فنتانیل (fentanyl) یک داروی قوی ضد درد اوپیوئیدی که تنها توسط پزشک قابل تجویز است و زمانی استفاده می‌شود که سایر داروهای ضد درد مؤثر نبوده یا قابل استفاده نیستند. در زندگی روزمره، گاهی درد شدید جسمی نیازمند داروهایی قوی است که بتوانند کیفیت زندگی را حفظ کنند و به افراد امکان انجام فعالیت‌های روزانه را بدهند. یکی از این داروها، فنتانیل است. فنتانیل در چندین فرم و با قدرت‌های مختلف موجود است و مصرف آن نیازمند دقت و پیروی کامل از دستور پزشک است. اگر درد شما به‌خوبی کنترل نمی‌شود یا عوارض جانبی غیرمنتظره‌ای تجربه می‌کنید، حتماً به پزشک خود مراجعه کنید. در این مقاله از سلام دنیا به بررسی فنتانیل چیست؛ انواع اشکال فنتانیل، نحوه مصرف صحیح و عوارض فنتانیل پرداخته‌ایم.
فنتانیل چیست؛ نحوه عملکرد فنتانیل و موارد مصرف
فنتانیل یک داروی قوی اوپیوئیدی است که پزشک شما می‌تواند به‌عنوان بخشی از یک برنامه جامع برای مدیریت درد تجویز کند. این دارو با قطع کردن سیگنال‌های درد بین مغز و بدن، احساس درد را کاهش می‌دهد و مستقیماً روی سیستم عصبی مرکزی اثر می‌گذارد. فنتانیل برای درمان درد شدید و کوتاه‌مدت ناشی از آسیب‌های جدی یا جراحی استفاده می‌شود و همچنین ممکن است برای درد شدید مزمن یا درد ناشی از سرطان نیز تجویز شود. مدت زمان و دوز مصرف فنتانیل به دلیل استفاده شما بستگی دارد؛ برای مثال، پچ‌های فنتانیل در درد سرطان یا مراقبت‌های تسکینی ممکن است برای استفاده مادام‌العمر تأیید شده باشند، در حالی که فنتانیل برای درد حاد یا بیهوشی تنها برای مدت کوتاهی استفاده می‌شود.
حتما بخوانید: قرص آنتی اکسیدان برای چیست
فرم های مختلف فنتانیل کدامند؟
فنتانیل در چندین شکل و با قدرت‌های متفاوت در دسترس است، از جمله:
- پچ‌های پوستی (پچ‌هایی که روی پوست چسبانده می‌شوند)
- قرص‌های مکیدنی (Actiq®)
- قرص‌های بوکال (کنار گونه) (Fentora®) که در داخل دهان حل می‌شوند
- قرص‌های زیرزبانی (Abstral®)
فنتانیل همچنین می‌تواند به صورت اسپری بینی یا تزریق (داخل عضله یا رگ) برای درد شدید و ناگهانی یا قبل از جراحی داده شود.
عوارض جانبی احتمالی مصرف فنتانیل چیست؟
تمام اوپیوئیدها، از جمله فنتانیل، می‌توانند عوارض جانبی داشته باشند که شامل مشکلات تنفسی خطرناک و تهدیدکننده زندگی می‌شود. احتمال بروز عوارض جانبی بیشتر است:
- زمانی که برای اولین بار فنتانیل را مصرف می‌کنید
- بعد از افزایش دوز دارو
- اگر سن بالایی داشته باشید
- اگر مشکل ریوی قبلی داشته باشید
عوارض جانبی فنتانیل مشابه سایر اوپیوئیدها است و شامل موارد زیر می‌شود:
- جوش یا واکنش پوستی ناشی از پچ فنتانیل
- یبوست
- سردرد یا سرگیجه
- خستگی یا خواب‌آلودگی (به ویژه بلافاصله پس از مصرف دوز)
- کاهش اشتها، تهوع و استفراغ
حتما بخوانید: قرص pms برای چی خوبه
تأثیر فنتانیل بر هر فرد متفاوت است. اگر هنگام مصرف فنتانیل هر یک از این عوارض را تجربه کردید یا چیزی باعث ناراحتی شما شد، با پزشک یا داروساز خود مشورت کنید.
