بیماری سلیاک نوعی اختلال خودایمنی است که در هنگام مصرف گلوتن ایجاد می شود. همچنین با نام «اسپروی غیر تروپیکال» یا «آنتروپاتی حساس به گلوتن» شناخته می شود. گلوتن پروتئینی است که در گندم، جو، گندم سیاه و سایر دانه ها موجود است. این همان چیزی است که بافت نان را الاستیک کرده و به آن حالت جویدنی می دهد.
هنگامی که شخص مبتلا به بیماری سلیاک چیزی حاوی گلوتن بخورد، بدن او به پروتئین ها واکنش نشان داده و پرز روده، که برآمدگی های انگشت شکل کوچک در امتداد دیواره روده هستند، دچار آسیب می شوند. هنگامی که پرزهای روده آسیب می بینند، روده کوچک نمی تواند به آسانی مواد مغذی موجود در غذاها را جذب کند. این مساله در نهایت می تواند منجر به سوء تغذیه، و همچنین از بین رفتن تراکم استخوان (پوکی استخوان)، سقط جنین، ناباروری، یا حتی بیماری های عصبی یا سرطان های خاص شود.
اگر بیماری سلیاک حداقل یک سال بدون مصرف کردن گلوتن بهبود پیدا نکرد، به آن بیماری سلیاک مقاوم یا غیر واکنشی می گویند. اکثر افراد مبتلا به سلیاک، هرگز نمی دانند که به این بیماری مبتلا هستند. محققان تصور می کنند که به اندازه 20 درصد از مردم مبتلا به این بیماری به طور صحیح تشخیص داده می شوند. صدمه به روده بسیار آهسته رخ می دهد، و علائم آنقدر متنوع است که تشخیص آن می تواند سال ها طول بکشد.
علائم بیماری سلیاک
بیماری سلیاک مشابه با آلرژی غذایی نیست، بنابراین علائم آن متفاوت است. اگر به گندم آلرژی دارید، اما چیزی حاوی گندم می خورید، ممکن است دچار خارش یا اشک چشم یا مشکل در تنفس شود. اگر به بیماری سلیاک مبتلا هستید و به طور تصادفی چیزی حاوی گلوتن مصرف می کنید، ممکن است علائمی از جمله موارد زیر را تجربه کنید:
- درد شکم
- کم خونی
- نفخ یا حس سیری
- درد استخوان یا مفاصل
- یبوست
- اسهال
- گاز معده
- سوزش معده
- جوش به شکل تاول و خارشی (که پزشکان آن را درماتیت هرپتی فرمیس می نامند)
- سردرد یا خستگی
- زخم دهان
- حالت تهوع
- آسیب سیستم عصبی، شامل بی حسی یا سوزن سوزن شدن دست و پا، مشکل تعادل یا تغییر در آگاهی
- ادرار بی رنگ، که بوی بد داشته یا شناور در آب (استئاتریا) است
- کاهش وزن
بیماری سلیاک و آلرژی به گندم همچنین می تواند باعث از بین رفتن تراکم استخوان و کاهش عملکرد طحال (hyposplenism) شود. کودکان مبتلا به بیماری سلیاک، با احتمال بیشتری به مشکلات روده دچار می شوند که به شرح زیر است:
- نفخ یا ورم شکم
- یبوست
- اسهال
- ادرار بی رنگ و بدبو
- ناراحتی معده یا استفراغ
- کاهش وزن
اگر بیماری سلیاک در کودک مانع از جذب مواد مغذی مورد نیاز بدن شود، می توانند مشکلاتی مانند موارد زیر را داشته باشند:
- کم خونی
- آسیب دیدن مینای دندان
- تاخیر در بلوغ
- عدم رشد در نوزادان
- پیچیدگی یا تغییر خلق و خو
- مشکلات عصبی مانند ناتوانی در یادگیری و اختلال بیش فعالی کمبود توجه (ADHD)
- رشد آهسته و قد کوتاه
همه افراد مبتلا به بیماری سلیاک علائم مشابهی ندارند. برخی از افراد متوجه هیچ گونه مشکلی نمی شوند، که می تواند تشخیص را دشوار کند.
