کولیت اولسراتیو یا کولیت زخمی (ulcerative colitis) یک بیماری التهابی روده (IBD) است که باعث التهاب و زخم در دستگاه گوارش می شود. علائم کولیت اولسراتیو بسته به شدت التهاب و محل وقوع آن می تواند متفاوت باشد. در این مطلب سلام دنیا، درباره اینکه کولیت اولسراتیو چیست و چه علائمی دارد؛ علت و درمان کولیت اولسراتیو یا کولیت روده صحبت کردیم. با ما همراه باشید.
کولیت اولسراتیو چیست؟
کولیت اولسراتیو یا کولیت زخمی (ulcerative colitis) یک بیماری التهابی روده (IBD) است که باعث التهاب و زخم در دستگاه گوارش می شود. بیماری کولیت اولسراتیو داخلی ترین پوشش روده بزرگ (کولون) و راست روده را درگیر می کند. علائم این بیماری معمولا بصورت ناگهانی بروز پیدا نمی کند، بلکه با گذشت زمان ایجاد می شوند.
کولیت اولسراتیو می تواند بیماری تضعیف کننده ای باشد و حتی برخی اوقات می تواند به عوارض تهدید کننده حیات تبدیل شود. اگرچه برای این بیماری هیچ درمان شناخته شده ای وجود ندارد، اما داروها می تواند علائم و نشانه های بیماری را تا حد زیادی کاهش دهد و باعث بهبودی طولانی مدت شود.
حتما بخوانید: علائم سرطان روده بزرگ چیست
علائم کولیت اولسراتیو
علائم کولیت اولسراتیو بسته به شدت التهاب و محل وقوع آن می تواند متفاوت باشد. علائم و نشانه ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- اسهال، اغلب به همراه خون یا چرک
- درد و گرفتگی شکم
- درد مقعد
- خونریزی مقعدی، دفع مقدار کمی خون همراه با مدفوع
- اضطرار برای دفع مدفوع
- ناتوانی برای دفع مدفوع علیرغم شرایط اضطرار
- کاهش وزن
- خستگی
- تب
- در کودکان، بروز مشکل رشد
اکثر افراد مبتلا به کولیت اولسراتیو علائم خفیف تا متوسط دارند. دوره بیماری ممکن است متفاوت باشد و برخی افراد دوره های طولانی برای بهبودی دارند.
انواع کولیت اولسراتیو
پزشکان اغلب کولیت اولسراتیو را بر اساس محل وقوع آن دسته بندی می کنند. انواع کولیت اولسراتیو عبارتند از:
- پروکتوسیگموئیدیت. این التهاب مقعد و کولون سیگموئید یعنی پایین ترین قسمت روده بزرگ را درگیر می کند. علائم و نشانه‌های آن شامل اسهال خونی، گرفتگی و درد شکمی و ناتوانی در دفع مدفوع علیرغم تمایل به انجام آن (بیماری تنسموس) است.
- کولیت سمت چپ. التهاب از بالای راست روده (کولون) به سمت کولون سیگموئید (پایین ترین قسمت روده بزرگ) و کولون نزولی گسترش پیدا می کند. علائم و نشانه‌های آن شامل اسهال خونی، گرفتگی شکم و درد در سمت چپ، و اضطرار برای دفع مدفوع است.
- پانکولیت. این نوع التهاب اغلب کل روده بزرگ را تحت تاثیر قرار می دهد و باعث بروز اسهال خونی که می تواند شدید باشد می شود، علائم آن شامل گرفتگی و درد شکمی، خستگی و کاهش وزن قابل توجه است.
زمان مراجعه به پزشک
اگر با تغییرات مداوم در عادات روده خود مواجه هستید یا در صورتی که علائم و نشانه هایی مانند موارد زیر را دارید به پزشک مراجعه کنید:
- درد شکم
- وجود خون در مدفوع
- اسهال مداوم که با داروهای بدون نسخه رفع نمی شود
- اسهالی که مانع از خوابیدن شما می شود
- تبی که دلیل مشخصی ندارد و بیشتر از 1 یا 2 روز طول می کشد
اگرچه کولیت اولسراتیو منجر به مرگ نمی شود، اما بیماری جدی محسوب می شود که در برخی موارد می تواند باعث بروز عوارض تهدید کننده حیات شود.
