کار کلیه، به طور اعم، دفع مواد زائد تولیدی در بدن و به طور اخص، دفع محصولات نهایی سوخت و ساز پروتئین در بدن است. اگر میزان ادرار یا غلظت آن ناکافی باشد، این مواد دفعی (زائد) در بدن باقی می مانند. اوره یکی از محصولات نهایی سوخت و ساز پروتئین است که از هضم غذاها و تجزیه ی بافت های بدن حاصل می شود.
شایع ترین بیماری های کلیه
1. «نفریت حاد؛ التهاب کلیه» چیست و چگونه به وجود می آید؟
هنگام بروز نفریت (التهاب کلیه) حاد، دفع ادرار به میزان قابل توجهی کم می شود و اوره و دیگر محصولات نهایی سوخت و ساز پروتئین در بدن باقی می مانند.
رژیم غذایی مناسب برای درمان و بهبودی التهاب کلیه
محدود کردن مصرف غذاهای پروتئینی
یک رژیم غذایی پر کربوهیدرات، کم پروتئین و کم نمک توأم با مصرف محدود مایعات توصیه می شود. محدود کردن مصرف غذاهای پروتئینی، تولید اوره و دیگر مواد زائد را به میزان قابل توجهی کاهش می دهد. تأمین "مواد محافظت کننده از پروتئین ها"، نظیر کربوهیدرات ها و چربی ها موجب کاهش تجزیه ی پروتئین های بافتی بدن می شود، البته نمی توان مصرف همه ی پروتئین ها را بدون استثناء محدود کرد. بلافاصله بعد از بهبود کلیه ها و بازگشت جریان ادرار به وضعیت طبیعی باید پروتئین کافی به بدن رسانده شود.
تعادل سدیم و پتاسیم
کلیه های سالم می توانند نیاز بدن به سدیم و پتاسیم را به طور خودکار تنظیم کنند. در افراد مبتلا به نفریت حاد، کلیه ها قادر به دفع سدیم و پتاسیم نیستند و در نتیجه تعادل الکترولیت های بدن به هم می خورد؛ بنابراین باید مصرف مواد معدنی توسط این افراد محدود شود. تا مادامی که تورم (ادم) وجود دارد، باید مصرف نمک محدود شود. فرد مبتلا به نفریت مجاز است که فقط روزانه دو نوبت آب میوه یا سوپ سبزیجات مصرف کند.
میزان آب مصرفی
غیر از آبی که به صورت ادرار دفع می شود، روزانه تقریبا یک لیتر آب از طريق تنفس، تعرق و مدفوع از بدن خارج می شود. افراد مبتلا به نفریت حاد باید مصرف روزانه ی مایعات و مقدار ادرار دفع شده ی خود را ثبت و به شکل نمودار رسم کنند. مقدار آب مصرفی روزانه ی این افراد (از جمله آب میوه، شیر، چای و انواع سوپ) باید یک لیتر بیشتر از آب دفع شده از بدن آنها به شکل ادرار باشد.
2. «سندرم نفروزی کلیه» چیست و چگونه به وجود می آید؟
وجه مشخصه ی این بیماری، بروز درجه ی متغییری از اختلالات دفع پروتئین به همراه ادرار و اډم (تورم بدن به دلیل دفع نشدن آب از آن) است. در این بیماران، مقدار کلسترول موجود در سرم خون بالاست، ولی مقدار کل ادرار دفع شده ی بیمار، ممکن است طبیعی باشد.
رژیم غذایی مناسب برای درمان و بهبود «سندرم نفروزی کلیه»
چون در سندرم نفروزی، پروتئین از طریق ادرار دفع می شود، این مسئله به تهی شدن بافت ها از پروتئین منجر می گردد؛ بنابراین توصيه می شود که بیماران مبتلا به این سندرم از یک رژیم غذایی سرشار از پروتئین و با میزان چربی متوسط پیروی کنند. تا زمانی که ادم ادامه دارد باید نمک به صورت محدود مصرف شود.
3. سنگ های دستگاه ادراری چیست و چگونه به وجود می آید؟
همان طور که قبلا اشاره شد، کار کلیه ها دفع محصولات نهایی متابولیسم نظیر اسید اوریک، فسفات و اگزالات همراه با مواد معدنی نظیر سدیم، کلسیم و منیزیم است. اگر این مواد معدنی، متبلور (کریستالیزه) شده و در کلیه ها رسوب کنند سنگ کلیه تشکیل می شود. شایع ترین سنگ های کلیوی اگزالات ها، اورات ها یا فسفات ها، به همراه کلسیم هستند.
رژیم غذایی مناسب برای درمان و بهبود «سنگ های دستگاه ادراری»
تشکیل سنگ یک فرایند تدریجی است که در طی یک دوره زمانی بلند مدت صورت می گیرد و اگر شرایط برای تشکیل آن مناسب باشد، تا آخر عمر ادامه می یابد؛ بنابراین لازم است که شخص همواره در مورد مصرف مایعات و رژیم غذایی اش کاملا هوشیار باشد.
اصل اساسی در درمان سنگ های دستگاه ادراری مصرف مایعات کافی نظیر آب، شیر نارگیل، ماء الشعیر، آب میوه، سوپ های رقیق و چای کم رنگ به منظور اطمینان از دفع بیش از 2 لیتر ادرار در روز است. ادرار رقیق شده مانع تمرکز مواد معدنی می شود و همچنین ادرار را به سمت خنثی شدن می برد و بدین ترتیب از واکنش اسید قوی یا باز قوی - که شرایط را برای رسوب کریستال ها مهیا می نماید - جلوگیری می کند.
آیا رژیم غذایی در تشکیل سنگ کلیه نقش دارد؟
با اینکه نقش دقیق رژیم غذایی در تشکیل سنگ های ادراری هنوز کاملا مشخص نشده است، ولی سفارش می شود که متناسب با نوع سنگ های تشکیل شده، مصرف غذا های سرشار از کلسیم، اگزالات یا اسید اوریک محدود شود؛ یعنی اگر سنگ کلیه ی شما بیشتر از جنس کلسیم است، باید مصرف غذاهای حاوی کلسیم را کاهش دهید، یا اگر اگزالاتی است باید مصرف غذاهای حاوی اگزالات را محدود کنید و الی آخر.
غذاهای غنی از کلسیم
انواع لوبیا و باقلا، گل کلم، سیب زمینی، زرده ی تخم مرغ، انجیر، شیر و محصولات لبنی (غیر از کره ی گیاهی و کره ی حیوانی).
غذاهای غنی از اگزالات
گوجه فرنگی، اسفناج، توت فرنگی، سیب استوایی، چیکو، شکلات، کاکائو و چای
غذاهای غنی از اسید اوریک
کلیه، جگر سیاه، ماهی آزاد و ساردین.