زوال عقل یکی از چالش‌های بزرگ سلامت در جوامع امروزی است که نه‌تنها فرد مبتلا، بلکه خانواده و اطرافیان او را نیز تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. این وضعیت با کاهش توانایی‌های شناختی مانند حافظه، زبان، استدلال و رفتار همراه است و می‌تواند کیفیت زندگی فرد را به‌شدت کاهش دهد. با توجه به روند رو به افزایش سالمندی جمعیت، آگاهی از علل، انواع و راهکارهای مقابله با این اختلال اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است. در این مقاله از سلام دنیا به بررسی جامع زوال عقل چیست، چه چیزی باعث زوال عقل می شود؛ علل، علائم، انواع و روش‌های تشخیص و درمان آن پرداخته‌ایم.
زوال عقل چیست؟
زوال عقل یک وضعیت ذهنی است که به کاهش توانایی‌های ذهنی فرد اشاره دارد و نه یک بیماری خاص. این مشکل زمانی رخ می‌دهد که عملکرد ذهنی فرد از سطح قبلی خود افت کند و به قدری شدید باشد که زندگی روزمره او را تحت تأثیر قرار دهد. فرد مبتلا به زوال عقل ممکن است دچار مشکلاتی در یکی یا بیشتر از موارد زیر باشد:
- حافظه
- استدلال
- زبان
- هماهنگی حرکتی
- وضعیت روحی
- رفتار
حتما بخوانید: علائم شروع آلزایمر در زنان و مردان
زوال عقل زمانی رخ می‌دهد که بخش‌هایی از مغز که مسئول یادگیری، حافظه، تصمیم‌گیری یا زبان هستند، تحت تأثیر بیماری‌ها یا عفونت‌ها قرار گیرند. رایج‌ترین علت زوال عقل، بیماری آلزایمر است. علل دیگر شناخته شده برای زوال عقل عبارتند از:
- زوال عقل عروقی
- زوال عقل با اجسام لوی
- زوال عقل پیشانی-زمانی
- زوال عقل مختلط
- زوال عقل ناشی از بیماری پارکینسون
- شرایطی شبیه زوال عقل که به علت مشکلات قابل برگشت مانند عوارض جانبی داروها یا مشکلات تیروئید ایجاد میشود.
تفاوت بین زوال عقل و بیماری آلزایمر چیست؟
زوال عقل به معنای یک وضعیت کلی از کاهش عملکرد ذهنی است و به یک بیماری خاص اشاره ندارد. این کاهش عملکرد ذهنی به حدی شدید است که می‌تواند بر زندگی روزمره فرد تأثیر بگذارد. زوال عقل یک دسته‌بندی وسیع است که انواع مختلفی از اختلالات ذهنی را شامل میشود. بیماری آلزایمر یکی از شایع‌ترین دلایل ایجاد زوال عقل است، اما این تنها دلیل آن نیست و بیماری‌هایی مانند پارکینسون نیز می‌توانند موجب زوال عقل شوند.
چه کسانی به زوال عقل مبتلا می‌شوند؟
زوال عقل معمولاً در سنین بالاتر بروز پیدا می‌کند. تقریباً 5٪ تا 8٪ از افراد بالای 65 سال به نوعی از زوال عقل مبتلا هستند و این آمار با افزایش سن بیشتر میشود. پیش‌بینی میشود که نیمی از افراد بالای 85 سال به زوال عقل مبتلا شوند. نسبت ابتلا به آلزایمر و سایر انواع زوال عقل در گروه‌های مختلف نژادی به شرح زیر است:
- سیاه‌پوستان: 14٪
- هیسپانیک‌ها: 12٪
- سفیدپوستان غیر هیسپانیک: 10٪
- بومیان آمریکا و آلاسکا: 9٪
- آسیایی‌ها و جزیره‌نشینان اقیانوس آرام: 8٪
زوال عقل چقدر شایع است؟
طبق آمار مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها (CDC) در ایالات متحده، حدود 5 میلیون نفر از بزرگسالان بالای 65 سال به آلزایمر و دیگر انواع زوال عقل مبتلا هستند. این آمار در آینده افزایش می‌یابد و پیش‌بینی میشود تا سال 2060، 14 میلیون نفر به زوال عقل مبتلا شوند که حدود 3.3٪ از جمعیت را تشکیل می‌دهد. بیماری آلزایمر ششمین علت مرگ در ایالات متحده و پنجمین علت مرگ در افراد بالای 65 سال است.
حتما بخوانید: میزان خواب افراد مبتلا به زوال عقل
آیا از دست دادن حافظه به معنای شروع زوال عقل است؟
یکی از اشتباهات رایج این است که از دست دادن حافظه همیشه به معنای شروع زوال عقل است. دلایل مختلفی برای فراموشی و مشکلات حافظه وجود دارد و از دست دادن حافظه لزوماً به معنای ابتلا به زوال عقل نیست. همچنین باید بدانید که برخی تغییرات در حافظه با افزایش سن طبیعی است، زیرا برخی از سلول‌های عصبی در مغز به مرور زمان از بین می‌روند. این نوع تغییرات حافظه معمولاً مشکلی در انجام کارهای روزمره ایجاد نمی‌کند و اغلب نیاز به درمان ندارد. فراموشی به خودی خود نشان‌دهنده شروع زوال عقل نیست. فردی که دچار زوال عقل است، ممکن است حتی فراموش کند که کلیدها برای چه چیزی استفاده می‌شوند. زوال عقل بخشی از فرایند طبیعی پیری نیست.