علت بروز کولیت اولسراتیو
علت دقیق کولیت اولسراتیو ناشناخته است. قبلاً اینطور بنظر می رسید که علت بروز این بیماری به رژیم غذایی و استرس مرتبط بوده است، اما حالا پزشکان می دانند که این عوامل ممکن است باعث تشدید این بیماری شود و عامل بروز آن نیستند.
یکی از دلایل احتمالی بروز این بیماری اختلال در عملکرد سیستم ایمنی است. زمانی که سیستم ایمنی بدن در تلاش برای مقابله با یک ویروس یا باکتری مهاجم است، یک پاسخ ایمنی غیر طبیعی باعث می شود که سیستم ایمنی به سلول های دستگاه گوارش هم حمله کند.
به نظر می رسد عامل وراثت نیز در بروز کولیت اولسراتیو دخیل است چون این بیماری در افرادی که اعضای خانواده آنها مبتلا به کولیت اولسراتیو هستند شایع تر است. با این وجود، اکثر افراد مبتلا به کولیت اولسراتیو این سابقه خانوادگی را ندارند.
حتما بخوانید: علائم سرطان مقعدی چیست
عوامل خطر کولیت اولسراتیو
کولیت اولسراتیو تقریباً تعداد یکسانی از زنان و مردان را تحت تأثیر قرار می دهد. عوامل خطر ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- سن. کولیت اولسراتیو اغلب قبل از 30 سالگی رخ می دهد. با این حال، ممکن است این بیماری در هر سنی بروز پیدا کند و برخی از افراد ممکن است تا سن 60 سالگی به این بیماری مبتلا نشوند.
- نژاد یا قومیت. اگرچه سفیدپوستان بیشترین در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند، اما این وضعیت ممکن است برای هر نژادی رخ دهد. در نژاد یهودی، خطر ابتلا به بیماری بیشتر است.
- سابقه خانوادگی. در صورتی که یکی از بستگان نزدیک مانند والدین، خواهر و برادر یا فرزندتان به این بیماری مبتلا باشد،در معرض خطر بیشتری قرار دارید.
عوارض کولیت اولسراتیو
عوارض احتمالی کولیت اولسراتیو عبارتند از:
- خونریزی شدید
- یک سوراخ در روده بزرگ (کولون سوراخ شده)
- کم آبی شدید
- تحلیل استخوان ها (پوکی استخوان)
- التهاب پوست، مفاصل و چشم
- افزایش خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ
- ورم سریع روده (مگاکولون سمی)
- افزایش خطر لخته شدن خون در سیاهرگ ها و سرخرگ ها
تشخیص کولیت اولسراتیو
تنها روش تشخیص قطعی کولیت اولسراتیو آندوسکوپی به همراه نمونه برداری بافت است. انواع دیگر آزمایش ها می توانند به رد کردن عوارض یا سایر اشکال بیماری التهابی روده مانند بیماری کرون کمک کنند. برای اینکه پزشک بتواند کولیت اولسراتیو را تایید کند، ممکن است یک یا چند مورد از آزمایش ها و روش های زیر را انجام دهید:
آزمایشات آزمایشگاهی برای تشخیص کولیت روده
آزمایش خون. پزشک شما ممکن است آزمایش خون را برای بررسی کم خونی، وضعیتی که در آن گلبول های قرمز کافی برای حمل اکسیژن کافی به بافت های شما وجود ندارد، یا برای بررسی علائم عفونت پیشنهاد دهد.
نمونه مدفوع. وجود گلبول های سفید یا پروتئین های خاصی در مدفوع شما می تواند نشان دهنده کولیت اولسراتیو باشد. نمونه مدفوع می تواند سایر اختلالات مانند عفونت های ناشی از باکتری ها، ویروس ها و انگل ها را رد کند.
