کمبود آهن منجر به آسیب های متفاوتی در بدن از جمله ایجاد تعدادی از بیماری ها از جمله کم خونی می شود. آهن یکی از مواد مغذی ضروری مورد نیاز بدن می باشد. آهن مسئول انتقال اکسیژن از ریه ها به بافت های مختلف بدن است. همچنین نقش مهمی در شکل گیری گلبول های قرمز، کمک به ایجاد رگ های خونی، سنتز DNA و انتقال الکترون ها دارد. کمبود آهن در زنان بیشتر از مردان است، زیرا زنان هر ماه در طول قاعدگی مقداری خون از دست می دهند. به همین دلیل است که دریافت آهن برای زنان مهم است. هنگامی که شما کمبود آهن دارید، علائم رایج زیر را همراه با علائم دیگر مشاهده می نمایید. در این مطلب سلام دنیا قصد داریم تا درباره علائم کمبود آهن در زنان و مردان چیست، عوارض کمبود آهن، درمان فقر آهن با مواد غذایی مفید و مضر برای کم خونی صحبت کنیم.
علائم رایج کمبود آهن در زنان و مردان
علائم کمبود آهن
1. خستگی غیرمعمول
احساس خستگی یکی از علائم رایج کم خونی فقر آهن است. همچنین می‌تواند بر افرادی که آهن کافی ندارند، حتی اگر تشخیص کمبود دریافت نکرده باشند، تأثیر بگذارد.این خستگی به این دلیل اتفاق می افتد که بدن شما آهن مورد نیاز برای ساخت پروتئینی به نام هموگلوبین را ندارد که به حمل اکسیژن در بدن شما کمک می کند.بدون هموگلوبین کافی، اکسیژن کمتری به بافت ها و ماهیچه های شما می رسد و آنها را از دریافت انرژی محروم می کند. قلب شما همچنین باید سخت‌تر کار کند تا خون غنی از اکسیژن بیشتری در بدن شما حرکت دهد، که این می‌تواند شما را خسته کند.از آنجایی که خستگی اغلب بخشی از یک زندگی پرمشغله و مدرن در نظر گرفته می شود، تشخیص کمبود آهن تنها بر اساس این علامت دشوار است.با این حال، خستگی که با رنگ پریدگی، تنگی نفس و سایر علائم رخ می دهد ممکن است نشانه کم خونی باشد.
2. رنگ پریدگی پوست بیش از حد معمول
پوستی که رنگ پریده تر از حد معمول است و همچنین رنگ کم رنگ داخل پلک پایین چشم نیز می تواند نشان دهنده کمبود آهن باشد.هموگلوبین موجود در گلبول های قرمز به خون رنگ قرمز می دهد، بنابراین سطوح پایین ناشی از کمبود آهن باعث می شود خون کمتر قرمز شود. به همین دلیل است که پوست در افراد مبتلا به کمبود آهن ممکن است مقداری از رنگ یا گرمای خود را از دست بدهد.یک مطالعه در سال 2016 اشاره می کند که رنگ پریدگی در پوست یا داخل پلک ها یک شاخص قابل اعتماد برای کم خونی است. فرد مبتلا به کم خونی شدید ممکن است رنگ پریدگی در چین های کف دست نیز داشته باشد.
حتما بخوانید: خواص پرتقال برای سلامتی و پیشگیری از کم خونی
در حالی که در آینه نگاه می کنید پلک پایین خود را به سمت پایین بکشید، لایه داخلی باید به رنگ قرمز پررنگ باشد. اگر رنگ صورتی یا زرد بسیار کم رنگ است، ممکن است دچار کمبود آهن باشید.در افرادی با رنگ پوست تیره تر، پلک ممکن است تنها ناحیه ای باشد که این وضعیت در آن قابل توجه است.با این حال، رنگ پریدگی ممکن است به دلایل زیادی رخ دهد. فقط یک آزمایش خون می تواند تایید کند که آیا فرد کم خونی دارد یا خیر.
