فضیلت چوب مسواک؛ مزایا و آداب مسواک زدن با آن + فواید خلال دندان

مزایا چوب مسواک در طب سنتی

بعد از غذا، بهتر است خلال و مسواک کنیم. البته مسواکی که در سنت دینی به ما توصیه شده است و نه هر مسواکی. مسواک زدن از سنت های مؤکد در دین است، روایات بسیاری در فضیلت آن وارد شده و نشان می دهد که از قداست و اهمیت والایی برخوردار است. در وسائل الشیعه، در حدود 150 حدیث در مورد آن ذکر شده است. در تمامی کتب سنن و سیره پیامبر و ائمه اطهار صلوات الله عليهم مانند: حلية المتقين و مکارم الاخلاق و من لایحضرۀ الفقيه، فصل مجزایی را به مسواک اختصاص داده اند. در زیر مروری بر روایات وارده در باب مسواک می شود. تأکید آن قدر زیاد است که از پیغمبر(ع) رسیده که فرموده: «جبرئیل دائم مرا به مسواک توصیه کرد تا این که گمان کردم نزدیک است آن را واجب کند» و فرموده: «اگر برای امتم سخت نبود مسواک را بر ایشان با هر نماز واجب می نمودم».

روایات وارده درباره مسواک

• آن از سنت های پیغمبران است دهان را پاک و پروردگار را راضی کنند.
• حسنات را هفتاد برابر می کند 
• ملائکه نزد آن شخص حاضر می شوند و از او خوشنود و به خاطر نوری که در او می یایند، با او مصافحه می نمایند.
• مسواک موجب زیادشدن حافظه و عقل و فهم و فصاحت است
• مرض و کرم دندان و فراموشی و وسوسه سينه را می برد.
• دندان ها را سفید و پاک می نماید، درد آن ها را می برد، گوشت دندان را محکم می کند.
• دهان را خوشبو می سازد و بلغم را کم کرده و قطع می کند.
• چشم را روشن می نماید، تاری چشم و آب ریختن آن را از بین می برد.
• بینی شیطان را به خاک می مالد.
• اشتهای خوراک را زیاد می کند، معده را اصلاح می کند.
• ملائکه او را هنگام بیرون آمدن از خانه همراهی می کنند و همه عرش برای او استغفار می کنند و روز قیامت، نامه عمل او به دست راست او داده می شود، حساب او را کم می کنند و نوشته می شود برای او به عدد هر مؤمن و مؤمنه ثواب، هزار سال و هزار درجه بلند می گردد.
• درهای بهشت را برای او باز می کنند تا از هر کدام که بخواهد داخل می شود و درهای رحمت بر او باز شوند و از دنیا بیرون نمی رود تا جای خود را در بهشت ببیند و به انبيا اقتدا کرده و با ایشان داخل بهشت می شود 
• هرکس هر روز مسواک نماید از دنیا نمی رود، مگر این که حضرت ابراهیم (ع) را در خواب دیده و روز قیامت در صف انبیا باشد و خداوند هر حاجتی از حوائج دنيا و آخرت داشته باشد، برآورده می کند و روز قیامت در زیر سایه خداوند و در بهشت رفیق حضرت ابراهیم (ع) و جميع پیغمبران باشد. 
• هر کس روزی یک بار مسواک بزند، خداوند از او راضی می شود و بهشت برای او باشد.
• کسی که روزی دو بار مسواک بزند، پس سنت پیغمبران را مداومت کرده و هر نمازی که بخواند، ثواب یکصد رکعت نماز برای او نوشته می شود و از فقر بی نیاز می شود. 
• اگر مردم فواید مسواک را می دانستند، هر آینه آن را با خود زیر لحاف می بردند.
• دو رکعت نماز بعد از مسواک زدن نزد خداوند محبوب تر از هفتاد رکعت بی مسواک است.
• بلکه یک نماز بعد از مسواک، بهتر از نمازهای چهل شبانه روز بی مسواک است.

