای اینکه با افزایش نوسانات سود کند، وقتی نوسانات کاهش مییابد، سود میکند. به این معنی که ریسک یا بازده روزانهاش منفی یک برابر (-1×) تغییرات شاخص است. به زبان ساده، SVXY روی پایین آمدن نوسانات بازار شرطبندی میکند. هزینه مدیریت این صندوق 0.95٪ است.
نکته: صندوق اهرمی (ETF) های اهرمی برای شاخصها و داراییهای مختلف مثل S&P 500، نفت خام و ارزهای دیجیتال ساخته شدهاند. این صندوقها با استفاده از اهرم، یعنی قدرت چندبرابر کردن، عمل میکنند. برخی از این صندوق اهرمی (ETF)ها بازده روزانه دارایی اصلی را دو یا سه برابر (2x یا 3x) افزایش میدهند، یعنی وقتی دارایی بالا میرود، سود بیشتری میدهند. بعضی دیگر هم به صورت معکوس عمل میکنند، یعنی وقتی دارایی پایین میآید، سود میدهند و بازدهشان هم دو یا سه برابر است.
مثالهایی از استفاده از صندوق اهرمی (ETF) نوسان اهرمی
1. یک بازار معمولی تر
فرض کنید شما یک تریدر هستید و متوجه میشوید که شاخص S&P 500 در سه روز گذشته 1.5 درصد کاهش یافته است، چون بازار منتظر انتشار اخبار اقتصادی مهم قبل از شروع معاملات امروز است. همزمان، شاخص VIX که نشاندهنده میزان نگرانی و نوسان بازار است، از عدد 15 به 19 رسیده و افزایش پیدا کرده است. شما فکر میکنید که دادههای اقتصادی ضعیف خواهند بود و این باعث میشود بازارها بیشتر سقوط کنند و نوسانات در کوتاهمدت بیشتر شود. بنابراین، پیشبینی میکنید که صبح بازار نوسانات افزایش پیدا میکند و بعدازظهر کمی کاهش مییابد. با این پیشبینی، یک سفارش خرید به ارزش 10,000 دلار برای سهم UVXY در قیمت 40.00 دلار هنگام باز شدن بازار ثبت میکنید.
این سفارش به شما 250 سهم با اهرم 1.5 برابر میدهد. همچنین، یک سفارش حد ضرر روی قیمت 39.00 دلار قرار میدهید تا اگر قیمت کاهش یافت و به این حد رسید، معامله به طور خودکار بسته شود (که برابر با ضرر 2.5٪ است). در عین حال، یک سفارش حد سود روی قیمت 47.50 دلار میگذارید تا وقتی قیمت به این هدف سود 18.75٪ رسید، معامله بسته شود و سودتان ثبت شود. وقتی بازار باز میشود، اخبار خیلی بدی میآید که باعث میشود شاخص S&P 500 حدود 1.2 درصد دیگر پایینتر برود.
در همین زمان، شاخص VIX که نشاندهنده ترس و نوسان بازار است، از 19 به 21 میرسد و حدود 10.5 درصد افزایش پیدا میکند. این باعث میشود قیمت صندوق UVXY که مربوط به نوسانات است، یک دفعه 21 درصد بالا برود. سفارش شما برای فروش و گرفتن سود وقتی قیمت به 47.50 دلار رسید انجام میشود. بعد از این حرکت، شاخص VIX کمی پایینتر میآید و روی عدد 20 ثابت میماند.
2. نمونهای از یک بازار بسیار بیثبات
فرض کنید در آوریل 2025، درست بعد از تغییرات مهم در قوانین تعرفهای آمریکا، در حال معامله هستید. تا 7 آوریل 2025، بازارهای جهانی خیلی ناپایدار و پر از آشفتگی هستند و شاخص VIX هر روز بالاتر از 50 واحد میرود — این عدد خیلی بالا و نادر است و نشاندهنده نوسانات شدید بازار است. در نهایت در آن روز، شاخص VIX روی عدد 45.31 بسته میشود که این سطح از زمان ماههای اول همهگیری کرونا در سال 2020 دیده نشده بود.