3. تنگی نفس
هموگلوبین گلبول‌های قرمز خون را قادر می‌سازد تا اکسیژن را در سراسر بدن حمل کنند.هنگامی که سطح هموگلوبین با کمبود آهن پایین است، سطح اکسیژن نیز پایین است. این بدان معناست که ماهیچه‌های شما اکسیژن کافی برای انجام فعالیت‌های روزمره مانند راه رفتن را دریافت نمی‌کنند.در نتیجه، با تلاش بدن برای دریافت اکسیژن بیشتر، سرعت تنفس شما افزایش می یابد و در نتیجه تنگی نفس ایجاد می شود.اگر هنگام انجام کارهای روزانه که قبلا برایتان آسان بود، مانند راه رفتن، بالا رفتن از پله ها یا ورزش نفس خود را از دست می دهید، ممکن است به دلیل کمبود آهن باشد.
4. سردرد
کمبود آهن ممکن است در طول قاعدگی اتفاق بیفتد و سردرد نیز می تواند در هر دو وضعیت رخ دهد.ارتباط بین کمبود آهن و سردرد نامشخص است. عوامل متعددی ممکن است در بروز سردرد نقش داشته باشند، از جمله رابطه بین تغییر عملکرد دوپامین و سطوح استروژن.اگرچه دلایل زیادی برای سردرد وجود دارد،اما سردردهای مکرر و پی در پی ممکن است نشانه کمبود آهن باشد.
5. تپش قلب
ضربان قلب قابل توجه یا تپش قلب یکی دیگر از علائم کم خونی فقر آهن است.کارشناسان هنوز در حال بررسی ارتباط بین کمبود آهن، کم خونی و مشکلات قلبی هستند، اما آنها معتقدند که تامین اکسیژن ممکن است در بروز این وضعیت نقش داشته باشد.هموگلوبین پروتئین موجود در گلبول های قرمز است که به انتقال اکسیژن در بدن شما کمک می کند. در موارد کمبود آهن، سطح هموگلوبین پایین به این معنی است که قلب برای حمل اکسیژن باید سخت کار کند.این ممکن است منجر به ضربان قلب نامنظم یا این احساس شود که قلب شما به طور غیرعادی سریع می زند.در نتیجه، کمبود آهن ممکن است شرایطی که بر قلب شما تأثیر می گذارد، مانند نارسایی قلبی و بیماری عروق کرونر قلب را بدتر کند.
6. مو و پوست خشک و آسیب دیده
پوست و موی خشک یا آسیب دیده ممکن است نشانه کمبود آهن باشد.کمبود آهن باعث کاهش سطح هموگلوبین در خون شما می شود که ممکن است میزان اکسیژن موجود در سلول هایی را که باعث رشد مو می شوند کاهش دهد.پوست و موهایی که فاقد اکسیژن هستند ممکن است خشک و ضعیف شوند.کمبود آهن همچنین با ریزش مو مرتبط است، و برخی تحقیقات نشان می دهد که ممکن است یک علت باشد.مو اغلب در طول شستشو و برس زدن روزانه می ریزد. اما، ریزش موی قابل توجه ممکن است نشانه کمبود آهن باشد.
7. تورم و درد زبان یا دهان
گاهی اوقات، تغییرات داخل یا خارج دهان می تواند نشان دهنده کم خونی فقر آهن باشد. نشانه ها شامل زبان متورم، ملتهب، رنگ پریده یا به طرز عجیبی صاف است.سایر علائم احتمالی اطراف دهان عبارتند از:
- دهان خشک
- احساس سوزش در دهان شما
- زخم و ترک های قرمز در گوشه های دهان شما
- زخمهای دهان
حتما بخوانید: خواص جادویی شیره توت در طب سنتی برای کم خونی
8. پاهای بی قرار
ممکن است بین کمبود آهن و سندرم پای بی قرار ارتباط وجود داشته باشد.این وضعیت شامل یک میل شدید به حرکت دادن پاهای در حالت استراحت است. همچنین ممکن است باعث خزیدن یا احساس خارش ناخوشایند در پاها شود. معمولاً در شب بدتر است و می تواند خوابیدن را سخت کند.علل سندرم پای بیقرار اولیه به طور کامل شناخته نشده است. با این حال، می تواند ناشی از شرایط پزشکی مختلف، از جمله کم خونی فقر آهن باشد.در واقع، احتمال ابتلا به سندرم پای بیقرار در افراد مبتلا به کم خونی فقر آهن، شش برابر بیشتر از جمعیت عادی است.