آندوسکوپی کولیت روده
کولونوسکوپی. این معاینه به پزشک اجازه می دهد تا کل روده بزرگ شما را با استفاده از یک لوله نازک، منعطف و با کمک لامپ که یک دوربین در انتهای آن قرار دارد، مشاهده کند. در طول این روش، پزشک شما همچنین می تواند نمونه های کوچکی از بافت (بیوپسی) را برای تجزیه و تحلیل آزمایشگاهی بردارد. نمونه برداری از بافت برای تشخیص این وضعیت ضروری است.
حتما بخوانید: 5 مشکلی که با کولونوسکوپی قابل تشخیص است
سیگموئیدوسکوپی منعطف. پزشک شما از یک لوله باریک، منعطف و لامپ برای معاینه راست روده و کولون سیگموئید قسمت انتهای پایین روده بزرگ استفاده می کند. در صورتی که روده بزرگ دچار التهاب شدید باشد، پزشک ممکن است این آزمایش را به جای کولونوسکوپی کامل انجام دهد.
آزمایشات تصویربرداری کولیت روده
اشعه ایکس. در صورتی که علائم شدید باشد، پزشک ممکن است از یک آزمایش اشعه ایکس استاندارد از ناحیه شکم استفاده کند تا عوارض جدی مانند سوراخ شدن روده بزرگ را رد کند.
سی تی اسکن. اگر پزشک مشکوک به عارضه کولیت اولسراتیو باشد، ممکن است سی تی اسکن از شکم یا لگن شما انجام شود. سی تی اسکن همچنین ممکن است نشان دهد که چه مقدار از روده بزرگ دچار التهاب شده است.
توموگرافی کامپیوتری (CT) انتروگرافی و انتروگرافی ام آر (MR). اگر پزشک بخواهد هر گونه التهاب در روده کوچک را رد کند، ممکن است، یکی از این آزمایش‌های غیرتهاجمی را توصیه کند. این آزمایشات برای تشخیص التهاب در روده نسبت به آزمایشات تصویربرداری معمولی حساس‌تر هستند. آنتروگرافی ام آر MR یک آزمایش جایگزین بدون استفاده از تشعشع است.
درمان کولیت اولسراتیو
درمان کولیت اولسراتیو معمولاً شامل درمان دارویی یا جراحی است. چندین دسته از داروها ممکن است برای درمان کولیت اولسراتیو موثر باشند. نوع انتخاب دارو به شدت بیماری شما بستگی دارد. داروهایی که برای برخی افراد پاسخ خوبی می دهند ممکن است برای سایر افراد موثر نباشند، بنابراین پیدا کردن دارویی که برای شما موثر باشد می تواند زمان بر باشد. علاوه بر این، از آنجایی که برخی داروها عوارض جانبی جدی دارند، باید مزایا و خطرات هر درمانی را خوب بررسی کنید.
درمان کولیت روده با داروهای ضد التهاب
داروهای ضد التهاب اغلب اولین قدم برای درمان کولیت اولسراتیو محسوب می شوند و برای اکثر افراد مبتلا به این بیماری مناسب هستند. این داروها عبارتند از:
آمینوسالیسیلیک اسید 5. نمونه هایی از این نوع داروها عبارتند از سولفاسالازین (آزولفیدین)، مسالامین یا مزالازین (Asacol HD، Delzicol، غیرع)، بالسالازید (Colazal) و اولسالازین (Dipentum). نوع و نحوه مصرف دارو اینکه از طریق خوراکی یا تنقیه یا شیاف استفاده می‌شود، به ناحیه ای از روده بزرگ که دچار التهاب شده بستگی دارد.
