مننژیت التهاب مایع و غشاء (مننژ) اطراف مغز و نخاع است. تورم ناشی از مننژیت معمولاً باعث بروز علائم و نشانه هایی مانند سردرد، تب و سفتی گردن می شود. در این مقاله سلام دنیا، قصد داریم، درباره اینکه مننژیت چیست و چه علائمی دارد، و راه های تشخیص، عوارض و پیشگیری، واکسیناسیون و درمان مننژیت صحبت کنیم. با ما همراه باشید.
مننژیت چیست؟
مننژیت التهاب مایع و غشاء (مننژ) اطراف مغز و نخاع است. تورم ناشی از مننژیت معمولاً باعث بروز علائم و نشانه هایی مانند سردرد، تب و سفتی گردن می شود. بیشتر موارد مننژیت در ایالات متحده ناشی از عفونت ویروسی است، اما عفونت های باکتریایی، انگلی و قارچی هم سایر علل بروز این بیماری هستند. برخی از موارد ابتلا به مننژیت بدون درمان در عرض چند هفته بهبود پیدا می کنند. اما برخی دیگر می توانند تهدید کننده حیات بیمار باشند و نیاز به درمان فوری آنتی بیوتیکی داشته باشند.
اگر مشکوک به مننژیت هستید، فوراً به دنبال مراقبت های پزشکی باشید. درمان زودهنگام مننژیت باکتریایی می تواند مانع از بروز عوارض جدی آن شود.
علائم مننژیت در بزرگسالان و کودکان
علائم اولیه مننژیت ممکن است مشابه بیماری آنفولانزا (سرماخوردگی شدید) باشد. علائم ممکن است طی چند ساعت یا در طی چند روز ایجاد شود.
علائم و نشانه های احتمالی در افراد بالای 2 سال عبارتند از:
- تب شدید ناگهانی
- گرفتگی گردن
- سردرد شدیدی که به نظر با حالت عادی متفاوت است
- سردرد همراه با حالت تهوع یا استفراغ
- گیجی یا مشکل در تمرکز
- تشنج
- خواب آلودگی یا مشکل در بیدار شدن
- حساسیت به نور
- بی اشتهایی و تشنگی
- بثورات پوستی (گاهی اوقات، مانند علائم مننژیت مننگوکوکی)
حتما بخوانید: علت سردرد همراه با حالت تهوع و چشم درد چیست؟
علائم مننژیت در نوزادان تازه متولد شده
نوزادان و نوزادان تازه متولد شده ممکن است این علائم را داشته باشند:
- تب شدید
- گریه مداوم
- خواب آلودگی یا تحریک پذیری بیش از حد
- مشکل بیدار شدن از خواب
- بی تحرکی یا سستی
- بیدار نشدن برای غذا خوردن
- تغذیه ضعیف
- استفراغ
- برآمدگی در نقطه نرم بالای سر نوزاد (فونتانل)
- سفتی در بدن و گردن
- آرام کردن نوزادان مبتلا به مننژیت ممکن است دشوار باشد، و حتی وقتی در آغوش گرفته می‌شوند، هم گریه آنها شدیدتر می شود.
زمان مراجعه پزشک برای مننژیت
اگر شما یا یکی از اعضای خانواده‌تان علائم یا نشانه‌های مننژیت را دارید، فوراً به دنبال درمان های پزشکی باشید:
- تب
- سردرد شدید و بی امان
- گیجی
- استفراغ
- سفتی گردن
مننژیت باکتریایی خطرناک است و بدون درمان فوری آنتی بیوتیکی می تواند در عرض چند روز کشنده باشد. تاخیر در درمان خطر آسیب دائمی مغز یا مرگ را افزایش می دهد. همچنین اگر یکی از اعضای خانواده یا فردی که با آن زندگی می کنید یا کار می کنید مبتلا به مننژیت باشد، بهتر است که با پزشک خود صحبت کنید. ممکن است برای جلوگیری از ابتلا به عفونت نیاز به مصرف دارو داشته باشید.