انواع مختلف زوال عقل
زوال عقل را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:
- زوال عقل اولیه: بیماری‌ها و شرایطی که خود زوال عقل به عنوان بیماری اصلی شناخته میشود.
- زوال عقل ثانویه: زوال عقل ناشی از بیماری‌ها یا شرایط دیگری است که عامل اصلی آن هستند.
- علائم شبیه زوال عقل برگشت‌پذیر: این علائم به علت بیماری‌ها یا عوامل دیگر به وجود می‌آیند و قابل درمان هستند.
زوال عقل اولیه چیست؟
انواع مختلف زوال عقل اولیه عبارتند از:
- بیماری آلزایمر: شایع‌ترین نوع زوال عقل است. در این بیماری، دو پروتئین غیرطبیعی به نام‌های “تائو” و “آمیلوئید” در مغز تجمع می‌کنند که ارتباط بین سلول‌های عصبی را مختل کرده و باعث مرگ این سلول‌ها میشود. این بیماری ابتدا در یک منطقه از مغز شروع میشود و به تدریج به سایر مناطق سرایت می‌کند. علائم آن شامل از دست دادن حافظه کوتاه‌مدت، گیجی، تغییرات شخصیتی و رفتاری است. در مراحل بعدی، مشکلاتی در صحبت کردن، به یاد آوردن خاطرات دور و راه رفتن بروز می‌کند. بیماری آلزایمر بیشتر در افراد مسن دیده میشود؛ حدود 10% از افراد بالای 65 سال و 50% از افراد بالای 85 سال به این بیماری مبتلا هستند. سابقه خانوادگی از عوامل مهم خطر است. تقریباً 60% تا 80% از افرادی که دچار زوال عقل هستند، به این نوع از بیماری آلزایمر مبتلا هستند.
- زوال عقل عروقی: دومین نوع رایج زوال عقل است که به دلیل مشکلاتی مانند سکته‌ها یا تصلب شرایین (مسدود و آسیب دیدن عروق خونی مغز) ایجاد میشود. علائم آن شامل مشکلات حافظه، گیجی و دشواری در تمرکز و انجام کارها است. این روند ممکن است به طور ناگهانی (بعد از یک سکته بزرگ) یا به تدریج (بعد از چند سکته کوچک) رخ دهد. عوامل خطر شامل فشار خون بالا، دیابت و کلسترول بالا است. حدود 15% تا 25% از افرادی که دچار زوال عقل هستند، به این نوع از زوال عقل مبتلا هستند.
- زوال عقل با بدن لووی: این نوع از زوال عقل به دلیل تجمع توده‌های پروتئینی به نام “بدن‌های لووی” در سلول‌های عصبی مغز ایجاد میشود که به این سلول‌ها آسیب می‌زنند. علائم شامل مشکلات در حرکت و تعادل، تغییرات در خواب، از دست دادن حافظه، سختی در برنامه‌ریزی و حل مسائل، و همچنین توهمات بصری و هذیان‌ها است. حدود 5% تا 10% از موارد زوال عقل به این نوع تعلق دارند.
حتما بخوانید: 29 علت مختلف ضعف و از دست دادن حافظه کوتاه مدت و فراموشی
- زوال عقل پیشانی‌تمپورال (FTD): این نوع زوال عقل به دلیل آسیب به قسمت‌های پیشانی و تمپورال مغز به وجود می‌آید. این آسیب‌ها ناشی از تجمع پروتئین‌های غیرطبیعی است. این بیماری باعث تغییرات در رفتار اجتماعی، شخصیت، یا مشکلات در توانایی‌های زبانی مانند صحبت کردن، درک یا فراموشی معنی کلمات رایج و همچنین اختلالات حرکتی میشود. این نوع بیشتر در افراد 45 تا 64 سال مشاهده میشود و بین 5% تا 6% از موارد زوال عقل را تشکیل می‌دهد.
- زوال عقل ترکیبی: در این نوع زوال عقل، ترکیبی از دو یا بیشتر نوع مختلف از بیماری‌ها وجود دارد. رایج‌ترین ترکیب، بیماری آلزایمر و زوال عقل عروقی است. این نوع بیشتر در افراد بالای 80 سال مشاهده میشود. تشخیص آن ممکن است دشوار باشد، زیرا علائم یک نوع ممکن است بیشتر نمایان شوند و برخی علائم انواع مختلف با هم همپوشانی دارند. کاهش عملکرد ذهنی در این نوع سریع‌تر از نوع‌های دیگر است.
زوال عقل ناشی از بیماری‌ها و شرایط دیگر
بیماری‌ها و شرایط مختلفی می‌توانند منجر به بروز زوال عقل شوند که به شرح زیر هستند:
- بیماری هانتینگتون: این اختلال مغزی به دلیل یک ژن معیوب ایجاد میشود. بیماری هانتینگتون باعث تخریب سلول‌های عصبی در مغز میشود و مشکلاتی در کنترل حرکات بدن، تفکر، حافظه، تصمیم‌گیری و تغییرات شخصیتی ایجاد می‌کند.
