پیلونفریت حاد یا عفونت کلیه، نوعی از عفونت دستگاه ادراری است که بر روی یک یا هر دو کلیه تاثیر می گذارد. تقریبا 2 درصد از زنان در طول بارداری خود به عفونت دستگاه ادراری مبتلا می شوند. عفونت کلیه و سایر عفونت های دستگاه ادراری نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارند تا از بروز هر گونه عارضه برای مادر یا نوزاد جلوگیری شود. در این مقاله، علل، علائم، عوارض، درمان و پیشگیری از عفونت کلیه در دوران بارداری را مورد بررسی قرار می دهد.
چه چیزی باعث عفونت کلیه در دوران بارداری می شود؟
احتمال بروز عفونت کلیه در زنان باردار به دلیل تغییرات مکانیکی و هورمونی در بدن می تواند افزایش پیدا کند. زنان در سه ماهه دوم و سوم بارداری بیشتر در معرض پیلونفریت حاد قرار دارند. تا 40 درصد از زنان مبتلا به باکتریوری درمان نشده، به پیلونفریت در دوران بارداری دچار می شوند. این عفونت معمولا توسط باکتری های اشریشیا کلی (E. coli) ایجاد می شود که از مجاری ادراری به مثانه و سپس کلیه ها می روند. باکتری های دیگری که می توانند باعث عفونت دستگاه ادراری شوند، شامل کلبسیلا پنومونیه، پروتئوس میرابیلیس، یا استافیلوکوک است.
عوامل زیر ممکن است خطر عفونت کلیه در دوران بارداری را افزایش دهد
- شکم باردار متورم ممکن است در رعایت بهداشت دچار مشکل شود. همچنین، عفونت ها به دلیل کوتاه بودن مجرای ادرار که نزدیک به مقعد است، در بدن زن راحت تر از بدن مرد پخش می شوند. این امر منجر به انتقال آسان باکتری ها از قسمت رکتوم در دهانه مقعد به مجرای ادراری می شود.
- بزرگ شدن کلیه: غلظت بالای هورمون پروژسترون ترشح شده در دوران بارداری باعث اتساع مجاری ادرار، کند شدن جریان ادرار می شود که منجر به تجمع آن در مثانه می شود. باعث بزرگ شدن کلیه ها شده و زمان زیادی را برای تکثیر باکتری ها و ایجاد عفونت فراهم می کند.
- فشرده شدن مجرای ادرار و مثانه: رحم در حال رشد فشار زیادی به مجرای ادرار و مثانه وارد می کند و دفع جریان ادرار را مشکل می کند.
- افزایش pH ادرار و گلیکوزوری (قند اضافی در ادرار) باعث افزایش رشد باکتری ها در دوران بارداری می شود.
- دفع استروژن از طریق ادرار در بارداری افزایش می یابد. ثابت شده است که این مساله باعث افزایش رشد باکتری های اشریشیا کلی (E. coli) می شود.
علائم عفونت کلیه در دوران بارداری چیست؟
عفونت کلیه به دو نوع پیلونفریت حاد و پیلونفریت مزمن دسته بندی می شود، که هر کدام علائم متفاوتی دارند. پیلونفریت حاد در دوران بارداری شایع است.
علائم و نشانه های پیلونفریت حاد
- تبی که معمولا بیشتر از 38 درجه سانتی گراد است
- لرز
- درد پهلو (در ناحیه بالای شکم، طرفین یا پشت دنده ها)
- بی اشتهایی (کاهش اشتها)
- حالت تهوع یا استفراغ
- ادرار چرک مانند (ادرار ابری، حاوی چرک)
- هیپوترمی (مورد نادر کاهش دمای بدن)
برخی از زنان ممکن است دارای علائم دستگاه ادراری تحتانی یا سابقه داشتن آن باشند، که به شرح زیر است:
- دیسوریا (ادرار دردناک همراه با سوزش)
- دفع ادرار فوری (نیاز ناگهانی به دفع ادرار)
- تکرر ادرار (نیاز به دفع ادرار مکرر)
در صورت شک یا عدم اطمینان از احتمال وجود عفونت های کلیوی یا سایر عفونت های ادراری، توصیه می شود که به دنبال کمک های فوری پزشکی باشید. تشخیص و درمان به موقع، می تواند خطر عوارض تهدید کننده زندگی پیلونفریت حاد را کاهش دهد.
عوارض عفونت کلیه در دوران بارداری
عفونت کلیه در صورت عدم درمان در دوران بارداری، می تواند باعث عوارض جدی برای مادر و جنین شود.