کورتیکواستروئیدها. این داروها، که شامل پردنیزون و بودزوناید هستند، معمولا برای درمان کولیت اولسراتیو متوسط تا شدید که به درمان‌های دیگر پاسخ نمی‌دهند، تجویز می‌شوند. این داروها به دلیل بروز عوارض جانبی، معمولا بصورت طولانی مدت تجویز نمی شوند.
درمان کولیت روده با داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی
این داروها کار را با سرکوب پاسخ سیستم ایمنی که فرآیند التهاب را آغاز می کند، انجام می دهند، و علاوه بر این منجر به کاهش التهاب نیز می شوند. برای برخی افراد، ترکیبی از این داروها بهتر از مصرف یک دارو به تنهایی عمل می کند.
داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی عبارتند از:
آزاتیوپرین (Azasan، Imuran) و مرکاپتوپورین (Purinethol، Purixan). اینها پر مصرف ترین داروهای سرکوب کننده ایمنی برای درمان بیماری التهابی روده محسوب می شوند. مصرف آنها مستلزم این است که تحت نظر پزشک باشید و آزمایش خون را به طور منظم انجام دهید تا بتوانید بروز هر گونه عوارض جانبی از جمله اثرات روی کبد و لوزالمعده را بررسی کنید.
سیکلوسپورین (Gengraf، Neoral، Sandimmune). این دارو معمولاً برای افرادی استفاده می شود که به سایر داروها پاسخ خوبی نداده اند. سیکلوسپورین دارای پتانسیل عوارض جانبی جدی است و برای استفاده طولانی مدت مناسب نیست.
توفاسیتینیب (Xeljanz). این دارو که "مولکول کوچک" نامیده می شود، با متوقف کردن روند التهاب عمل می کند. مصرف توفاسیتینیب زمانی برای درمان کولیت اولسراتیو موثر است که سایر درمان ها موثر واقع نشوند. عوارض جانبی اصلی این دارو شامل افزایش خطر عفونت زونا و لخته شدن خون است.
سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) اخیراً هشداری در مورد مصرف توفاسیتینیب صادر و بیان می کند که مطالعات اولیه نشان دهنده افزایش خطر ابتلا به مشکلات جدی مرتبط با قلب و سرطان ناشی از مصرف این دارو هستند. اگر از توفاسیتینیب برای درمان کولیت اولسراتیو استفاده می کنید، بدون مشورت با پزشک خود، مصرف دارو را قطع نکنید.
درمان کولیت روده با داروهای بیولوژیک
این دسته از داروها پروتئین های ساخته شده توسط سیستم ایمنی را هدف قرار می دهند. انواع داروهای بیولوژیک مورد استفاده برای درمان کولیت اولسراتیو عبارتند از:
اینفلکسی مب (Remicade) ، آدالیموماب (Humira) و گولیموماب (Simponi). این داروها که بازدارنده فاکتور نکروز تومور (TNF) یا داروهای بیولوژیک نامیده می شوند، با خنثی کردن پروتئین تولید شده توسط سیستم ایمنی بدن شما عمل می کنند. این داروها برای افراد مبتلا به کولیت اولسراتیو شدید هستند و به درمان های دیگر پاسخ نمی دهند یا نمی توانند آنها را تحمل کنند تجویز می شود.
ودولیزوماب (Entyvio).این دارو برای درمان کولیت اولسراتیو برای افرادی که به درمان‌های دیگر پاسخ نمی‌دهند یا نمی‌توانند تحمل کنند تأیید شده است. این دارو با مسدود کردن سلول های التهابی از رسیدن به محل التهاب عمل می کند.
اوستکناماب (Stelara). این دارو برای درمان کولیت اولسراتیو در افرادی که به درمان‌های دیگر پاسخ نمی‌دهند یا نمی‌توانند تحمل کنند تأیید شده است. این دارو با مسدود کردن پروتئین دیگری که باعث التهاب می شود، برای درمان بیماری عمل می کند.
سایر داروهای برای کولیت زخمی
ممکن است برای مدیریت علائم خاص کولیت اولسراتیو به داروهای بیشتری نیاز داشته باشید. همیشه قبل از استفاده از داروهای بدون نسخه با پزشک خود صحبت کنید. ممکن است پزشک یک یا چند مورد از موارد زیر را توصیه کند.