- بیماری پارکینسون: بسیاری از افرادی که در مراحل پیشرفته بیماری پارکینسون قرار دارند، دچار زوال عقل می‌شوند. علائم این بیماری شامل مشکلات در تفکر و حافظه، توهمات، افسردگی و مشکلات در صحبت کردن است.
- بیماری کروزفلد-یاکوب: این بیماری نادر مغزی که توسط پروتئین‌های غیرطبیعی به نام “پریون‌ها” ایجاد میشود، تنها حدود 1 نفر از هر یک میلیون نفر را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این پریون‌ها به هم تجمع می‌کنند و باعث مرگ سلول‌های عصبی مغز می‌شوند. علائم آن شامل مشکلات در تفکر، حافظه، ارتباطات، سردرگمی، تغییرات رفتاری و افسردگی است.
- سندرم ورنیکه-کورساکوف: این اختلال مغزی ناشی از کمبود شدید ویتامین B1 (تیامین) است که می‌تواند منجر به خونریزی در نواحی مغز مربوط به حافظه شود. این بیماری اغلب به دلیل مصرف بیش از حد الکل ایجاد میشود، اما در مواردی دیگر نیز به دلیل سوءتغذیه یا عفونت مزمن رخ می‌دهد. علائم آن شامل دوبینی، از دست دادن هماهنگی عضلانی و مشکلات در پردازش اطلاعات و یادگیری است.
- آسیب مغزی تروماتیک: ضربات مکرر به سر می‌تواند باعث آسیب مغزی و زوال عقل شود. این مشکل بیشتر در افرادی مانند ورزشکاران فوتبال، بوکسورها، سربازان یا افرادی که دچار تصادف خودرو شده‌اند مشاهده میشود. علائم آن شامل از دست دادن حافظه، تغییرات رفتاری یا خلقی، گفتار نامفهوم و سردرد است.
زوال عقل ناشی از علل قابل بازگشت چیست؟
برخی شرایط می‌توانند علائم مشابه زوال عقل ایجاد کنند که با درمان قابل برطرف شدن هستند، از جمله:
- هیدروسفالی فشار نرمال (NPH): در این حالت، مایع مغزی-نخاعی در فضاهای مغز جمع میشود و باعث آسیب به مغز می‌گردد. این وضعیت ممکن است به دنبال عفونت، آسیب یا خونریزی مغزی یا جراحی قبلی مغز رخ دهد. علائم آن شامل تعادل ضعیف، فراموشی، مشکلات تمرکز، نوسانات خلقی، زمین خوردن‌های مکرر و از دست دادن کنترل مثانه است. درمان این وضعیت با جراحی و قرار دادن شنت برای تخلیه مایع اضافی صورت می‌گیرد.
- کمبود ویتامین‌ها: کمبود ویتامین‌های گروه B (مانند B1، B6، B12) و ویتامین E در رژیم غذایی می‌تواند علائم مشابه زوال عقل ایجاد کند.
- عفونت‌ها: برخی عفونت‌ها می‌توانند علائم مشابه زوال عقل ایجاد کنند. این عفونت‌ها شامل HIV، سیفیلیس، بیماری لایم و حتی COVID-19 هستند. در عفونت COVID-19، علائمی مانند “مه مغزی” و هذیان حاد گزارش شده است. همچنین، عفونت‌های ادراری و ریوی در سالمندان نیز می‌توانند علائمی مشابه زوال عقل ایجاد کنند.
حتما بخوانید: درمان مه مغزی (Brain Fog)
- شرایط متابولیک و غدد درون‌ریز: مشکلاتی مانند بیماری آدیسون، بیماری کوشینگ، کمبود قند خون، مسمومیت با فلزات سنگین (مثل آرسنیک یا جیوه) یا مشکلات تیروئید می‌توانند علائم مشابه زوال عقل ایجاد کنند.
- عوارض جانبی داروها: برخی داروها ممکن است علائمی شبیه به زوال عقل ایجاد کنند. این داروها شامل مسکن‌ها، داروهای ضد اضطراب، ضد افسردگی‌ها، داروهای ضد تشنج و داروهای ضد پارکینسون هستند. اگر شما یا کسی که می‌شناسید علائم مشابه زوال عقل دارید، بهتر است داروهای مصرفی را با پزشک خود بررسی کنید.
این علائم در بسیاری از موارد با درمان‌های مناسب و تغییرات در شیوه زندگی قابل بهبود و حتی برگشت هستند.