خطرات مرتبط با فنتانیل چیست؟
اوپیوئیدها داروهای قوی برای تسکین درد هستند که ممکن است باعث مشکلات تنفسی جدی و حتی کشنده شوند. فنتانیل ممکن است باعث شود رانندگی یا کار با ماشین‌آلات سنگین برای شما دشوار شود. اگر اخیراً مصرف داروی اوپیوئید را شروع کرده‌اید یا دوز دارو را تغییر داده‌اید، احتمال بروز تصادف برای شما بیشتر است. از پزشک خود بپرسید آیا در هنگام مصرف فنتانیل رانندگی کردن قانونی است یا خیر. همچنین با شرکت بیمه خودرو خود تماس بگیرید، زیرا ممکن است تصادفات رخ داده در هنگام مصرف فنتانیل تحت پوشش بیمه نباشد. فنتانیل برای برخی افراد مناسب نیست، برای مثال اگر:
- الکل مصرف می‌کنید
- داروهای دیگری مصرف می‌کنید که باعث خواب‌آلودگی می‌شوند، مانند بنزودیازپین‌ها
- عملکرد ریه یا کبد شما دچار اختلال است
تحمل و وابستگی به اوپیوئید
اگر از داروهای اوپیوئید استفاده می‌کنید، ممکن است دچار تحمل دارویی شوید. این یعنی ممکن است برای رسیدن به همان اثر، نیاز به دوزهای بالاتر داشته باشید. با افزایش دوز، احتمال بروز عوارض جانبی نیز بیشتر می‌شود. همچنین ممکن است حتی اگر فنتانیل را دقیقاً طبق دستور پزشک و فقط برای مدت کوتاهی مصرف کنید، دچار وابستگی شوید. پزشک شما نحوه مصرف فنتانیل را زیر نظر خواهد داشت تا احتمال بروز آسیب، از جمله سوءمصرف، اعتیاد و وابستگی را کاهش دهد. اگر نگرانید که ممکن است به فنتانیل معتاد یا وابسته شده باشید، حتماً این موضوع را به پزشک خود اطلاع دهید تا بتوانید کمک دریافت کنید. همچنین می‌توانید با خط ملی مشاوره اعتیاد و مواد مخدر (شماره 1800 250 015) تماس بگیرید که به صورت 24 ساعته پشتیبانی و اطلاعات درمانی ارائه می‌دهد.
اوردوز اوپیوئید
- اگر فردی نفس نمی‌کشد یا واکنشی نشان نمی‌دهد، فوراً کمک بگیرید. با شماره سه صفر صفر (000) تماس بگیرید و درخواست آمبولانس کنید.
- اگر مقدار زیادی فنتانیل مصرف کنید (که به آن اوردوز گفته می‌شود)، دریافت کمک پزشکی فوری بسیار مهم است. اوردوز داروهای اوپیوئید می‌تواند باعث توقف تنفس شود.
علائم اوردوز شامل موارد زیر است:
- خواب‌آلودگی شدید
- مشکل در تنفس
- از دست دادن هوشیاری
- مردمک‌های بسیار کوچک (مردمک‌های نقطه‌ای)
دسترسی به داروی ضد اوردوز: ناکسون (Naloxone) دارویی است که می‌تواند به طور موقت اثرات اوردوز اوپیوئید را معکوس کند. دولت استرالیا این دارو را به صورت رایگان و بدون نیاز به نسخه، در اختیار افرادی قرار می‌دهد که ممکن است دچار اوردوز شوند یا شاهد آن باشند.