زمان و آداب مسواک

• مسواک زدن قبل از وضو مستحب مؤکد است؛ تا جایی که آمده است: «مسواک یک قسمت از وضوست و وضو یک قسمت از ایمان». هم چنین مسواک برای هر نماز، مؤکد است. 
• حضرت ختمی مرتبت (ع) هر شب سه مرتبه مسواک می فرمود: یک مرتبه قبل از خواب و مرتبه دوم، هنگام بیدار شدن از خواب و مرتبه سوم، قبل از این که برای نماز صبح به مسجد تشریف ببرند. 
• ترک کردن مسواک مکروه است. حضرت صادق (ع) می فرماید: شب که از خواب بر می خیزی، مسواک کن تا ملک بیاید و دهان در دهان تو گذارد تا هر حرفی که از دهان تو در می آید، به سوی آسمان ببرد، پس دهان را به مسواک خوشبو کن» 
• مستحب است معین نمودن پنج مسواک و نوشتن اسم هریک از نمازها بر یکی از آنها و قبل از هر نمازی به مسواک آن مسواک کردن چنان که حضرت امام رضا(ع) چنین می کرده است. مکروه است مسواک کردن در حمام و در خلا. مستحب است دعاهای وارده هنگام مسواک را بخواند. 

چرا چوب مسواک؟

اما مسواکی که در سنت سفارش شده، با مسواک های ما متفاوت است؛ مسواکی که در سنت دینی به استفاده از آن سفارش شده، ریشه درخت «اراک» است که در اصطلاح به آن چوب مسواک می گویند؛ اما برخی با این استدلال که این متعلق به گذشته بوده و اکنون شکل پیشرفته تر آن وجود دارد، به جای استفاده از چوب اراک، از مسواک فرچه ای و خمیردندان استفاده می کنند. در حالی که خواصی که در احادیث برای چوب اراک ذکر شده، در مسواک فرچه ای وجود ندارد. درست است که مسواک های ما هم دهان و دندان را پاک می کنند، اما مسواک های سنتی علاوه بر پاک کردن دندان ها، خاصیت هایی هم برای بدن دارد که ذکر شد. 

نباید فکر کنیم علت این که قدیمی ها وسایلی را که ما امروزه استفاده می کنیم، به کار نمی برده اند، عقب ماندگی آنها بوده است. در بسیاری موارد حکمت هایی در کار بوده که شاید ما هم اگر بدانیم، ترجیح بدهیم از همان وسایل قدیمی و به ظاهر عقب مانده استفاده بکنیم. ما با بحث پیشرفت و تجدد خیلی راحت از کنار این سنت ها رد می شویم و آن ها را به حساب عقب ماندگی گذشتگان گذاشته ایم و خیلی راحت گفتیم، اگر رسول الله(ع) هم الان زنده بود، مسواک فرچه ای و خمیر دندان استفاده می کرد. در حالی که فرق این دو، میان ماه من تا ماه گردون است. 

فواید چوب مسواک

همان طور که در روایات بالا دیدیم، در احادیث حدود سی خاصیت برای مسواک چوب اراک ذکر کرده اند که عبارتند از: افزایش عقل، جذب ملائک و دفع غم، رفع وسوسه قلب، رفع فقر از جمله خواص معنوی و بلغم زدایی، تقویت حافظه، استحکام لثه، افزایش نور چشم و... از جمله خواص مادی آن است. در حالی که هیچ یک از این خواص در مسواک فرچه ای وجود ندارد. مسواک فرچه ای صرفأ پاک کننده است و مزاج پلاستیک، سرد است، در حالی که طبق روایات، مسواک چوپ اراک دافع بلغم (سردی و تری) است و باید مزاج آن گرم و خشک باشد. به همین دلیل مقوی حافظه می باشد. علاوه بر این در روایات بر مسواک با چوب اراک به طور ویژه توصیه شده است.

روایت شده که پیامبر(ع) با چوب اراک مسواک می کردند و جبرئیل امر کرده بود که با این وسیله مسواک کنند. امام رضا(ع) می فرمایند: « بهترین وسیله ای که به وسيله آن مسواک می زنند، چوب اراک است، چون چوب اراک دندان ها را جلا می دهد، دهان را خوشبو می سازد، لثه ها را محکم و چاق می کند (گوشت لثه را می رویاند)، مسواک کردن دندان ها را از خراب شدن حفظ می کند. البته مسواک کردنی به دندان خدمت می کند که به اعتدال باشد، زیاده روی در آن، عاج دندان را می برد و موجب لغزش و ضعف ریشه های آن می گردد». 