- داروهای ضد اسهال. برای رفع اسهال شدید، ممکن است مصرف لوپرامید (Imodium A-D) موثر باشد. داروهای ضد اسهال را با احتیاط فراوان و پس از صحبت با پزشک خود استفاده کنید، زیرا ممکن است خطر بزرگ شدن روده بزرگ (مگاکولون سمی) را افزایش دهند.
- مسکن ها. برای تسکین درد خفیف، پزشک ممکن است استامینوفن (تیلنول) را توصیه کند، ولی ایبوپروفن (ادویل، موترین IB، سایرین)، ناپروکسن سدیم (Aleve) و دیکلوفناک سدیم را توصیه نمی کند، چون این داروها می تواند علائم را بدتر و شدت بیماری را افزایش دهند.
- ضد اسپاسم. گاهی اوقات پزشکان داروهای ضد اسپاسم را برای تسکین گرفتگی عضلات تجویز می کنند.
- مکمل های آهن. در صورتی که خونریزی مزمن روده دارید، ممکن است دچار کم خونی فقر آهن شوید به همین دلیل پزشک مکمل های آهن را برای شما تجویز می کند.
حتما بخوانید: بهترین مواد غذایی برای کم خونی فقر آهن
جراحی
جراحی می تواند کولیت اولسراتیو را رفع کند، جراحی شامل برداشتن روده بزرگ و راست روده یا رکتوم است (روش جراحی پروکتوکولکتومی). در بیشتر موارد، جراحی شامل روشی به نام جراحی آناستوموز ایلئونال (J-pouch) است. این روش جراحی نیاز به پوشیدن کیسه برای جمع آوری مدفوع را رفع می کند. جراح شما یک کیسه از انتهای روده کوچک شما ایجاد می کند. سپس کیسه به طور مستقیم به مقعد شما متصل می شود و به شما امکان می دهد مواد زائد را به طور نسبتاً طبیعی دفع کنید.
در برخی موارد قرار دادن کیسه امکان پذیر نیست. در این صورت، جراحان یک سوراخ دائمی در شکم شما ایجاد می کنند (استومای روده ای) که مدفوع از این طریق برای جمع آوری در یک کیسه متصل عبور داده می شود.
غربالگری سرطان
به دلیل افزایش خطر ابتلا به سرطان روده، به انجام غربالگری مکرر نیاز خواهید داشت. برنامه غربالگری سرطان توصیه شده به محل بیماری و مدت زمانی که به آن مبتلا بوده اید بستگی دارد. افراد مبتلا به پروکتیت در معرض خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ نیستند.
در صورتی که بیماری بیشتر قسمت راست روده را درگیر کند، هر 1 تا 2 سال یک بار به غربالگری، کولونوسکوپی به منظور پیشگیری از سرطان روده بزرگ نیاز خواهید داشت، اما اگر بیشتر روده بزرگ شما درگیر شده شد، غربالگری 8سال پس از تشخیص بیماری شروع می شود، یا اگر تنها سمت چپ روده بزرگ شما درگیر باشد، غربالگری 15 سال دیگر شروع می شود.
شیوه زندگی و درمان خانگی کولیت اولسراتیو
گاهی اوقات ممکن است هنگام مواجهه با کولیت اولسراتیو احساس درماندگی کنید. اما تغییر در رژیم غذایی و شیوه زندگی می تواند برای کنترل علائم و طولانی‌تر شدن زمان مابین تشدید علائم موثر باشد.
هیچ مدرک قطعی مبنی برای اینکه مواد غذایی که مصرف می کنید باعث بروز بیماری التهابی روده می شود وجود ندارد. اما برخی غذاها و نوشیدنی‌ها می‌توانند علائم و نشانه‌های بیماری را به‌ویژه در هنگام عود وضعیت بدتر کنند.