9. ناخن های شکننده یا قاشقی شکل
ناخن های قاشقی شکل که کویلونیشیا نیز نامیده می شود، یکی دیگر از علائم کم خونی فقر آهن است.معمولاً اولین علامت ناخن های شکننده است که به راحتی خرد می شوند و می شکنند.در مراحل بعدی کمبود آهن، ناخن‌ها می‌توانند قاشقی شکل شوند، به این معنی که وسط ناخن شما فرو می‌رود و لبه‌های آن بالا می‌آیند تا ظاهری گرد مانند قاشق به شما بدهد.این یک عارضه جانبی نادر است و معمولاً با درمان برای افزایش سطح آهن بدن قابل برگشت است.
چندین شاخص دیگر نشان می دهد که سطح آهن شما ممکن است پایین باشد. این موارد کمتر رایج هستند و ممکن است با بسیاری از شرایط غیر از کمبود آهن مرتبط باشند.
سایر علائم کم خونی فقر آهن عبارتند از:
- هوس های عجیب: اشتیاق به غذاهای عجیب یا غیر خوراکی پیکا نامیده می شود. ممکن است فردی هوس یخ، خاک رس، خاک، گچ یا کاغذ کند. این می تواند در دوران بارداری رخ دهد و ممکن است نشانه ای از کمبود آهن باشد.
- احساس افسردگی: ممکن است بین کم خونی فقر آهن و افسردگی در بزرگسالان، از جمله در دوران بارداری، ارتباط وجود داشته باشد.
- دست و پاهای سرد: کمبود آهن به معنای رساندن اکسیژن کمتر به دست و پا است. برخی از افراد ممکن است سرما را راحت‌تر احساس کنند یا دست‌ها و پاهای سرد را تجربه کنند.
حتما بخوانید: آیا کمبود آهن باعث گزگز و سوزن سوزن شدن دست و پا میشود
- عفونت های مکرر: آهن برای داشتن یک سیستم ایمنی سالم مورد نیاز است و کمبود آهن ممکن است خطر ابتلا به عفونت را افزایش دهد.
- اشتهای ضعیف: کمبود آهن به دلیل تغییر در هورمون گرسنگی گرلین با اشتهای کم مرتبط است.
عوارض کمبود آهن
کم خونی خفیف فقر آهن معمولاً عوارضی ایجاد نمی کند. با این حال، اگر کم خونی ناشی از فقر آهن درمان نشود، می تواند شدید شود و منجر به مشکلات سلامتی شود، از جمله موارد زیر:
1. مشکلات قلبی
کم خونی فقر آهن ممکن است منجر به ضربان قلب سریع یا نامنظم شود. قلب شما باید خون بیشتری پمپاژ کند تا کمبود اکسیژن حمل شده در خون را در هنگام کم خونی جبران کند. این می تواند منجر به بزرگ شدن قلب یا نارسایی قلبی شود.
2. مشکلات دوران بارداری در زنان باردار
کم خونی فقر آهن شدید با زایمان زودرس و نوزادان کم وزن مرتبط است. اما این وضعیت در زنان باردار که مکمل آهن را به عنوان بخشی از مراقبت های دوران بارداری خود دریافت می کنند، قابل پیشگیری است.