علائم زوال عقل
علائم اولیه زوال عقل شامل موارد زیر هستند:
- فراموشی اتفاقات یا اطلاعات اخیر
- تکرار سوالات یا جملات در مدت زمان کوتاه
- گم کردن اشیاء رایج یا قرار دادن آنها در مکان‌های غیرمعمول
- ناتوانی در یادآوری فصل، سال یا ماه
- دشواری در پیدا کردن کلمات مناسب
- تغییرات در خلق و خو، رفتار یا علایق
نشانه‌هایی که نشان می‌دهند زوال عقل در حال بدتر شدن است:
- کاهش بیشتر در توانایی به یادآوری و اتخاذ تصمیمات
- دشواری بیشتر در صحبت کردن و پیدا کردن کلمات مناسب
- دشوارتر شدن انجام کارهای روزمره پیچیده مانند مسواک زدن، درست کردن قهوه، استفاده از ریموت تلویزیون، آشپزی و پرداخت صورت حساب‌ها
- کاهش تفکر منطقی و رفتاری و کاهش توانایی حل مسئله
- تغییرات در الگوی خواب
- افزایش یا بدتر شدن اضطراب، ناامیدی، سردرگمی، تحریک‌پذیری، بدبینی، غمگینی و افسردگی
- نیاز به کمک بیشتر در انجام فعالیت‌های روزانه مانند نظافت شخصی، استفاده از دستشویی، حمام کردن و غذا خوردن
- تجربه توهمات (دیدن افرادی یا اشیاء که وجود ندارند)
این علائم عمومی برای زوال عقل هستند. هر فردی که به زوال عقل مبتلا است، علائم خاص خود را دارد که بسته به ناحیه آسیب‌دیده در مغز او متفاوت است. علائم اضافی یا علائم منحصر به فرد نیز با انواع خاصی از زوال عقل بروز می‌کنند.
علل دیگر زوال عقل‌مانند:
- عوامل دیگری که می‌توانند علائم مشابه زوال عقل ایجاد کنند شامل تومورهای مغزی و هماتوم‌های تحت‌مخاطی (خونریزی مغزی بین سطح مغز و پوشش آن) هستند.
حتما بخوانید: علائم سکته مغزی چیست
علل زوال عقل
زوال عقل به دلیل آسیب به مغز ایجاد میشود. این آسیب به سلول‌های عصبی مغز شما وارد میشود که باعث مختل شدن توانایی ارتباط بخش‌های مختلف مغز با یکدیگر میشود. زوال عقل می‌تواند به دلیل مسدود شدن جریان خون به مغز نیز رخ دهد، که باعث عدم دریافت اکسیژن و مواد مغذی مورد نیاز مغز میشود. بدون اکسیژن و مواد مغذی، بافت مغز می‌میرد. آسیب به مغز منجر به علائم مختلفی میشود که بستگی به ناحیه آسیب‌دیده در مغز دارد. برخی از انواع زوال عقل قابل بازگشت نیستند و با گذر زمان بدتر می‌شوند. دیگر انواع زوال عقل به دلیل شرایط پزشکی دیگری ایجاد می‌شوند که بر مغز تاثیر می‌گذارند. همچنین گروهی از مشکلات سلامتی وجود دارند که علائمی شبیه به زوال عقل ایجاد می‌کنند و بسیاری از این شرایط قابل درمان هستند و علائم زوال عقل در آنها قابل برگشت است. تمام علل ممکن زوال عقل در سؤال “آیا انواع مختلفی از زوال عقل وجود دارد؟” توضیح داده شده‌اند.
زوال عقل چگونه تشخیص داده میشود؟
تشخیص زوال عقل می‌تواند دشوار باشد. بسیاری از بیماری‌ها و شرایط می‌توانند باعث یا منجر به زوال عقل شوند. علاوه بر این، بسیاری از علائم آن مشابه بیماری‌ها و اختلالات دیگر است. پزشک شما مراحل زیر را انجام خواهد داد:
- در مورد روند علائم شما پرس‌وجو می‌کند.
- تاریخچه پزشکی شما را بررسی می‌کند.
- داروهای فعلی شما را بررسی می‌کند.
- در مورد تاریخچه بیماری‌های خانواده شما، از جمله زوال عقل، سوال می‌کند.
آنها ممکن است آزمایش‌هایی را درخواست کنند که شامل آزمایش‌های آزمایشگاهی، آزمایش‌های تصویربرداری و آزمایش‌های نوروسایکوپی (آزمایش‌های فکری) باشند. متخصصان اعصاب (نورولوژیست‌ها) و متخصصان سالمندان (گرایاتریست‌ها) می‌توانند در تشخیص زوال عقل کمک کنند.
1. تشخیص زوال عقل: آزمایش‌های آزمایشگاهی
آزمایش‌های آزمایشگاهی برای رد سایر بیماری‌ها و شرایط به عنوان علل زوال عقل استفاده می‌شوند، از جمله عفونت، التهاب، کم‌کاری تیروئید و کمبود ویتامین‌ها (به‌ویژه B12). گاهی اوقات پزشکان ممکن است آزمایش مایع مغزی-نخاعی (CSF) را برای ارزیابی شرایط خودایمنی و بیماری‌های نورودژنراتیو درخواست کنند، اگر لازم باشد.
2. تشخیص زوال عقل: آزمایش‌های تصویربرداری
پزشک شما ممکن است آزمایش‌های تصویربرداری زیر را برای بررسی مغز شما تجویز کند:
- توموگرافی کامپیوتری (CT) و تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI): CT از اشعه ایکس و یک کامپیوتر برای نمایش تصاویر دقیق از مغز شما استفاده می‌کند. MRI از آهنرباها، فرکانس‌های رادیویی و کامپیوتر برای ایجاد تصاویر دقیق از مغز شما استفاده می‌کند. این آزمایش‌ها برای یافتن شواهدی از سکته، خونریزی، تومورها و مایعات جمع‌شده در مغز انجام می‌شوند.