در آسیا، شاخص نیکی 225 ژاپن از وقتی که نوسانات مربوط به تعرفهها شروع شده، حدود 7.83 درصد افت کرده است. همچنین، شاخص هانگ سنگ در هنگ کنگ 13.22 درصد، شاخص تایوان 9.7 درصد و شاخصهای چین بین 7 تا 10 درصد کاهش داشتهاند. با این پیشبینی که نوسانات بازار بیشتر خواهد شد چون اعلام تعرفهها ادامه دارد، قبل از باز شدن بازار در 8 آوریل، شما سفارشی برای خرید 25,000 دلار از سهام صندوق Volatility Shares 2x Long VIX Futures صندوق اهرمی (ETF) (UVIX) با قیمت 59.03 دلار ثبت میکنید و اینطوری 423 سهم برای خودتان میخرید.
برای اینکه ریسک را کنترل کنید، حد ضرر خود را روی قیمت 55 دلار (یعنی اگر قیمت 7.3٪ پایینتر رفت، بفروشید) و حد سود خود را روی 77.70 دلار (یعنی اگر قیمت 35٪ بالا رفت، بفروشید) تنظیم میکنید. وقتی بازار باز میشود، قیمت UVIX از 59.03 دلار شروع میکند و خیلی سریع تا بالای 105 دلار هم میرسد. سفارش فروش شما برای گرفتن سود قبل از اینکه نوسانات به بالاترین حد برسد اجرا میشود و در کمتر از یک روز کاری، حدود 8,750 دلار سود (قبل از کم شدن هزینهها) برای شما به دست میآورد.
حتما بخوانید: کریپتوکارنسی یا ارز رمزنگار چیست
صندوق اهرمی (ETF) نوسان اهرمی از نظر ریسک و بازده چگونه با (ETF) سنتی مقایسه می شوند؟
صندوق اهرمی (ETF) های نوسانی اهرمی ریسک بیشتری دارند و نتایج آنها با صندوق اهرمی (ETF) های معمولی فرق میکند. در حالی که صندوق اهرمی (ETF) های معمولی سعی میکنند دقیقاً همگام با شاخص یا دارایی خود حرکت کنند و برای سرمایهگذاری بلندمدت مناسباند، صندوق اهرمی (ETF) های اهرمی بیشتر برای معاملههای کوتاهمدت و روزانه ساخته شدهاند.
صندوق اهرمی (ETF) های نوسان اهرمی چه تفاوتی با VVIX (VIX از VIX) دارند؟
صندوق اهرمی (ETF)های نوسان اهرمی به تریدرها اجازه میدهند که روی تغییرات نوسانات بازار شرطبندی کنند و از این تغییرات سود یا زیان ببرند. از طرف دیگر، شاخص VVIX بیشتر نشاندهنده میزان نگرانی یا عدم اطمینان سرمایهگذاران درباره نوسانات آینده بازار است و مثل یک «شاخص احساسات» بازار عمل میکند.
چگونه تغییرات در نوسانات، نوسانات اهرمی را تحت تأثیر قرار میدهد؟
وقتی نوسانات بازار زیاد میشود، صندوق اهرمی (ETF)های اهرمی که روی نوسان سرمایهگذاری میکنند، شرایط سختتری پیدا میکنند. آنها هر روز باید تغییرات بزرگتری در سرمایهگذاریهای خود انجام دهند که این باعث میشود هزینههای معامله بیشتر شود و در بازارهایی که خرید و فروش کمتر است، قیمتها هم ممکن است ناگهانی بیفتند. علاوه بر این، یک قانون ریاضی به نام "کشش نوسان" باعث میشود این صندوقها در بازارهای خیلی ناپایدار، سود کمتری به دست بیاورند یا حتی ضرر کنند. اینها فقط بخشی از مشکلاتی هستند که نوسانات بالا برای این صندوقها ایجاد میکند.
سخن آخر
صندوق اهرمی (ETF) های نوسان اهرمی به سرمایه گذاران این امکان را میدهند که از تغییرات سریع و ناگهانی نوسانات بازار سود ببرند. اما این صندوق ها سرمایه گذاری های پیچیده و پرخطر هستند و برای بیشتر افراد معمولی مناسب نیستند. چون ترکیبی از سختیهای اندازهگیری دقیق نوسانات و چالش های عملی کسب سود روزانه با استفاده از اهرم مالی دارند. این صندوقها ممکن است در کوتاهمدت سود زیادی بدهند، اما نگه داشتن آنها برای مدت طولانی معمولاً توصیه نمیشود.
مطالب مرتبط:
فناوری بلاک چین چیست و چگونه کار می کند؟
ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) چیست
دیدگاه ها