3. مشکلات رشد در نوزادان و کودکان
کمبود شدید آهن می تواند منجر به کم خونی و همچنین تاخیر در رشد و تکامل شود. علاوه بر این، کم خونی فقر آهن با افزایش حساسیت به عفونت ها همراه است.
حتما بخوانید: علائم شایع کم خونی چیست
درمان فقر آهن
برای درمان کم خونی ناشی از فقر آهن، پزشک ممکن است مصرف مکمل های آهن را به شما توصیه کند. در صورت لزوم، پزشک علت اصلی کمبود آهن شما را نیز درمان خواهد کرد.
مکمل های آهن
پزشک شما ممکن است قرص آهن بدون نسخه را برای جبران ذخایر آهن در بدن شما توصیه کند. پزشک دوز مناسب را به شما اطلاع خواهد داد. آهن به صورت مایع برای نوزادان و کودکان نیز موجود است. برای افزایش جذب آهن موجود در بدن، ممکن است به شما دستور داده شود:
- قرص آهن را با معده خالی مصرف کنید. در صورت امکان، قرص آهن خود را زمانی که معده خالی است مصرف کنید. با این حال، از آنجایی که قرص آهن می تواند معده شما را ناراحت کند، ممکن است لازم باشد قرص آهن خود را همراه با غذا مصرف کنید.
- آهن را با آنتی اسیدها مصرف نکنید. داروهایی که بلافاصله علائم سوزش سر دل را تسکین می دهند، می توانند در جذب آهن اختلال ایجاد کنند. دو ساعت قبل یا چهار ساعت بعد از مصرف آنتی اسید آهن مصرف کنید.
- قرص آهن را با ویتامین C مصرف کنید. ویتامین C جذب آهن را بهبود می بخشد. پزشک ممکن است مصرف قرص آهن را با یک لیوان آب پرتقال یا مکمل ویتامین C توصیه کند.
مکمل های آهن می توانند باعث یبوست شوند، بنابراین پزشک ممکن است روان کننده مدفوع را نیز توصیه کند. آهن ممکن است مدفوع شما را سیاه کند که این یک عارضه جانبی بی ضرر است.کمبود آهن را نمی توان یک شبه اصلاح کرد. ممکن است لازم باشد برای چند ماه یا بیشتر مکمل آهن مصرف کنید تا ذخایر آهن خود را دوباره پر کنید. به طور کلی، پس از یک هفته یا بیشتر از درمان، احساس بهتری خواهید داشت. از پزشک خود بپرسید که چه زمانی باید خون خود را مجدداً بررسی کنید تا سطح آهن خود را اندازه گیری کنید. برای اطمینان از اینکه ذخایر آهن شما دوباره پر شده است، ممکن است نیاز به مصرف مکمل های آهن برای یک سال یا بیشتر داشته باشید.
حتما بخوانید: چگونه از یبوست ناشی از مصرف مکمل های آهن جلوگیری کنیم؟
درمان علل زمینه ای کمبود آهن
اگر مکمل‌های آهن سطح آهن خون شما را افزایش نمی‌دهند، احتمالاً کم خونی به دلیل منبع خونریزی یا مشکل جذب آهن است که پزشک شما باید آن را بررسی و درمان کند. بسته به علت، درمان کم خونی فقر آهن ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- داروها مانند داروهای ضد بارداری خوراکی برای کاهش جریان قاعدگی سنگین
- آنتی بیوتیک ها و سایر داروها برای درمان زخم معده
- جراحی برای برداشتن پولیپ خونریزی دهنده، تومور یا فیبروم
اگر کم خونی ناشی از فقر آهن شدید باشد، ممکن است نیاز به تزریق داخل وریدی آهن یا تزریق خون برای کمک به جایگزینی سریع آهن و هموگلوبین داشته باشید.
مواد غذایی برای کم خونی
همانطور که در قسمت بالا گفته شد مصرف مواد غذایی سرشار از آهن، ویتامین B و ویتامینC برای کمبود آهن بسیار مفید هستند.این ویتامین ها در مواد غذایی زیر یافت می شوند.