حتما بخوانید: طریقه مصرف، خواص و عوارض فارماژلیتان
چگونه فنتانیل را مصرف کنیم؟
پیروی دقیق از دستورالعمل‌های پزشک یا داروساز هنگام مصرف فنتانیل بسیار مهم است. هرگز داروی اوپیوئید تجویز شده برای شخص دیگری را مصرف نکنید و همچنین داروی اوپیوئیدی که برای شما تجویز شده را به دیگران ندهید. پزشک شما بهترین فرد برای راهنمایی درباره مناسب بودن فنتانیل برای شما، میزان دوز و مدت زمان مصرف آن است. همیشه مطمئن شوید که فرم و دوز صحیح فنتانیل را مصرف می‌کنید. قرص‌ها و لوژان‌های فنتانیل قابل تعویض نیستند، بنابراین حتماً از برندی که پزشک شما تجویز کرده استفاده کنید. فرم‌های مختلف فنتانیل به روش‌های متفاوتی مصرف می‌شوند.
1. نحوه مصرف فنتانیل: چسب‌های ترانس‌درمال
چسب‌های ترانس‌درمال روی پوست خشک، بدون التهاب و بدون مو در ناحیه بالای تنه قرار داده می‌شوند.
- حتماً قبل از چسباندن، تاریخ و ساعت را با ماژیک دائمی روی چسب بنویسید.
- چسب‌ها را نبرید یا تقسیم نکنید و از چسبی که آسیب دیده یا بریده شده استفاده نکنید.
- پس از 7 روز چسب را بردارید و چسب جدید را روی ناحیه دیگری از پوست قرار دهید.
- از استفاده مجدد چسب روی همان ناحیه حداقل به مدت 3 هفته خودداری کنید.
- بین تعویض چسب‌ها، مطمئن شوید که چسب هنوز سر جای خود است.
- هنگام استفاده از چسب، اجازه ندهید چسب با منابع گرمایی مستقیم مانند پتوهای برقی، کیسه‌های گرم‌کننده، سونا یا حمام آب گرم تماس پیدا کند.
- پس از برداشتن چسب، حداقل به مدت 2 روز از قرار دادن آن ناحیه پوست در معرض آفتاب خودداری کنید، زیرا ممکن است حساس‌تر از حد معمول باشد.
دور انداختن چسب فنتانیل مصرف شده: چسب مصرف شده را طوری تا کنید که دو طرف چسبناک آن به هم بچسبد.
2. نحوه مصرف فنتانیل: لوژان‌ها
لوژان‌ها (Actiq®) در دهان، مقابل گونه قرار داده می‌شوند و با استفاده از اپلیکاتور در دهان حرکت داده می‌شوند.
- اجازه دهید به مدت 15 دقیقه حل شود، بدون اینکه بجوید.
- هنگام استفاده از لوژان فنتانیل، بهداشت دهان و دندان را رعایت کنید، زیرا لوژان حاوی شکر است.
- هر لوژان نیمه‌استفاده شده باید به داروخانه بازگردانده شود.
3. نحوه مصرف فنتانیل: قرص‌های زیرزبانی
قرص‌های زیرزبانی (Abstral®) زیر زبان گذاشته شده و باید تا زمان حل شدن همان‌جا باقی بمانند.
- قرص‌ها را بمکید، قورت ندهید و نجوید.
- ممکن است هنگام مصرف این دارو دهان شما خشک شود. اگر دهانتان خشک شد، قبل از استفاده از قرص دهانتان را با آب مرطوب کنید.
4. نحوه مصرف فنتانیل: قرص‌های بوکال
قرص‌های بوکال بین گونه و لثه نزدیک دندان‌های آسیاب عقب قرار داده می‌شوند. همچنین می‌توان آنها را زیر زبان گذاشت.
- تا زمانی که قصد استفاده ندارید، قرص را از بسته‌بندی جدا نکنید.
- اجازه دهید قرص کاملاً حل شود، بدون جویدن یا بمکیدن.
- اگر دهانتان خشک است، قبل از استفاده با کمی آب آن را مرطوب کنید.
- هنگام حضور قرص در دهان، چیزی نخورید و ننوشید.
- اگر بعد از 30 دقیقه قطعاتی از قرص باقی ماند، می‌توانید آنها را با یک لیوان آب قورت دهید.
حتما بخوانید: مولتی ویتامین ای تا زد ( a-z) برای چی خوبه
5. نحوه مصرف فنتانیل: فنتانیل داخل بینی
- فنتانیل به صورت اسپری داخل بینی استفاده می‌شود. این روش معمولاً برای تسکین درد کودکان در بیمارستان است و پرسنل بهداشتی مسئولیت استفاده صحیح و ایمن آن را دارند.