علت بروز مننژیت
عفونت های ویروسی شایع ترین علت مننژیت هستند و پس از آن عفونت های باکتریایی و به ندرت عفونت های قارچی و انگلی در بروز این بیماری نقش دارند. از آنجایی که عفونت های باکتریایی می توانند تهدید کننده حیات باشند، شناسایی علت بیماری ضروری است.
انواع مننژیت
1. مننژیت باکتریایی
باکتری هایی که وارد جریان خون می شوند به مغز و نخاع راه پیدا می کنند که این منجر به مننژیت حاد باکتریایی می شوند. اما این نوع مننژیت زمانی که باکتری ها مستقیماً به مننژها حمله می کنند نیز ممکن است رخ دهد. این ممکن است ناشی از عفونت گوش یا سینوس، شکستگی جمجمه، یا -به ندرت- برخی از جراحی ها باشد.
چندین گونه از باکتری ها می توانند باعث مننژیت حاد باکتریایی شوند که رایج ترین آنها شامل:
استرپتوکوک پنومونیه (پنوموکوک). شایع ترین علت بروز مننژیت باکتریایی در نوزادان، کودکان خردسال و بزرگسالان در ایالات متحده این باکتری است. این باکتری منجر به بروز بیماری ذات الریه (سینه پهلو) یا عفونت گوش یا سینوس می شود. دریافت واکسن می تواند مانع از بروز این نوع عفونت شود.
حتما بخوانید: بیماری ذات الریه چیست
علت مننژیت ریه
نایسریا مننژیتیدیس (مننگوکوک). یکی دیگر از علل اصلی بروز مننژیت باکتریایی نایسریا مننژیتیدیس است. این باکتری ها معمولاً باعث عفونت دستگاه تنفسی فوقانی می شوند، اما وقتی وارد جریان خون می شوند، می توانند باعث مننژیت مننگوکوک شوند. این یک عفونت بسیار مسری است که عمدتاً نوجوانان و جوانان را تحت تأثیر قرار می دهد. ممکن است باعث ایجاد اپیدمی های محلی در خوابگاه های دانشگاهها، مدارس شبانه روزی و پایگاه های نظامی شود. دریافت واکسن می تواند برای جلوگیری از عفونت موثر باشد. حتی در صورت تزریق واکسن، هر فردی که در تماس نزدیک با فرد مبتلا به مننژیت مننگوکوکی بوده است، باید برای پیشگیری از بیماری آنتی بیوتیک خوراکی دریافت کند.
هموفیلوس آنفولانزا (هموفیلوس). هموفیلوس آنفولانزا نوع ب (Hib) زمانی عامل اصلی بروز مننژیت باکتریایی در کودکان بود. اما واکسن های جدید هموفیلوس آنفولانزا نوع ب، تعداد موارد ابتلا به این نوع مننژیت را بسیار کاهش داده است.
لیستریا مونوسیتوژنز (لیستریا). این باکتری ها را می توان در پنیرهای پاستوریزه نشده، هات داگ و گوشت پیدا کرد. زنان باردار، نوزادان، افراد مسن و افراد با سیستم ایمنی ضعیف بیشتر مستعد ابتلا به این نوع عفونت باکتریایی هستند. لیستریا می تواند از سد جفت عبور کند و به جنین برسد، عفونت در اواخر بارداری ممکن است برای جنین کشنده باشد.
2. مننژیت ویروسی
مننژیت ویروسی معمولاً خفیف است و اغلب خود به خود از بین می رود. بیشتر موارد در ایالات متحده توسط گروهی از ویروس ها به نام انترو ویروس ها ایجاد می شود که در اواخر تابستان و اوایل پاییز شایع تر است. ویروس‌هایی مانند ویروس هرپس سیمپلکس، ایدز HIV، ویروس اوریون، ویروس نیل غربی و غیره نیز می‌توانند عامل بروز مننژیت ویروسی باشند.