1. سبزیجات برگ‌دار و سبز
سبزیجات برگ‌دار، مخصوصا سبزیجاتی که برگ‌های تیره‌رنگ دارند، مانند اسفناج، کاهو فرانسوی، گیاه قاصدک، بروکل...منبع خوبی برای جذب آهن هستند.
2. گوشت سفید و قرمز
گوشت قرمز یکی از غنی‌ترین و قابل جذب‌ترین منابع جذب آهن در نظر گرفته شده است.برای افزایش آهن در وعده‌های غذایی می‌توانید گوشت را به همراه سبزیجات برگ‌دار میل نمایید.
3. جگر
احتمالا شما هم شنیده اید که جگر یکی از بهترین منابع آهن است. بله چون جگر علاوه بر آهن حاوی اسید فولیک نیز هست. البته دیگر اندام‌ها مانند دل و قلوه نیز حاوی آهن بوده و منابع خوبی برای کسب آهن محسوب می شوند.
4. غذاهای دریایی
برخی غذاهای دریایی مثل صدف، خرچنگ و میگو حاوی مقادیر بالایی از آهن هستند. کنسرو ماهی تن، ماهی خال‌خالی و سالمون نیز از بهترین منابع آهن شناخته شد اند.البته نکته بسیار مهم در زمان مصرف غذاهای دریایی این است که میزان جذب آهن در حضور کلسیم بسیار کاهش پیدا می کند؛ به همین دلیل ماهی‌هایی مانند ساردین، به علت داشتن کلسیم منبع مناسبی برای جذب آهن نمی باشند.
5. حبوبات
اگر به جای پروتئین حیوانی غذاهای گیاهی مصرف می کنید؛ باید بگوییم که حبوبات هم یک منبع بسیار عالی برای دریافت آهن مورد نیاز شما هستند. برخی از حبوبات غنی از آهن عبارت‌اند از:
- لوبیا قرمز
- لوبیا چشم بلبلی
- نخود
- لوبیا سیاه
- نخود فرنگی
- لوبیا چی
6. آجیل و دانه‌ها
بسیاری از دانه‌های روغنی و آجیل حاوی مقادیر بالای آهن هستند. شما می‌توانید این مواد غذایی را یا تنها به‌عنوان میان‌وعده یا به‌عنوان افزودنی به غذاهایی مانند سالاد مصرف نمایید:
- تخم کدو
- بادام هندی
- پسته
- شاهدانه
- چلغوز
- تخمة آفتاب‌گردان
البته بهتر است دانه‌های خوراکی را به‌صورت خام مصرف نمایید.توجه دشته باشید که بادام نیز یکی از دانه‌های غنی از آهن است؛ اما به‌علت داشتن مقادیر بالای کلسیم منبع مناسبی برای جذب آهن در نظر گرفته نمی شود.