- سپسیس مادر و شوک سپتیک: این اختلال زمانی رخ می دهد که واکنش های شیمیایی بدن باعث عوامل بیماری زا نامتعادل می شوند و ممکن است منجر به شوک سپتیک شود، که آسیب دیدگی اعضای بدن و فشار خون پایین است.
- زخم کلیه یا کلیه ها که می تواند منجر به بیماری های مزمن کلیه و نارسایی کلیه شود.
- فشار خون بالا و پره اکلامپسی (فشار خون بالا با آسیب اندام)
- کوریوآمینیوتیت یا آمنیونیت
- کم خونی
- سقط جنین یا تولد نوزاد با بیماری مادرزداری: این حالت در مراحل اولیه بارداری رخ می دهد.
- بروز علائم زایمان زودهنگام: انتقال باکتری ها به کیسه آمنیوتیک و پروستاگلاندین های تولید شده به دلیل عفونت ممکن است باعث انقباضات رحمی قبل از زمان زایمان شود.
- زایمان زودرس: زایمان زودهنگام می تواند منجر به زایمان خود به خودی شود که در اکثر موارد در هفته 33 تا 36 بارداری رخ می دهد.
- وزن کم در هنگام تولد: نوزادان ممکن است در هنگام تولد وزن کمتر از 2500 گرم داشته باشند. نوزادان نارس نیز وزن کمتری به ازای هر هفته زودتر متولد شدن از دوره بارداری خواهند داشت.
- ورم ریوی و دیسترس حاد تنفسی
تشخیص عفونت کلیه در دوران بارداری
پزشک از شما چندین سوال پرسیده و سابقه پزشکی تان را بررسی می کند تا در مورد سابقه سلامتی تان بداند. آزمایش های تشخیصی زیر برای ارزیابی بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد:
- معاینه های فیزیکی: پزشک ممکن است دمای بدن، فشار خون، ضربان قلب و حساسیت شکم به خصوص در قسمت زیر دنده ها را بررسی کرده تا احتمال عفونت کلیه را بررسی کند.
- مشخصات بیوفیزیکی جنین: این آزمایش های قبل از تولد شامل سونوگرافی و نظارت بر ضربان قلب جنین برای بررسی سلامتی کودک است.
- آزمایش ادرار: این آزمایش آزمایشگاهی برای تشخیص چرک، باکتری، خون، گلبول های سفید خون، و گلبول های قرمز خون در دستگاه ادراری انجام می شود.
- کشت ادرار: یک نمونه تمیز از ادرار در آزمایشگاه کشت شده تا نوع باکتری که باعث عفونت شده است را تشخیص دهند.
- آزمایش خون: پزشک ممکن است شمارش کامل خون (CBC)، الکترولیت خون، نیتروژن اوره خون (BUN) و آزمایشات کراتینین خون را برای ارزیابی عفونت و عملکرد کلیه تجویز کند. اگر نشانه هایی از سپسیس وجود داشته باشد، می توان کشت خون و سنجش اسید لاکتیک انجام داد. افزایش سطح اسید لاکتیک با پیامدهای بد در عفونت های کلیوی در دوران بارداری همراه است.
- مطالعات تصویربرداری: در صورت بروز عفونت مكرر كلیه یا بهبود علائم بعد از درمان اولیه، آزمایشات تصویربرداری مورد نیاز است. سونوگرافی و تصویربرداری های MRI ممکن است به شناسایی ناهنجاری های ساختاری مانند سنگ ها کمک کرده که باعث انسداد شده است. در صورت وجود نشانه واضح با قرار گرفتن در معرض اشعه محدود، از سی تی اسکن و پیلوگرام داخل وریدی استفاده می شود.
- پزشک ممکن است آزمایشات تشخیصی بیشتری را بر اساس علائم بالینی و شدت عفونت تجویز نماید. ممکن است به انجام این آزمایشات نیاز داشته باشید تا بیماری هایی مانند پانکراتیت، بیماری های التهابی لگن، سنگ کلیه و ... را تشخیص دهید که ممکن است شبیه به پیلونفریت باشند.
درمان عفونت کلیه در دوران بارداری
درمان اولیه بیماری شامل جلوگیری از عوارض پیلونفریت است. درمان استاندارد آن شامل بستری شدن در بیمارستان و تجویز تزریق داخل وریدی آنتی بیوتیک هایی مانند سفتریاکسون (Rocephin) تا زمانی است که تب به مدت 48 ساعت برطرف شود. پزشک ممکن است قبل از نتایج کشت ادرار و حساسیت به آنتی بیوتیک، با یک آنتی بیوتیک با طیف گسترده، درمان اولیه را شروع کند. اکثر بیماران در مدت 24 تا 48 ساعت به درمان اولیه واکنش نشان می دهند. اگر بعد آنتی بیوتیکی که به بیمار داده می شود هیچ گونه بهبودی مشاهده نشد، پس ممکن است به این معنا باشد که باکتری ها به آنتی بیوتیک تجویز شده مقاوم هستند. این شایع ترین علت اولیه شکست درمان است. در این خصوص، پزشک ممکن است بر اساس نتایج کشت ادرار آنتی بیوتیک دیگری یا ترکیبی از آنتی بیوتیک ها را تجویز کند.
