هر چند طی دهه های گذشته واژه اعتیاد (Addiction) دچار تغییرهای زیادی شده است و تعاریف متعددی برای آن بیان شده است. در گذشته اعتیاد (Addiction) صرفاً وابستگی به یک نوع مواد مخدر شیمیایی مانند مشروبات الکلی یا هروئین و ... محسوب می شد. اما امروزه به دلیل به وجود آمدن انواع اعتیاد جدید مانند اعتیاد به کار، اعتیاد به اینترنت و اعتیاد به بازی های کامپیوتری که جز اعتیاد رفتاری (Behavioral Addiction) می باشد؛ تعریف اعتیاد به گونه ای تغییر کرد که شامل تمام این موارد شود. امروزه می توان اعتیاد را به این شکل تعریف کرد. ما در این مقاله از سایت سلام دنیا، به بررسی کامل اینکه اعتیاد چیست، انواع اعتیاد کدام است، انواع مواد اعتیاد آور و در نهایت فرد معتاد کیست و علائم ظاهری و رفتاری فرد معتاد پرداختیم. با ما همراه باشید.
اعتیاد چیست؟
اعتیاد یا خوگیری، به هر نوع وابستگی به یک محرک و درگیر شدن با آن با وجود داشتن آثار مخرب برای ذهن و مغز ما خوشایند و لذت بخش باشد و تجربه مجدد آن محرک ، باعث افزایش تمایل درونی برای تکرار دوباره آن تجربه شود.
اعتیاد به دلیل اینکه باعث ایجاد عوارض روی سیستم عصبی مرکزی شخص می شود به عنوان یک بیماری محسوب می شود، زیرا بیماری اعتیاد مدارهای عصبی که مربوط به سیستم انگیزش، حافظه و پاداش می باشد را در مغز دچار اختلال می کند و همین اختلال باعث بروز عوارض بیولوژیکی، اجتماعی، روانی و فیزلوژیکی می شود.
سازمان بهداشت جهانی از سال 1964 میلادی توصیه کرده است که از عبارت "وابستگی دارویی" یا "وابستگی به دارو" به جای اصطلاح اعتیاد استفاده شود.
از لحاظ مفهومی، بیماری اعتیاد یک بیماری اصلی، عصبی و مزمن (بیماری مزمن در علم پزشکی به بیماری گفته میشود که بلند مدت هستند) می باشد که به دلیل عوامل فیزیولوژیک، ژنتیکی و اجتماعی رشد می کند و دارای مشخصه ای مانند اختلال در کنترل انجام عملی، یا احساس اجبار در انجام یک کار مشخص با وجود اطلاع داشتن از آثار خطرناک آن باشد.
با توجه به تعریف اعتیاد می توان متوجه این مسئله شد که چرا امروزه بازی های مثل Clash of Clans و ... جز اعتیاد رفتاری محسوب می شود به دلیل اینکه وقتی شخصی هر بار شروع به انجام این بازی های می کند، بیشتر ترغیب به تکرار آن دارد.
حتما بخوانید: نشانه های اعتیاد جنسی
انواع اعتیاد
اعتیاد دارای انواع مختلفی می باشد. اعتیاد جسمی و اعتیاد روحی و روانی
اعتیاد جسمی
به معنای پاسخ فیزیولوژیک بدن نسبت به تاثیر مواد جدیدی که وارد بدن شده است می باشد این پاسخ اغلب با پدیده تطبیق پذیری (Tolerance) ظاهر می شود یعنی به علت زیاد شدن تعداد گیرنده های عصبی و همچنین پایین آمدن واسطه های عصبی که در سیستم عصبی مرکزی وجود دارد باعث افزایش نیاز فرد مصرف کننده می شود. طول دوران ترک اعتیاد جسمی خیلی کوتاه تر از اعتیاد روانی می باشد و معمولا با درد، بی خوابی، پرخوابی و در برخی مواقع خماری همراه می باشد.