- اسکن FDG-PET: این نوع ویژه‌ای از اسکن مغز است که برای تعیین عملکرد مغز و کاهش شناختی با الگوی جذب نوعی گلوکز توسط بافت مغز کمک می‌کند و در برخی تشخیص‌ها مورد نیاز است.
3. تشخیص زوال عقل: آزمایش‌های نوروسایکوپی
در طول آزمایش‌های نوروسایکوپی، پزشک شما از آزمایش‌های نوشتاری و کامپیوتری برای ارزیابی توانایی‌های ذهنی شما استفاده می‌کند که شامل موارد زیر است:
- حل مسئله.
- یادگیری.
- قضاوت.
- حافظه.
- برنامه‌ریزی.
- استدلال.
- زبان.
حتما بخوانید: علت آنوریسم مغزی چیست
4. تشخیص زوال عقل: ارزیابی روان‌پزشکی
یک متخصص سلامت روان ممکن است نشانه‌هایی از افسردگی، تغییرات خلق و خو یا مشکلات دیگر سلامت روان که ممکن است باعث از دست دادن حافظه شوند، بررسی کند.
آیا زوال عقل قابل درمان است؟
اول از همه، مهم است که تفاوت‌های بین اصطلاحات “قابل درمان”، “قابل برگشت” و “قابل درمان قطعی” را درک کنید. تمام یا تقریباً تمام انواع زوال عقل قابل درمان هستند، به این معنی که داروها و اقدامات دیگر می‌توانند به مدیریت علائم شما کمک کنند. با این حال، بیشتر انواع زوال عقل قابل درمان قطعی یا برگشت نیستند و درمان‌ها تنها فواید محدود دارند. با این حال، برخی از انواع زوال عقل، مانند آن‌هایی که به دلیل علل قابل درمان ایجاد می‌شوند، ممکن است به طور موفقیت‌آمیزی برگشت‌پذیر باشند. این علائم شبیه به زوال عقل به دلایل زیر ایجاد می‌شوند:
- عوارض جانبی داروها، مواد مخدر غیرقانونی یا الکل.
- تومورها که قابل جراحی هستند.
- هماتوم تحت‌جمجمه‌ای (جمع شدن خون زیر پوشش خارجی مغز به دلیل آسیب به سر).
- هیدروسفالی فشار طبیعی (جمع شدن مایع مغزی نخاعی در مغز).
- اختلالات متابولیک مانند کمبود ویتامین B12.
- کم‌کاری تیروئید، شرایطی که به دلیل کم بودن هورمون‌های تیروئید ایجاد میشود.
- هیپوگلیسمی (قند خون پایین).
- افسردگی.
زوال عقل‌هایی که قابل برگشت نیستند، ممکن است همچنان به طور جزئی به داروهایی که حافظه یا مشکلات رفتاری را درمان می‌کنند، پاسخ دهند. این انواع زوال عقل شامل موارد زیر است:
- بیماری آلزایمر.
- زوال عقل ناشی از سکته‌های متعدد (زوال عقل عروقی).
- زوال عقل‌های مرتبط با بیماری پارکینسون و اختلالات مشابه.
- زوال عقل مرتبط با بیماری ایدز.
- بیماری کروزفلد-یاکوب.
داروهای موجود برای مدیریت زوال عقل
داروهای تایید شده برای رایج‌ترین نوع زوال عقل، بیماری آلزایمر، شامل موارد زیر هستند:
- مهارکننده‌های کولین استراز، از جمله دنیپزیل (Aricept®)، ریواستیگمین (Exelon®) و گالانتامین (Razadyne®).
- آنتاگونیست گیرنده NMDA ممانتین (Namenda®).
- آنتی‌بادی ضد آمیلوئید آدوسانوماب (Aduhelm®).
ارائه‌دهندگان خدمات درمانی از این داروها برای درمان برخی دیگر از انواع زوال عقل استفاده می‌کنند.
- مهارکننده‌های کولین‌استراز و آنتاگونیست گیرنده NMDA بر فرآیندهای شیمیایی متفاوتی در مغز اثر می‌گذارند. هر دو دسته دارویی نشان داده‌اند که می‌توانند در بهبود یا تثبیت عملکرد حافظه در برخی افراد مبتلا به زوال عقل مفید باشند.
- مهارکننده‌های کولین‌استراز مواد شیمیایی موجود در مغز را تنظیم می‌کنند که امکان ارسال پیام‌ها بین سلول‌های مغزی را فراهم می‌سازد؛ فرآیندی که برای عملکرد درست مغز ضروری است. (با مرگ سلول‌های مغزی در اثر پیشرفت زوال عقل، این ارتباطات از بین می‌روند.) ممانتین به شکلی مشابه با مهارکننده‌های کولین‌استراز عمل می‌کند، اما روی یک پیام‌رسان شیمیایی متفاوت اثر می‌گذارد و به سلول‌های عصبی کمک می‌کند مدت بیشتری زنده بمانند.