نگه داشتن یک دفترچه یادداشت برای مواد غذایی که می خورید و همچنین احساسی که بعد از خوردن آنها پیدا می کنید می تواند مفید باشد. اگر متوجه شدید که برخی از غذاها باعث تشدید علائم شما می شوند، می توانید آنها را از برنامه رژیم غذایی خود حذف کنید.
رژیم غذایی کولیت اولسراتیو
در ادامه چند توصیه کلی برای رژیم غذایی وجود دارد که می تواند برای مدیریت بیماری مفید باشد:
- مصرف محصولات لبنی را محدود کنید. بسیاری از افراد مبتلا به بیماری التهابی روده متوجه می شوند که مشکلاتی مانند اسهال، درد شکم و گاز روده با محدود کردن یا حذف محصولات لبنی بهبود پیدا می کنند. این به این دلیل است که ممکن است دچار عدم تحمل لاکتوز باشید، یعنی بدن شما نمی تواند قند شیر (لاکتوز) موجود در غذاهای لبنی را هضم کند. استفاده از یک محصول آنزیمی مانند شیر بدون لاکتوز نیز ممکن است برای این افراد مفید باشد.
- وعده های غذایی کوچک میل کنید. ممکن است متوجه شوید که با خوردن 5 یا 6 وعده غذایی کوچک در روز به جای 2 یا 3 وعده بزرگتر احساس بهتری دارید.
- مایعات فراوان بنوشید. سعی کنید روزانه مقدار زیادی مایعات بنوشید. آب بهترین مایعات است. الکل و نوشیدنی های حاوی کافئین روده های شما را تحریک می کنند و می توانند اسهال را بدتر کنند، و همینطور نوشیدنی های گازدار اغلب باعث تولید گاز در روده می شوند.
- با یک متخصص تغذیه صحبت کنید. اگر شروع به کاهش وزن کرده اید یا رژیم غذایی شما بسیار محدود شده است،برای انتخاب بهتر مواد غذایی با یک متخصص تغذیه صحبت کنید.
درمان خانگی کولیت اولسراتیو با کنترل استرس
اگرچه استرس باعث بروز بیماری التهابی روده نمی شود، اما می تواند علائم و نشانه های شما را بدتر کند و ممکن است باعث عود بیماری شود. برای کمک به کنترل استرس، موارد زیر را امتحان کنید:
ورزش. حتی ورزش سبک هم می تواند برای کاهش استرس، تسکین افسردگی و عادی سازی عملکرد روده مفید باشند. با پزشک خود برای انتخاب یک برنامه ورزشی که برای شما مناسب است صحبت کنید.
بیوفیدبک. این تکنیک کاهش استرس به شما کمک می کند تا تنش عضلانی را کاهش دهید و ضربان قلب خود را با کمک یک دستگاه بیوفیدبک کاهش دهید. هدف این روش کمک به شما برای قرار گرفتن در یک وضعیت آرام و بی دغدغه است تا بتوانید راحت تر با استرس کنار بیایید.
تمرینات تمدد اعصاب و تنفس منظم. یک روش موثر برای مقابله با استرس، انجام تمرینات تمدد اعصاب و تنفس است. می توانید در کلاس های یوگا و مدیتیشن شرکت کنید یا در خانه با استفاده از کتاب، سی دی یا دی وی دی این تمرینات را انجام دهید.
طب جایگزین
بسیاری از افراد مبتلا به اختلالات گوارشی از نوعی طب مکمل و جایگزین (CAM) استفاده می کنند. با این حال، مطالعات کمی وجود دارند که ایمنی و اثربخشی طب مکمل و جایگزین برای درمان اختلالت گوارشی را نشان دهند. اگرچه تحقیقات برای اثربخشی این مورد محدود است، اما شواهدی وجود دارد نشان می دهد افزودن پروبیوتیک ها به همراه سایر داروها ممکن است برای درمان بیماری های التهابی مفید باشد، اما این مورد ثابت نشده است.