اعتیاد روانی
به علت لذت و نئشگی (سرخوشی) مصرف مواد مخدر (یک وضعیت ذهنی که در آن شخص احساس هیجان، لذت و خوشحالی می کند هر چند این نئشگی کوتاه مدت است)، می باشد. به دلیل اینکه مواد مخدر باعث به هم ریختن نظم ترشح واسطه های عصبی فرد معتاد می شود، وی دچار آسیب ها یا تناقضات روحی می گردد.
مثلا مصرف ماده مخدر شیشه (مت آمفتامین) موجب بالا رفتن ترشح دوپامین در مغز می شود و این ماده باعث ایجاد حالت سرخوشی، تمرکز، بیخوابی و... می شود. زمانی که فرد مصرف شیشه را قطع می کند به دلیل کاهش سطح دوپامین دچار افسردگی، بی تمرکزی و خواب آلودگی می شود. به دلیل اینکه مدت زمان زیادی طول می کشد تا واسطه های عصبی به حالت طبیعی خود برگردند. اعتیاد روانی خطرناک تر و مهللک تر از اعتیاد جسمی می باشد.
- لازم به ذکر است که تمامی مواد مخدر باعث ایجاد اعتیاد روانی می شوند ولی برخی از آنها می تواند اعتیاد جسمی نداشته باشند.
حتما بخوانید: بهترین راه های ساده ترک اعتیاد به شیشه در خانه
اعتیاد می تواند مجاز یا غیر مجاز باشد.
اعتیاد مجاز
مصرف همیشگی موادی که تحت عنوان دارو شناخته می شوند که می تواند طبیعی یا مصنوعی باشد که با تجویز پزشک یا به صورت خودسرانه استفاده می شود. می تواند گفت استفاده موادی مانند سیگار و تنباکو که از نظر روحی و روانی باعث ایجاد وابستگی می شود جز اعتیاد مجاز دسته بندی می شود.
اعتیاد غیر مجاز
مصرف مداوم مواد مخدری که از نظر قوانین کشوری و یا بین المللی غیر قانونی شناخته شود و همچنین باعث ایجاد وابستگی در فرد شود، جز اعتیاد غیر مجاز دسته بندی می شود.
آشنایی با مواد اعتیاد آور
مواد اعتیاد آور به دو نوع تقسیم بندی می شود:
1- تقسیم بندی مواد مخدر براساس تاثیری که بر سیستم عصبی مرکزی می گذارد شامل سه گروه می باشد:
1-1- تحریک کننده های سیستم عصبی : هر موادی که باعث تحریک و افزایش گیرنده های عصبی می شود مانند شیشه، آمفتامین، کوکائین، نیکوتین و اکستازی
حتما بخوانید: علائم اعتیاد به شیشه
1-2- موادی که باعث کند شدن سیستم عصبی می شود: موادی مانند الکل، باربیتورات یا باربیتوریت (نام عمومی همۀ داروهای تضعیف کننده سیستم عصبی مرکزی می باشد)، مشتقات شاهدانه (مانند حشیش و ماری جوانا)، مشتقات افیون که شامل تریاک، هروئین و کراک است و همچنین مواد استنشاقی مانند چسب و بنزین
1-3- سومین گروه از موادمخدر که بر سیستم عصبی مرکزی تاثیر می گذارد مواد توهم زا می باشد مانند مسکالین، اکستازی، پی سی پی ، پسیلوسیبین و ال اس دی (LSD) که معروف ترین داروی روان گردان می باشد.
2. انواع مواد مخدر از نظر وابستگی
تقسیم بندی مواد مخدر از نظر وابستگی که توسط راهنمای تشخیصی و آماری اختلال های روانی (DSM-5 ) طبقه بندی شده است.
- وابستگی به الکل، تنباکو، مواد توهم زا، وابستگی به مواد محرک مانند شیشه، آمفتامین، کوکائین
- وابستگی به مواد آرام بخش مثل داروی خواب آور یا ضد اضطراب و بنزودیازپین ها
- مسمومیت با کافئین
- وابستگی به مواد افیونی (مثل تریاک، هروئین، نورجیزک که یک نوع ماده تزریقی است)، وابستگی به مواد استنشاقی مثل چسب، بنزین و ...