- آدوکانوماب پروتئین‌های آمیلوئید را هدف قرار می‌دهد؛ پروتئین‌هایی که به شکل پلاک در مغز افراد مبتلا به بیماری آلزایمر تجمع می‌یابند.
حتما بخوانید: برای درمان سردرد چی بخوریم
اگرچه هیچ‌یک از این داروها قادر به متوقف کردن پیشرفت بیماری زمینه‌ای به نظر نمی‌رسند، اما ممکن است روند آن را کند کنند. اگر بیماری‌های پزشکی دیگری موجب بروز زوال عقل شوند یا همزمان با آن وجود داشته باشند، پزشکان داروهای مناسب برای درمان همان شرایط خاص را تجویز می‌کنند. این شرایط دیگر شامل مشکلات خواب، افسردگی، توهم و بی‌قراری هستند.
آیا درمانی برای زوال عقل وجود دارد؟
متاسفانه، هیچ درمان قطعی برای رایج‌ترین انواع زوال عقل وجود ندارد. در حال حاضر، داروهای تایید شده تنها می‌توانند روند کاهش عملکرد مغز را کند کنند.
عوارض احتمالی زوال عقل
مغز شما تمام عملکردهای بدن شما را کنترل می‌کند. وقتی عملکرد مغز شما کاهش می‌یابد، در نهایت سلامت کلی شما در خطر قرار می‌گیرد. بسیاری از بیماری‌ها و شرایط ممکن است به عنوان نتیجه‌ای از داشتن زوال عقل بروز کنند. عوارض احتمالی زوال عقل شامل موارد زیر است:
- کم‌آبی بدن و سوءتغذیه.
- زخم بستر (زخم‌های فشاری).
- صدمات و شکستگی‌های استخوان ناشی از سقوط.
- سکته‌ها.
- حملات قلبی.
- نارسایی کلیه.
- ذات‌الریه و ذات‌الریه ناشی از استنشاق (ذرات غذا وارد ریه‌ها شده و باعث عفونت می‌شوند).
- سپسیس (عفونت).
چه انتظاری باید از داشتن زوال عقل داشته باشم؟
گرفتن تشخیص زوال عقل می‌تواند خبر سختی باشد. انواع مختلفی از زوال عقل وجود دارد که برخی از آنها غیرقابل برگشت هستند. همچنین، در برخی موارد، علائم مشابه زوال عقل ناشی از بیماری‌های دیگر است که قابل درمان و برگشت هستند. تیم درمانی شما، که ممکن است شامل متخصص مغز و اعصاب و یا روانپزشک سالمندان باشد، آزمایشات لازم را برای تشخیص دقیق انجام می‌دهد. داروهایی که در حال حاضر برای درمان زوال عقل در دسترس هستند، بیشتر برای کند کردن روند پیشرفت بیماری طراحی شده‌اند. هدف اصلی درمان، حفظ کیفیت زندگی شما یا عزیزانتان است. برخی از افراد مبتلا به آلزایمر می‌توانند حتی دو دهه زندگی کنند، اما روند بیماری در هر فرد متفاوت است. محققان همچنان در حال تحقیق بر روی علل زوال عقل و راه‌های درمان آن هستند و امیدوارند روزی بتوانند درمان قطعی برای آن پیدا کنند.
آیا می‌توان از زوال عقل جلوگیری کرد؟
اگرچه به طور کامل نمی‌توان از زوال عقل پیشگیری کرد، اما زندگی سالم می‌تواند ریسک ابتلا به برخی انواع آن را کاهش دهد. حفظ سلامت قلب و عروق، فشار خون نرمال، قند خون مناسب و وزن سالم می‌تواند به سلامت مغز کمک کند و عملکرد آن را به بهترین شکل حفظ کند. اقدامات خاصی که می‌توانید برای سالم نگه داشتن مغز خود انجام دهید عبارتند از:
- ترک سیگار.
- پیروی از یک رژیم غذایی مدیترانه‌ای، که شامل غلات کامل، سبزیجات، میوه‌ها، ماهی، صدف‌ها، مغزها، حبوبات، روغن زیتون و مصرف محدود گوشت قرمز است.
- ورزش منظم. حداقل 30 دقیقه در بیشتر روزهای هفته ورزش کنید.
- مغز خود را فعال نگه دارید. حل معما، بازی‌های کلمات و سایر فعالیت‌های ذهنی می‌تواند به تأخیر در شروع زوال عقل کمک کند.
- حفظ روابط اجتماعی. با افراد دیگر تعامل کنید، اخبار و رویدادها را دنبال کنید و ذهن خود را درگیر نگه دارید.
حتما بخوانید: نمونه برنامه کامل رژیم مدیترانه ای 30 روزه
عوامل خطر برای زوال عقل
عوامل مختلفی وجود دارند که می‌توانند خطر ابتلا به زوال عقل را افزایش دهند، که شامل موارد زیر هستند:
- سن: این عامل قوی‌ترین عامل خطر است. با افزایش سن، احتمال ابتلا به زوال عقل نیز بیشتر میشود. بیشتر موارد زوال عقل در افرادی بالای 65 سال مشاهده میشود.