3. مننژیت مزمن
ارگانیسم های با رشد آهسته (مانند قارچ ها و مایکوباکتریوم توبرکلوزیس) که غشاها و مایع اطراف مغز را احاطه می کنند، منجر به بروز مننژیت مزمن می شوند. مننژیت مزمن طی دو هفته یا بیشتر ایجاد می شود. علائم و نشانه های مننژیت مزمن شامل: سردرد، تب، استفراغ و کدری مغز است که مشابه علائم مننژیت حاد است.
4. مننژیت قارچی
مننژیت قارچی در ایالات متحده نسبتاً نادر است. ممکن است مشابه علائم مننژیت حاد باکتریایی باشد. این بیماری اغلب با تنفس اسپورهای قارچی که ممکن است در خاک، چوب های پوسیده و فضولات پرندگان یافت می شود، فرد را به این نوع عفونت مبتلا کنند. مننژیت قارچی از فردی به فرد دیگر مسری نیست. مننژیت کریپتوکوکی یک شکل قارچی شایع این بیماری است که افراد مبتلا به نقص ایمنی مانند ایدز را تحت تاثیر قرار می دهد. اگر این نوع عفونت با داروی ضد قارچ درمان نشود، تهدید کننده زندگی می شود. حتی با درمان هم امکان عود کردن مننژیت قارچی وجود دارد.
حتما بخوانید: ایدز چیست و چگونه به وجود می آید؟
5. مننژیت انگلی
انگل ها می توانند باعث ایجاد نوع نادری از مننژیت به نام مننژیت ائوزینوفیلیک شوند. مننژیت انگلی همچنین می تواند ناشی از عفونت کرم نواری در مغز (سیستی سرکوزیس) یا مالاریا مغزی باشد. مننژیت آمیبی یک نوع نادر است که گاهی فرد از طریق شنا در آب شیرین به آن مبتلا می شود و به سرعت می تواند تهدید کننده زندگی باشد. انگل های اصلی که باعث مننژیت می شوند به طور معمول حیوانات را آلوده می کنند. افراد معمولاً با خوردن غذاهای آلوده به این انگل ها آلوده می شوند. مننژیت انگلی بین افراد سرایت پیدا نمی کند.
سایر علل مننژیت
مننژیت همچنین می تواند ناشی از علل غیر عفونی مانند واکنش های شیمیایی، حساسیت دارویی، برخی از انواع سرطان و بیماری های التهابی مانند سارکوئیدوز باشد.
مننژیت واگیر دارد
با توجه به نوع مننژیت می تواند واگیر داشته باشد یا نداشته باشد. مننژیت باکتریایی و ویروسی مسری و واگیردار هستند، ولی مننژیت انگلی و قارچی مسری و واگیردار نیستند.
عوامل خطر مننژیت یا التهاب پرده مغز
عوامل خطر مننژیت عبارتند از:
- عدم واکسیناسیون: خطر بروز مننژیت در افرادی که برنامه واکسیناسیون توصیه شده در دوران کودکی یا بزرگسالی خود را تکمیل نکرده باشند، افزایش پیدا می کند.
- سن. بیشتر موارد ابتلا به مننژیت ویروسی در کودکان کمتر از 5 سال اتفاق می افتد. در افراد زیر 20 سال مننژیت باکتریایی شایع است.
- زندگی در یک محیط گروهی. دانشجویان که در خوابگاه ها زندگی می کنند، پرسنل در پایگاه های نظامی، و کودکان در مدارس شبانه روزی و مراکز مراقبت از کودکان بیشتر در معرض خطر ابتلا به مننژیت مننگوکوکی هستند. این احتمالاً به این دلیل است که باکتری از راه تنفسی منتقل و خیلی سریع در گروه های بزرگ پخش می شود و افراد را درگیر می کند.
- بارداری. بارداری با افزایش خطر ابتلا به لیستریوز همراه است، عفونتی که توسط باکتری لیستریا ایجاد می شود، که ممکن است باعث مننژیت نیز شود. این عفونت با افزایش خطر سقط جنین، مرده زایی و زایمان زودرس همراه است.