درمان پیلونفریت حاد در دوران بارداری شامل موارد زیر است:
- بی حسی برای درد پهلو: مسکن های درد ساده مانند استامینوفن ممکن است برای تعداد معدودی از خانم ها موثر باشد، با این وجود، برای موارد درد شدید به او مسکن های مشتقات تریاک داده می شود. داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی به دلیل خطرات برای مادر و جنین، منع مصرف دارند.
- ترومبوپروفیلاکسی: برای کاهش تحرک یا استراحت در بستر، استفاده از جوراب های واریس (جوراب هایی که به گردش جریان خون کمک می کنند) و هپارین با وزن مولکولی کم توصیه می شود. این کار خطر تشکیل لخته شدن خون را کاهش می دهد.
- داروهای توکولیتیک: به جلوگیری از انقباضات رحمی کمک می کند.
- تزریق استروئیدی قبل از تولد: در صورتی که تهدید زایمان زودرس باعث سرعت بخشیدن بلوغ ریه جنین می شود، مصرف آن در نظر گرفته می شود.
هنگامی که به مدت 48 ساعت تب نداشتید و در صورتی که هیچ گونه خطر دیگری وجود نداشته باشد، پزشک ممکن است آنتی بیوتیک های خوراکی را جایگزین آنتی بیوتیک های تزریق وریدی کند و مرخص شدن شما از بیمارستان را در نظر بگیرد. درمان با آنتی بیوتیک برای پیلونفریت معمولا حداقل برای 10 روز ادامه پیدا می کند، زیرا عود مجدد بیماری ممکن است در مدت 7 روز بعد از شروع درمان رخ دهد. برخی از درمان های توصیه شده برای 14 تا 21 روز است. پزشک ممکن است بعد از خاتمه درمان یک آزمایش ادرار را تجویز کند تا تایید شود هیچ گونه باکتری در ادرار وجود ندارد، و هر ماه باقی مانده تا خاتمه بارداری این کار انجام می شود. اگر اخیرا عفونت را تجربه کرده اید یا از یک داروی ثانویه برای درمان عفونت اولیه استفاده می شود، پزشک ممکن است دوز کمتری از آنتی بیوتیک را برای دوره طولانی تری پس از آن پیشنهاد کند. این آنتی بیوتیک می تواند شامل موارد زیر باشد:
- دوز مصرفی در طول بارداری تنها سفالکسین یا نیتروفورانتوئین
- درمان سرکوب کننده با نیتروفورانتوئین (50 یا 100 میلی گرم در زمان خواب) تا زمان زایمان.
چگونه می توان از عفونت کلیه در دوران بارداری جلوگیری کرد؟
مراحل زیر ممکن است در کاهش خطرات عفونت کلیه در دوران بارداری کمک کند:
- هر روز 8 تا 10 لیوان آب بنوشید، زیرا به خارج شدن باکتری ها از مجاری ادراری کمک می کند. رنگ زرد روشن یا زرد کم رنگ ادرار نشان دهنده سطح آب مناسب در بدن است.
- ناحیه تناسلی خود را تمیز نگه دارید. لکه ها را بعد از دفع ادرار خشک کنید.
- همیشه بعد از استفاده از سرویس بهداشتی، ناحیه شرمگاهی را با استفاده از دستمال کاغذی از جلو به عقب پاک کنید.
- برای تمیز کردن ناحیه تناسلی از مصرف صابون های قوی، دوش، ضد عفونی کننده یا اسپری های بهداشتی زنانه اجتناب کنید، زیرا می توانند پوست شما را تحریک کنند.
- در طول عفونت، از مصرف کافئین و الکل اجتناب کنید.
درمان های خانگی برای عفونت کلیه در دوران بارداری
غذاهای زیر ممکن است در جلوگیری از عفونت کلیه و کمک به بهبودی در طول دوره بارداری موثر باشد:
- زغال اخته: مصرف زغال اخته ممکن است به جلوگیری از بروز عفونت کلیه کمک کند. مطالعات اخیر نشان می دهند که مقادیر زیاد تانین در زغال اخته مانع از چسبیدن باکتری های اشریشیا کلی به دیواره دستگاه ادراری می شود. می توانید زغال اخته را به سالاد و برنج قهوه ای اضافه کرده، از عصاره زغال اخته استفاده کرده و یا آب زغال اخته فاقد شیرین کننده بنوشید.