- تاریخچه خانوادگی: اگر والدین یا خواهر و برادر شما دچار زوال عقل شده باشند، احتمال اینکه شما هم به این بیماری مبتلا شوید بیشتر است.
- سندروم داون: افرادی که مبتلا به سندروم داون هستند، خطر ابتلا به آلزایمر زودرس را در میانه‌های عمر دارند.
- سلامت ضعیف قلب: داشتن کلسترول بالا، فشار خون بالا، آترواسکلروز یا مصرف سیگار خطر ابتلا به زوال عقل را افزایش می‌دهد. این مشکلات سلامت، به ویژه دیابت، بر عروق خونی تاثیر می‌گذارند. آسیب به عروق خونی می‌تواند منجر به کاهش جریان خون و سکته‌های مغزی شود.
- نژاد و قومیت: اگر فردی سیاه‌پوست باشید، احتمال ابتلا به زوال عقل دو برابر بیشتر از فرد سفیدپوست است. اگر فردی هیسپانیک باشید، احتمال ابتلا به زوال عقل 1.5 برابر بیشتر از فرد سفیدپوست است.
- آسیب مغزی: افرادی که دچار آسیب مغزی شدید شده‌اند، در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به زوال عقل قرار دارند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟
اگر شما یا خانواده و دوستانتان تغییراتی در موارد زیر مشاهده کردید، باید با پزشک خود ملاقات کنید:
- حافظه شما
- عملکرد ذهنی شما
- توانایی شما در انجام کارهای روزمره
- رفتار شما
- شخصیت شما
چه اتفاقی برای مغز و بدن فرد می‌افتد وقتی زوال عقل بدتر میشود؟
متاسفانه بسیاری از انواع زوال عقل به مرور زمان بدتر می‌شوند. وقتی مغز شما مواد مغذی و اکسیژن لازم را دریافت نمی‌کند، یا “مواد زائد” (پروتئین‌های غیرطبیعی) ارتباط لازم بین سلول‌های عصبی مغز را مسدود می‌کنند، بافت مغزی شروع به مرگ می‌کند. آلزایمر و سایر انواع زوال عقل معمولاً با از دست دادن حافظه یا اشتباهات در قضاوت آغاز می‌شوند — مسائلی که می‌توان مدتی با آنها زندگی کرد. اما وقتی عملکرد مغز بیشتر و بیشتر کاهش می‌یابد، عملکردهای حیاتی زندگی نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرند. این عملکردهای حیاتی شامل تنفس، هضم، ضربان قلب و خواب هستند. در مراحل پایانی زوال عقل، افراد قادر به انجام کارهایی که برای حفظ بدن خود لازم است، نخواهند بود.
آسیب مغزی و ضعف عضلانی به حدی می‌رسد که حتی حرکات ساده نیز امکان‌پذیر نمی‌شود. فرد نمی‌تواند صحبت کند، راه برود، کنترل مثانه یا روده‌های خود را داشته باشد، خودش غذا بخورد، یا بدون کمک جویدن یا بلعیدن غذا را انجام دهد. وقتی که دیگر نمی‌توانید از خودتان مراقبت کنید، حرکت کنید، غذا یا آب کافی بنوشید تا خود را هیدراته و تغذیه کنید و همچنین دچار افت عملکرد ذهنی باشید، این امر شما را در برابر سایر بیماری‌ها آسیب‌پذیر می‌کند. ذات‌الریه یکی از بیماری‌های رایجی است که در افراد مبتلا به زوال عقل مشاهده میشود. با توجه به بدن ضعیف و آسیب‌دیده، فرد ممکن است قادر به مبارزه با عفونت‌ها یا حتی بهره‌برداری از داروها نباشد. درد و ناراحتی فرد ممکن است از درمان‌هایی که فقط فواید کوتاه‌مدت دارند، بیشتر باشد.
در این مرحله، بسیاری از خانواده‌ها تصمیم می‌گیرند که از خدمات برای مراقبت‌های پایان زندگی استفاده کنند. هوسیپیس مراقبت‌های راحتی را ارائه می‌دهد، با تمرکز بر کیفیت زندگی شما به جای اقدامات طولانی‌کننده عمر. بسیاری از افرادی که از یک بیماری مرتبط با زوال عقل فوت می‌کنند، این موضوع در گواهی فوت آنها ذکر نمی‌شود، چرا که اغلب عارضه‌ای که باعث مرگ آنها شده، مانند ذات‌الریه، به جای زوال عقل ذکر میشود. یکی دیگر از دلایل این است که بسیاری از افراد قبل از مرگ به طور رسمی تشخیص زوال عقل دریافت نکرده‌اند.
حتما بخوانید: بیماری آلزایمر چیست
میانگین طول عمر افراد مبتلا به زوال عقل
پاسخ دادن به این سوال ساده نیست. زوال عقل یک اصطلاح عمومی است که شامل انواع مختلف بیماری‌های عصبی‌زوال‌پذیر میشود. هر نوع بیماری عصبی‌زوال‌پذیر الگوی خاص خود را در هر فرد دارد و همچنین هر فرد وضعیت سلامت خاص خود را دارد. برخی از افراد ممکن است نسبتاً سالم باشند، در حالی که دیگران مشکلات بهداشتی دیگری نیز دارند. تمام این عوامل بر سرعت پیشرفت بیماری در افراد مبتلا به زوال عقل تأثیر می‌گذارند. برای پاسخ‌دادن به این سوال به طور کلی، آلزایمر شایع‌ترین نوع زوال عقل است. میانگین طول عمر پس از بروز اولین علائم آلزایمر حدود هشت سال است. با این حال، برخی افراد ممکن است تا 20 سال پس از تشخیص آلزایمر زندگی کنند.