- نقص در سیستم ایمنی. ایدز، اعتیاد به الکل، دیابت، استفاده از داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی و سایر عواملی که بر سیستم ایمنی شما تأثیر می گذارد، نیز شما را مستعد ابتلا به مننژیت می کند. برداشتن طحال نیز منجر به افزایش خطر ابتلا می شود، از این رو افرادی که طحال آنها برداشته شده است. باید برای کاهش این خطر واکسن دریافت کنند.
عوارض مننژیت
عوارض مننژیت می تواند شدید باشد. هر چه شما یا فرزندتان مدت طولانی تری به این بیماری بدون درمان مبتلا باشید، خطر تشنج و آسیب عصبی دائمی بیشتر می شود، این آسیب ها شامل:
- از دست دادن شنوایی
- مشکل حافظه
- ناتوانی های یادگیری
- ضربه مغزی
- مشکلات راه رفتن
- تشنج
- نارسایی کلیه
- شوک
- مرگ
با درمان سریع، حتی افراد مبتلا به مننژیت شدید نیز می توانند بهبودی خوبی داشته باشند.
حتما بخوانید: درمان گیاهی نارسایی کلیه
تشخیص مننژیت
پزشک خانوادگی و یا متخصص اطفال شما می تواند مننژیت را بر اساس سابقه پزشکی، معاینه فیزیکی و آزمایش های تشخیصی خاصی در شما تشخیص دهد. در طول معاینه، پزشک می تواند علائم عفونت را در اطراف سر، گوش، گلو و پوست شما در امتداد ستون فقرات بررسی کند.
شما یا فرزندتان ممکن است تحت آزمایش های تشخیصی زیر قرار بگیرید:
کشت خون. یک نمونه از خون شما در یک ظرفی مخصوص قرار داده می شود تا دکتر ببیند که آیا میکروارگانیسم ها، به ویژه باکتری ها رشد می کنند یا نه. همچنین نیز میتوان به جای این کار یک نمونه را بر روی یک لام قرار داد و سپس زیر میکروسکوپ بررسی کرد تا دکتر ببیند که آیا باکتری وجود دارد یا نه.
تصویربرداری. توموگرافی کامپیوتری (CT) یا تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) از سر میتواند تورم یا التهاب را نشان دهد. اشعه ایکس یا سی تی اسکن از قفسه سینه یا سینوس ها نیز میتواند عفونتی که با مننژیت همراه است را نشان دهد.
تپ ستون فقرات (پنکسیون کمری). برای تشخیص قطعی مننژیت، برای جمع آوری مایع مغزی نخاعی (CSF) به تپ ستون فقرات نیاز خواهید داشت. در افراد مبتلا به مننژیت، CSF ، اغلب سطح قند (گلوکز) پایین همراه با افزایش تعداد گلبول های سفید و افزایش پروتئین را نشان می دهد.
تجزیه و تحلیل CSF همچنین میتواند به پزشک شما در تشخیص اینکه کدام باکتری باعث مننژیت شده است کمک کند. اگر پزشک شما مشکوک به مننژیت ویروسی شود، میتواند آزمایشی مبتنی بر DNA به نام تقویت واکنش زنجیره ای پلیمراز (PCR) یا آزمایشی برای بررسی وجود آنتی بادی علیه ویروس های خاص برای تعیین علت خاص و درمان مناسب تجویز کند.
درمان مننژیت
درمان شما بستگی به نوع مننژیت شما یا فرزندتان دارد.
درمان مننژیت باکتریایی
مننژیت حاد باکتریایی باید بلافاصله با آنتی بیوتیک های داخل وریدی و گاهی اوقات کورتیکواستروئیدها مورد درمان واقع شوند. این کار به اطمینان از بهبودی و کاهش خطر عوارضی مانند تورم مغز و تشنج کمک می کند.
- آنتی بیوتیک یا ترکیبی از آنتی بیوتیک ها به نوع باکتری عامل عفونت هم نیز بستگی دارد. پزشک میتواند یک آنتی بیوتیک وسیع الطیف را برای اینکه بتواند علت دقیق مننژیت را تعیین کند توصیه کند.