6. نحوه مصرف فنتانیل: تزریق فنتانیل
- تزریق فنتانیل نیز فقط توسط افراد حرفه‌ای و مجاز در مراکز درمانی انجام می‌شود.
چگونه داروها را به صورت ایمن دور بریزیم؟
چسب مصرف شده فنتانیل را طوری تا کنید که دو طرف چسبناک آن به هم بچسبد و سپس در سطل زباله‌ای امن و دور از دسترس کودکان و حیوانات خانگی بیندازید. دور ریختن ایمن داروهای اپیوئیدی بلااستفاده اهمیت زیادی دارد. داروهای بلااستفاده را می‌توانید به هر داروخانه‌ای بازگردانید. داروهای بلااستفاده را فقط برای «احتمال نیاز» نگه ندارید، چون این کار ممکن است باعث استفاده نادرست یا ناایمن شود. فنتانیل را دور از دسترس کودکان و حیوانات خانگی نگه دارید. هرگز داروها را داخل سطل زباله نیندازید یا در توالت نیندازید، چون این کار برای دیگران خطرناک است و به محیط زیست آسیب می‌زند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟
اگر درد شما با مصرف فنتانیل به‌خوبی کنترل نمی‌شود یا عوارض جانبی غیرمنتظره یا ناخوشایندی دارید، حتماً به پزشک مراجعه کنید. برای مدیریت درد گزینه‌های مختلفی وجود دارد و پزشک می‌تواند روش‌های دیگری را پیشنهاد دهد. بدون مشورت با پزشک، دوز فنتانیل را تغییر ندهید.
آیا جایگزینی برای فنتانیل وجود دارد؟
درد هر فرد متفاوت است و داروهای تسکین درد بسته به شرایط مختلف تجویز می‌شوند. اگر فنتانیل برای شما تجویز شده و همچنان درد دارید، با پزشک خود درباره روش‌های دیگر کنترل درد صحبت کنید. همیشه قبل از تغییر در نوع یا مقدار دارویی که مصرف می‌کنید، با پزشک یا داروساز مشورت کنید. اگر دچار درد مزمن (طولانی‌مدت) هستید، پزشک ممکن است پیشنهاد دهد که با ایجاد تغییراتی در سبک زندگی، بهتر با درد کنار بیایید. این تغییرات می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- بهبود آمادگی جسمانی
- تنظیم فعالیت‌ها در طول روز
- شرکت در فعالیت‌های اجتماعی
- استفاده از تکنیک‌های آرام‌سازی
- مدیریت کلی سلامت بدن
سخن آخر
در مجموع، فنتانیل یک داروی قوی اوپیوئیدی است که به‌عنوان بخشی از برنامه مدیریت درد توسط پزشک تجویز می‌شود و می‌تواند در کنترل درد شدید و حاد یا مزمن بسیار مؤثر باشد. این دارو در فرم‌ها و دوزهای مختلف موجود است و مصرف ایمن آن مستلزم پیروی دقیق از دستور پزشک و آگاهی کامل از عوارض و خطرات احتمالی است. فنتانیل ممکن است باعث عوارض جدی و حتی تهدیدکننده زندگی شود، بنابراین توجه به علائم، دوری از مصرف خودسرانه و مشورت منظم با پزشک اهمیت ویژه‌ای دارد. همچنین استفاده از روش‌های ایمن برای دور ریختن داروهای مصرف شده و اطلاع از جایگزین‌های ممکن می‌تواند در کاهش خطرات نقش مهمی ایفا کند. در نهایت، ترکیب درمان دارویی با تغییرات سبک زندگی می‌تواند به مدیریت بهتر درد و حفظ کیفیت زندگی کمک کند.
مطالب مرتبط:
بهترین قرص های ترک اعتیاد گیاهی
قرص ید برای تیروئید در تشعشعات هسته ای
مصرف همزمان ویتامین دی و منیزیم
دیدگاه ها