علل و عوامل خطر بیماری سلیاک (آلرژی به گلوتن)
تحقیقات هیچ دلیل قطعی برای بیماری سلیاک نشان نمی دهند. به نظر می رسد که در بین خانواده ها پخش می شود و ممکن است مربوط به ژن های خاصی باشد. حوادث استرس زا پزشکی مانند عفونت ویروسی یا جراحی می توانند باعث بروز آن شوند. بنابراین، می تواند آسیب عاطفی یا ناشی از بارداری باشد. اگر یکی از اعضاء نزدیک خانواده شما به این بیماری مبتلا باشد، مانند والدین یا خواهر و برادر، احتمال یک دهم وجود دارد که به بیماری سلیاک مبتلا شوید. این بیماری بیشتر در بین قفقازی ها، و افراد مبتلا به بیماری های دیگر شایع است. بیماری ها به شرح زیر هستند:
- بیماری آدیسون
- سندرم داون
- رماتیسم مفصلی
- سندرم ترنر (وضعیتی که در آن زن کروموزوم X را از دست می دهد)
- دیابت نوع یک
عوارض بیماری سلیاک
در صورت عدم درمان، بیماری سلیاک می تواند خطرناک باشد. عوارض آن به شرح زیر است:
- سرطان، شامل سرطان لنفوم روده و سرطان روده کوچک
- آسیب مینای دندان
- ناباروری و سقط جنین
- عدم تحمل لاکتوز
- سوء تغذیه
- مشکلات سیستم عصبی مانند تشنج یا درد و بی حسی در دست ها و پاها (نوروپاتی محیطی)
- بیماری لوزالمعده
- استخوان های ضعیف
آزمایش و تشخیص بیماری سلیاک
پزشکان از دو نوع آزمایش خون استفاده می کنند تا تشخیص دهند آیا شما به بیماری سلیاک مبتلا هستید یا خیر:
- تست های سرولوژی که به دنبال آنتی بادی های خاص هستند
- آزمایش ژنتیکی برای جستجوی آنتی ژن های لکوسیت انسانی برای رد بیماری سلیاک
اگر رژیم غذایی فاقد گلوتن دارید، قبل از انجام آزمایش آنتی بادی، باید این رژیم را کنار گذاشته تا نتایج آزمایش صحیح باشد. اگر آزمایش خون نشان می دهد که شما ممکن است به بیماری سلیاک مبتلا باشید، احتمالاً نیاز به آندوسکوپی دارید. این روشی است که به وسیله آن پزشک می تواند به روده کوچک شما نگاه کرده و کمی از بافت آن نمونه برداری کرده تا ببیند آیا آسیب دیده است.
درمان بیماری سلیاک
هیچ دارویی، بیماری سلیاک را درمان نمی کند. نیاز است تا رژیم غذایی خود را تغییر دهید. مگر اینکه رژیم غذایی شما فاقد گلوتن باشد، غذاهایی که عموما از دانه ها ساخته شده اند از جمله موارد زیر را مصرف نکنید:
- آبجو
- نان، کیک و سایر غذاهای پخته شده
- غلات
- ماکارونی
محصولات متداول مانند داروها و خمیر دندان ها نیز می توانند حاوی گلوتن باشند، بنابراین بررسی برچسب محصول مهم است. اگر کمبود جدی مواد مغذی داشته باشید، ممکن است پزشک، ویتامین های فاقد گلوتن و مکمل های معدنی برای شما تجویز کرده و در صورت بروز جوش پوستی، به شما دارو دهد. بعد از چند هفته داشتن رژیم غذایی فاقد گلوتن، روده کوچک شما شروع به ترمیم می کند و احساس بهتری خواهید داشت.
منبع: webmd