- پزشک شما ممکن است که هر سینوس یا ماستوئید عفونی- استخوان‌های پشت گوش خارجی که به گوش میانی متصل می‌شوند- را تخلیه کند.
مننژیت ویروسی
آنتی بیوتیک ها نمی توانند مننژیت های ویروسی را درمان کنند. این نوع مننژیت اکثر موارد به خودی خود طی چند هفته بهبود می یابد. درمان موارد خفیف از مننژیت ویروسی معمولاً شامل موارد زیر میشود:
- استراحت در رختخواب
- مایعات فراوان
- داروهای مسکن بدون نسخه برای کمک به کاهش تب و تسکین بدن درد
پزشک شما میتواند کورتیکواستروئیدها را برای کاهش تورم در مغز و یک داروی ضد تشنج برای کنترل تشنج را برای شما تجویز کند. اگر که ویروس هرپس (تبخال) باعث مننژیت شما شده باشد یک داروی ضد ویروسی در دسترس شما قرار میگیرد.
درمان انواع دیگر مننژیت
اگر علت مننژیت شما ناشناخته باقی بماند، پزشک میتواند درمان ضد ویروسی و آنتی بیوتیکی را تا وقتی که علت آن مشخص شود، شروع کند.
درمان مننژیت مزمن بر اساس علت اصلی و زمینه ای آن میباشد. داروهای ضد قارچی مننژیت قارچی را درمان می کنند. ترکیبی از آنتی بیوتیک های خاص می توانند مننژیت سل را هم نیز درمان کند. این داروها می توانند عوارض جانبی جدی را هم نیز به همراه داشته باشند، پس بنابراین درمان ممکن است تا زمانی که آزمایشگاه بتواند قارچی بودن علت را تایید کند به تعویق بیفتد.
مننژیت غیر عفونی ناشی از واکنش آلرژیک یا بیماری خودایمنی میتواند با کورتیکواستروئیدها درمان شود. در برخی از موارد، ممکن است که حتی نیازی به درمان نباشد، چرا که این بیماری به خودی خود خوب و رفع میشود. مننژیت مرتبط با سرطان نیاز به درمان برای سرطان های خاص را دارد.
کاری که در این بین می توانید انجام دهید
- هنگامی که برای تعیین ساعت و روز قرار ملاقات با مطب پزشک خود تماس می گیرید، نوع و شدت علائم خود را شرح دهید. اگر پزشکتان گفت که نیازی به مراجعه فوری ندارید، تا آنجا که ممکن است تا رسیدن مدت زمان ملاقات خود استراحت کنید.
- مقدار زیادی مایعات بنوشید و استامینوفن (تیلنول و سایرین) را برای کاهش تب و بدن درد مصرف کنید. همچنین از مصرف داروهایی که ممکن است شما را از هوشیاری خارج کنند، خودداری کنید.به سر کار یا مدرسه نروید.
حتما بخوانید: قرص استامینوفن برای چیست
پیشگیری از مننژیت
باکتری‌ها یا ویروس‌های شایعی که می‌توانند باعث مننژیت شوند می‌توانند از طریق سرفه، عطسه، بوسیدن، یا استفاده مشترک از ظروف غذاخوری، مسواک یا سیگار پخش شوند.
انجام این مراحل می تواند برای جلوگیری از مننژیت مفید باشد:
- دست هایتان را بشویید. شستن دقیق دست ها به جلوگیری از انتشار میکروب ها کمک می کند. به کودکان بیاموزید که مرتب دست های خود را بشویند، به ویژه قبل از غذا خوردن و بعد از استفاده از توالت، گذراندن وقت در مکان های عمومی شلوغ یا نوازش حیوانات. به آنها نحوه دقیق و کامل شستن دست ها را با شستن دست های خودتان نشان دهید.
- بهداشت را به خوبی رعایت کنید. نوشیدنی ها، غذاها، نی ها، ظروف غذاخوری، بالم لب یا مسواک خود را با دیگران به اشتراک نگذارید. به کودکان و نوجوانان آموزش دهید که از اشتراک گذاری این موارد نیز خودداری کنند.