در برخی روایات از چوب زیتون هم به عنوان مسواک صحبت به میان آمده است: «چقدر مسواکی که از چوب زیتون است، نیکو می باشد. زیتون درخت مبارکی است و دهان را پاکیزه می گرداند و فساد دندان را از بین می برد و مسواک زيتون، مسواک من و مسواک انبیای قبل از من می باشد». اگر چوب یافت نشود، به انگشت خود یا پارچه ای مسواک کند، مثلا اگر وقت نماز شب تنگ باشد، باید با انگشت مسواک کرد. حتی وارد شده که مسواک کردن با انگشت ابهام و سبابه هنگام وضو، مسواک محسوب می شود. علاوه بر چوب مسواک برای پاکیزگی دهان و پاک کردن لای دندان ها، به خلال ثبت سفارش شده است. 

خلال کردن 

خلال نیز مثل مسواک کردن، سنت مؤکد است و ترک کردن آن بعد از طعام، مکروه است، زیرا ملائکه متاذی می شوند به بوی دهان کسی که بعد از طعام خلال نكنند. وارد شده که کعبه شکایت کرد به حق تعالی از بوی نفس های مشرکین، پس خطاب آمد: آرام بگیر، قومی را جایگزین مشرکین خواهم کرد که با شاخه های درخت ها، دندان ها را پاک کنند، همین که پیغمبر(ع) مبعوث گردید، خداوند مسواک و خلال را توسط جبرئیل به پیامبر وحی فرمود. مستحب است بعد از غذا دندان ها خلال کنند تا دهان خوش بو شود و دندان ها و گوشت آن ها خوب گردد و رزق وسعت یابد.

هر چند در برخی روایات خلال کردن با هر چوبی تجویز شده، اما در روایات دیگر برخی چوب ها برای خلال سفارش شده و از برخی دیگر به شدت نهی شده است؛ مکروه است به چوب ريحان و انار، زیرا خلال با آن ها رگ جذام را تحریک می کند و هم چنین نی و سعف خرما (شاخ درخت خرمای بی برگ) با چوب درخت است که رگ آكله را تحریک نماید و خلال با نی، باعث می شود شش روز هیچ حاجتی برای او برآورده نشود و هم چنین چوب طرفا (درخت گز) که باعث فقر است. مکروه است جویدن چویی که به آن خلال نموده، زیرا طاعون و دهلی در داخل بدن به وجود می آید و کشنده است. و مستحب است داخل دهان را بعد از غذا با «سُعد» بشوید و خارج از آن را به «اشنان» (درخچه ای کویری) زیرا شستن به سعد، دهان را خوش بو نموده و قوت جماع را زیاد می کند و از امراض دهان حفظ می نماید.

مسواک فرچه ای (پلاستیکی) و خمیر دندان

همان طور که گذشت، در سنت دینی برای پاکی دهان به چوب مسواک (خواه از چوب اراک باشد یا از زیتون) و خلال سفارش شده است، اکنون با فراگیری مسواک پلاستیکی و خمیر دندان، چوب مسواک حذف شده است، در حالی که مسواک پلاستیکی و خمیردندان نه تنها خاصیت های چوب مسواک را ندارند، بلکه مضرات زیادی هم دارند. در این جا برای فهم عمق ضرر این مسواک ها به خطرات فلوراید پرداخته می شود. 

خطرات فلوراید

هرچند فلورایدی که در آب آشامیدنی و خمیر دندان استفاده می شود. به عنوان ماده ای مفید برای پوسیدگی دندان و پوکی استخوان معرفی می شود، اما در تحقیقات جدید به خطرات انسانی و زیست محیطی فلوراید پی برده اند. در مقاله ای تحت عنوان «فلوراید سمی کشنده» به خطرات وحشتناک فلوراید برای پوکی استخوان و پوسیدگی دندان و سرطان پرداخته است. در چکیده این مقاله این گونه آمده است:

«امروزه فلوراید به عنوان یکی از پرکاربردترین و البته مفیدترین مواد در جوامع مختلف شناخته می شود. روز به روز بر استفاده از این ماده در خمیر دندان، آب شرب و... که با هدف کاهش پوسیدگی استخوان ها و دندان ها دنبال می شود، افزوده است. امروزه تحقیقات و مطالعات مستقل متعددی، بیانگر آن است که این ماده از جمله خطرناک ترین مواد موجود در زندگی بشر و طبیعت است که همه ساله، خسارات بی شماری بر حیات و طبیعت وارد می سازد. گسترش فلوراید، حکایت تبانی صنعت و دولت آمریکا برای گسترش این ماده در عرصه طبیعت، با هدف سودجویی بیشتر و تداوم برنامه های اقتصادی و نظامی این کشور است که البته پیامدهای غیر قابل جبران آن به سادگی قابل ارزیابی نمی باشد....»