- بلوبری: بلوبری نیز از اتصال باکتری های اشریشیا کلی به مجاری ادراری جلوگیری می کند. می توانید آن را به سالاد، اسموتی یا ماست اضافه کنید.
- پروبیوتیک: آنها حاوی باکتری های خوبی مانند لاکتوباسیلوس و کازئی هستند که از رشد باکتری های مضر در مهبل جلوگیری می کنند. پروبیوتیک در مکمل ها موجود است. ماست، پنیر، کفیر و سایر محصولات تخمیر شده شیر منابع خوبی از پروبیوتیک ها هستند.
- غذاهای غنی از ویتامین C: غذاهای غنی از ویتامین C مانند مرکبات، کلم بروکلی، فلفل، سیب زمینی، گوجه فرنگی، کیوی و توت فرنگی مصرف کنید.
- جعفری: این سبزی حاوی آپی ژنین است که خاصیت ضد التهابی و ادرار آور دارد. آب جعفری یک تقویت کننده طبیعی است که به تقویت جریان ادرار کمک می کند. به دفع سموم و میکروارگانیسم ها از کلیه نیز کمک می کند.
- ریشه های مارشمالو: دارای خاصیت ادرار آور است که جریان ادرار را بهبود می بخشد. همچنین ممکن است مشکل در دفع ادرار را بهبود ببخشد.
- سرکه سیب: به دلیل داشتن خواص ضد التهابی متعدد خود شناخته شده است و از هر گونه رشد باکتری جلوگیری کرده تا مانع از عفونت دستگاه ادراری شود.
- سیر: این یک ادرار آور طبیعی است که به از بین بردن سموم و میکروارگانیسم های بدن کمک می کند.
- سر خار گل: دارای خواص ضد التهابی و ضد باکتریایی است. این گیاه برای درمان تورم مجاری ادرار مفید است، در نتیجه شما را از درد در هنگام ادرار رهایی می دهد.
- دانه کرفس با نام Apium Graveolens نیز شناخته می شود، دارای خواص ضد باکتریایی، ضد قارچ و ادرار آور است. این دانه ها با افزایش جریان ادرار ممکن است به جلوگیری از عفونت دستگاه ادراری کمک کنند.
سوالات متداول در مورد عفونت کلیه در دوران بارداری
1. چه اتفاقی می افتد اگر در دوران بارداری دچار عفونت دستگاه ادراری شده و هیچ گونه علائمی نداشته باشید؟
این مربوط به باکتریوری است که در آن باکتری ها در دستگاه ادراری ساکن شده و هیچ گونه علائمی از خود نشان نمی دهند. طبق توصیه کالج آمریکایی متخصص زنان و زایمان، در مراجعه ها به مطب پزشک در دوران بارداری در ابتدا باید آزمایش ادرار برای علائم باکتریوری انجام شود و کشت ادرار نیز در سه ماهه سوم بارداری توصیه می شود. در صورت مثبت بودن نتیجه آزمایش، به شخص آنتی بیوتیک داده می شود تا مانع از خطر ابتلا به عفونت دستگاه ادراری در دوره بارداری شوند.
2. چه عواملی خطر عفونت دستگاه ادراری در دوران بارداری را افزایش می دهند؟
دیابت، اضافه وزن، سابقه مکرر داشتن عفونت دستگاه ادراری، حاملگی چند قلو، سنگ مجاری ادراری یا کلیه، مصرف دخانیات و ناهنجاری های ساختاری کلیه ها ممکن است خطر ابتلا به عفونت را در زنان باردار افزایش دهد.
3. چه مدت داروها در دوران بارداری اثر خواهند کرد؟
هنگامی که آنتی بیوتیک را مصرف کنید، احتمالا در مدت 24 تا 48 ساعت بهبودی را تجربه خواهید کرد. با این وجود، حتی اگر علائمی هم نداشته باشید، باید مصرف آنتی بیوتیک را تا زمان تجویز شده توسط پزشک ادامه دهید.
نتیجه گیری
عفونت کلیه در دوران بارداری؛ با دارو و مراقبت کاملا قابل درمان است. به محض تردید در مورد عفونت دستگاه ادراری، به پزشک مراجعه کنید و در مورد این مساله با پزشک صحبت نمایید. حتما داروهای تجویزی توسط پزشک را به موقع مصرف کنید و بهداشت را در خانه رعایت کنید.