- سالم ماندن. با استراحت کافی، ورزش منظم و مصرف یک رژیم غذایی سالم با مقدار زیادی میوه، سبزیجات تازه و غلات کامل، سیستم ایمنی خود را حفظ کنید.
- دهان خود را بپوشانید. زمانی که نیاز به سرفه یا عطسه دارید، حتما دهان و بینی خود را بپوشانید.
- در صورتی که باردار هستید، مراقب غذاهایی که می خورید باشید. خطر ابتلا به لیستریوز را با پختن گوشت از جمله هات داگ و گوشت اغذیه فروشی تا 165 فارنهایت (74 درجه سانتیگراد) کاهش دهید. از پنیرهای تهیه شده از شیر غیر پاستوریزه خودداری کنید. پنیرهایی را انتخاب کنید که به وضوح روی آن نوشته شده با شیر پاستوریزه تهیه شده است.
واکسیناسیون ها برای جلوگیری از مننژیت
برخی از اشکال مننژیت باکتریایی با واکسیناسیون های زیر قابل پیشگیری هستند:
واکسن هموفیلوس آنفلوانزا نوع ب (Hib) سازمان بهداشت جهانی (WHO) و مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC) این واکسن را برای کودکان از حدود 2 ماهگی توصیه می کنند. این واکسن همچنین برای برخی از بزرگسالان از جمله افرادی که به بیماری سلول داسی شکل یا ایدز مبتلا هستند و کسانی که طحال ندارند توصیه می شود.
واکسن مزدوج پنوموکوک (PCV13). این واکسن همچنین بخشی از برنامه واکسیناسیون روتین توصیه شده سازمان بهداشت جهانی و مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری برای کودکان کمتر از 2 سال است. دوزهای اضافی برای کودکان بین 2 تا 5 سال که در معرض خطر بالای بیماری پنوموکوک هستند، از جمله کودکانی که بیماری مزمن قلبی، ریوی یا سرطان دارند، توصیه می شود.
واکسن پلی ساکارید پنوموکوک (PPSV23). کودکان بزرگتر و بزرگسالانی که نیاز به محافظت در برابر باکتری های پنوموکوک دارند، ممکن است این واکسن را دریافت کنند. مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری واکسن، واکسن پلی ساکارید پنوموکوک را برای همه بزرگسالان بالای 65 سال، برای بزرگسالان جوانتر و کودکان 2 سال و بالاتر که دارای سیستم ایمنی ضعیف یا بیماری های مزمن مانند: بیماری قلبی، دیابت یا کم خونی داسی شکل هستند و برای هر کسی که طحال ندارند، توصیه می کند.
واکسن مزدوج مننگوکوک. مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری CDC توصیه می کند که یک دوز واحد این واکسن به کودکان 11 تا 12 ساله داده شود و واکسن تقویت کننده در 16 سالگی انجام شود. واکسنی که در سن 16 سالگی یا بیشتر انجام می شود، نیازی به واکسن بعدی برای تقویت کنندگی ندارد.
همچنین می توان این واکسن را برای کودکان 2 ماهه تا 10 ساله که در معرض خطر بالای مننژیت باکتریایی هستند و یا در معرض افراد مبتلا به این بیماری قرار گرفته اند، تزریق کرد. علاوه بر این، افراد سالم که قبلا واکسینه نشده اما در معرض شیوع بیماری قرار گرفته اند نیز می توانند واکسن دریافت کنند.
سخن آخر
مننژیت التهاب مایع و غشاء (مننژ) اطراف مغز و نخاع است. تورم ناشی از مننژیت معمولاً باعث بروز علائم و نشانه هایی مانند سردرد، تب و سفتی گردن می شود. بیشتر موارد مننژیت در ایالات متحده ناشی از عفونت ویروسی است، اما عفونت های باکتریایی، انگلی و قارچی هم سایر علل بروز این بیماری هستند. با علائم و علت بیماری مننژیت و روش های درمان آن در این مطلب آشنا شدی. امیدوارم برایتان مفید بوده باشد.