سوال متداول
1. آیا مراحل مختلفی برای زوال عقل وجود دارد؟
هیچ سازمان ملی مرتبط با زوال عقل؛ زوال عقل را بر اساس مراحل عددی تعریف نمی‌کند. با این حال، انجمن آلزایمر سه مرحله از بیماری آلزایمر را تعریف می‌کند. زوال عقل ناشی از بیماری آلزایمر شایع‌ترین نوع زوال عقل است و برخی از علائم این سه مرحله مشابه علائم بسیاری از انواع دیگر زوال عقل است.
مرحله اولیه آلزایمر (ملایم)
افراد در مرحله خفیف بیماری آلزایمر هنوز قادرند به‌تنهایی کارهای خود را انجام دهند. آنها ممکن است همچنان رانندگی کنند، به سر کار بروند و در جمع‌های اجتماعی حضور داشته باشند. برخی تغییرات در حال رخ دادن است که ممکن است خود فرد مبتلا به آلزایمر متوجه آنها نشود، اما دوستان نزدیک و اعضای خانواده می‌توانند این تغییرات را تشخیص دهند. این دشواری‌ها می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- مشکل در یادآوری نام افراد پس از معرفی.
- گم کردن یا جا گذاشتن اشیاء متعدد.
- سختی در پیدا کردن کلمات مناسب به طور مداوم.
- مشکل در برنامه‌ریزی، سازماندهی، مدیریت یا انجام کارها.
- فراموشی مداوم آنچه که تازه خوانده‌اید.
مرحله میانه آلزایمر (متوسط):
افراد در این مرحله از بیماری آلزایمر ممکن است برای سال‌ها در این وضعیت باقی بمانند. آنها می‌توانند در انجام فعالیت‌های روزانه کمک بگیرند. علائم در این مرحله بیشتر و آشکارتر هستند. مشکلات ممکن است شامل:
- سردرگمی درباره سال، فصل یا مکان فعلی.
- فراموشی اتفاقات و عدم توانایی در یادآوری تاریخچه شخصی (مثل شماره تلفن، آدرس یا دانشگاهی که در آن تحصیل کرده‌اید).
- تغییرات در شخصیت، خلق و خو و رفتار مانند بدگمانی، هذیان‌گویی و انجام حرکات تکراری و وسواسی.
- تغییر در الگوی خواب روز و شب.
- مشکل در کنترل ادرار و/یا مدفوع.
- پوشیدن لباس نامناسب برای فصل یا مناسبت.
- گم شدن و به سختی پیدا کردن راه.
مرحله آخر آلزایمر (شدید):
افراد در این مرحله از بیماری آلزایمر نمی‌توانند مکالمه کنند، از وضعیت اطراف خود آگاهی ندارند و کنترل حرکت‌های خود را از دست می‌دهند. مشکلات ممکن است شامل:
- مشکل در برقراری ارتباط، که ممکن است شامل گفتن چند کلمه یا عبارت محدود باشد.
- مشکل در راه رفتن.
- مشکل در بلعیدن غذا.
- افزایش حساسیت به عفونت‌ها، به‌ویژه ذات‌الریه.
- نیاز به کمک 24 ساعته در مراقبت‌های روزمره.
نکته: تشخیص زودهنگام دمانس به شما و خانواده‌تان این فرصت را می‌دهد که برای داشتن یک زندگی با کیفیت و معنادار برنامه‌ریزی کنید و همچنین مسائل قانونی، مالی و بهداشتی خود را مرتب کنید. تیم درمانی شما، که شامل پزشکان، مددکاران اجتماعی، کارکنان مراقبت در خانه و مشاوران مذهبی است، آماده است تا آموزش، حمایت و مراقبت‌های لازم را به شما یا عزیزانتان ارائه دهد. همچنین از تیم خود درخواست کنید تا اطلاعاتی درباره گروه‌های حمایتی محلی برای دمانس در اختیارتان قرار دهند. این گروه‌ها می‌توانند برای به اشتراک‌گذاری نکات مراقبتی و دریافت حمایت‌های معنوی بسیار مفید باشند و به شما این احساس را بدهند که تنها نیستید.
سخن آخر
زوال عقل بیماری پیچیده‌ای است که ابعاد مختلف جسمی، روانی و اجتماعی زندگی فرد را درگیر می‌کند، اما با آگاهی، تشخیص به‌موقع و مراقبت صحیح می‌توان روند آن را کندتر کرد و کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشید. حمایت خانواده، استفاده از خدمات درمانی و توجه به نیازهای روحی و عاطفی بیماران، از مهم‌ترین راهکارها برای مدیریت این بیماری به شمار می‌رود.
مطالب مرتبط:
علت آنسفالیت مغزی در کودکان و روش درمان آن
دیدگاه ها