حتما بخوانید: برای کم خونی چه بخوریم
غذاهای مفید برای کمبود آهن
با انتخاب غذاهای غنی از آهن می توانید خطر کم خونی ناشی از فقر آهن را کاهش دهید.برای این منظور غذاهای سرشار از آهن را برای برنامه غذایی خود انتخاب کنید.غذاهای سرشار از آهن عبارتند از:
- گوشت قرمز و سفید
- غذای دریایی
- لوبیا
- سبزیجات با برگ سبز تیره مانند اسفناج
- میوه های خشک مانند کشمش و زردآلو
- غلات، نان و پاستا غنی شده با آهن
- نخود فرنگی
علاوه براین برای افزایش جذب آهن، می توانید غذاهای حاوی ویتامین C را انتخاب کنید.شما می توانید با نوشیدن آب مرکبات یا خوردن سایر غذاهای غنی از ویتامین C همزمان با مصرف غذاهای پر آهن، جذب آهن بدن خود را افزایش دهید. ویتامین C موجود در آب مرکبات، مانند آب پرتقال، به بدن کمک می کند تا آهن رژیم غذایی را بهتر جذب کند.ویتامین C همچنین در مواد غذایی زیر نیز وجود دارد:
- کلم بروکلی
- گریپ فروت
- کیوی
- سبزیجات
- خربزه
- پرتقال ها
- فلفل
- توت فرنگی
- نارنگی
- گوجه فرنگیها
حتما بخوانید:فواید کپسول ایزی آیرون برای رفع کم خونی و زنان باردار
غذاهای مضر برای فقر آهن
در کنار مواد غذایی مفید برای جذب بهتر آهن و درمان فقر آهن، برخی مواد غذایی هم وجود دارند که مانع از جذب آهن می شوند این مواد غذایی عبارت اند از:
- چای و قهوه
- شیر و دیگر انواع لبنیات
- غلات کامل صبحانه
- مواد غذایی حاوی تانن؛ مانند انگور و ذرت
- مواد غذایی غنی از گلوتن؛ مانند مواد غذایی بر پایة آرد، جو و گندم از جمله پاستا
- غذاهای حاوی فیتات (فیتیک اسید)؛ مانند برنج و گندم
- غذاهای حاوی اگزالیک اسید؛ مانند شکلات، بادام‌زمینی و جعفری
درمان کمبود آهن
به راحتی می توان مقدار آهن مورد نیاز بدن را با مصرف برخی از غذاهای غنی از آهن تأمین کرد. دو منبع دریافت آهن عبارتند از: آهن هم (heme) و آهن غیرهم (Non-heme). منابع آهن Heme از پروتئین حیوانی دریافت می شوند. آهن heme در بدن بهتر جذب می شود. آهن Non-heme را می توان از منابع گياهی دریافت کرد.
مصرف آهن شما زمانی که از غذاهای حاوی آهن استفاده می کنید و همچنین با ترک نوشیدنی هایی مانند چای و قهوه (که مانع جذب آهن می شوند)، افزایش می یابد.
منابع آهن non-heme
برخی از بهترین منابع آهن non-heme عبارتند از:
- سبزیجات برگ سبز مانند اسفناج (که دارای اسید فولیک و بتا کاروتن نیز است)
- چغندر
- سویا
- لوبیا
- تخمه کدو تنبل
- میوه های تازه
- میوه های خشک.
برخی از بهترین منابع آهن heme
- گوشت قرمز
- غذاهای دریایی و مرغ
شما باید اطمینان حاصل کنید که از اندام هایی مانند جگر که دارای محتوای بالای آهن است استفاده می کنید.
هنگام مصرف آهن، مهم است که بدانید ویتامین C به جذب آن کمک می کند. بنابراین، هنگام خوردن سبزیجات یا گوشتی که غنی از آهن است، می توانید لیمو یا هر منبع دیگر ویتامین C را نیز به وعده غذایی خود اضافه کنید.
سخن آخر
آهن یکی از مواد مغذی ضروری برای بدن می باشد. کمبود آهن می تواند منجر به آسیب های متفاوت در بدن شود. البته در مراحل اولیه ممکن است هیچ علامتی وجود نداشته باشد. ناخن های شکننده و ضعف و خستگی از علائم رایج کمبود آهن می باشد. کمبود آهن باعث ایجاد بیماری هایی از جمله کم خونی می شود. کمبود آهن در زنان بیشتر از مردان است. علائم کمبود آهن دارید، با پزشک مشورت کنید. آنها ممکن است تغییرات رژیم غذایی یا دارو را توصیه کنند. آنها همچنین ممکن است آزمایشاتی را انجام دهند تا ببینند آیا بیماری زمینه ای نیاز به رسیدگی دارد یا خیر. لوبیا، مرغ و... بهترین منابع آهن هستند.
مطالب مرتبط:
علائم کمبود آهن در بدن کدام است
درمان کم خونی و فقر آهن با داروهای گیاهی