مراحل اعتیاد
اعتیاد دارای سه مرحله میباشد:
1. مرحله آشنایی
در این مرحله شخص از طرق گوناگون (مثلاً به واسطه دوستان خود ) با مواد مخدر و روش استفاده آن آشنا می شود.
2. مرحله شک و تردید
در این مرحله فرد بین دوراهی قرار دارد و سعی می کند با میل و نفس خود مبارزه کند.
3. اعتیاد واقعی
در این مرحله شخص معتاد شده و برای اینکه به حالت سرخوشی (نئشگی) برسد، هر دفعه میزان مصرف خود را افزایش می دهد.
دوره باطل اعتیاد
اعتیاد یک دوره باطل 5 مرحله ای دارد:
1. مصرف مواد : شخص شروع به مصرف مواد می کند.
2. احساس گناه و پشیمانی : فرد معتاد بعد از مصرف احساس گناه ( حس انجام کار غلط) و پشیمانی می کند.
3. تحریک روانی : به دلیل اینکه مواد مخدر روی مغز معتاد تاثیر می گذارد، موجب تحریک روانی شخص می شود.
4. هوس مواد : وسوسه و تحریک روانی باعث می شود که شخص معتاد دوباره هوس مصرف مواد کند.
5. برگشت به عادت : بعد از گذشت یک دوره شخص به مواد عادت می کند.
حتما بخوانید: جملات انگیزشی و مثبت برای ترک اعتیاد تاثیرگذار
فرد معتاد کیست؟
قبل از اینکه درباره فرد معتاد صحبت کنیم لازم است تا با مکانیسم و فرایند اعتیاد آشنا شوید. اینکه چگونه فرد معتاد می شود. همانطور که می دانید سرماخوردگی بیماری سیستم تنفسی انسان محسوب می شود، اعتیاد یا همان وابستگی به مواد مخدر نیز نوعی ناهنجاری در سیستم عصبی مرکزی انسان می باشد که می تواند ریشه های روانی، خانوادگی، شخصیتی و اجتماعی داشته باشد.
سلول عصبی در بدن انسان ها که وظیفه احساس و انتقال انواع پیام ها را بر عهده دارد نورون، نامیده می شود که هر کدام از آنها وظیفه دریافت و ارسال پیام های خاصی را بر عهده دارند. این پیام ها مربوط به احساساتی مانند احساس موفقیت، شادی، رضایت و یا شکست و افسردگی و ... می باشد. هر کدام از این نورون ها با مواد شیمیایی خاصی مثل سروتونین، دوپامین، اندروفین و آدرنالین تحریک می شود. ترشح این مواد توسط مغز باعث می شود در شرایط مختلف بدن مدیریت شود مثل موادی که باعث می شود که احساس درد قطع شود.
حال مصرف هر نوع مواد مخدری باعث می شود که مقدار زیادی از این مواد که وظیفه جلوگیری از احساس درد یا شادی و رضایت را در بدن دارند در خون وارد شود. و همین امر موجب تسکین درد یا احساس سرخوشی و نئشگی شود. ورود این مواد از طریق عامل بیرونی باعث توقف تولید طبیعی این مواد (آدرنالین و سروتونین و...) در بدن شده و همچنین حساسیت بدن به آن کاهش می یابد.
مثلا با پایین آمدن سطح سروتونین، فرد احساس شکست و افسردگی می کند و برای رها شدن از آن دوباره به مواد مخدر روی می آورد و تکرار این کار باعث تضعیف بدن و از کار افتادن عملکرد مغز در تولید این مواد طبیعی می شود و همین امر باعث وابسته شدن شخص به مواد و اعتیاد می شود.
حال باید دید که فرد معتاد کیست؟ باید گفت همه افرادی که مواد مصرف می کنند معتاد نیستند. این افراد را می توان به سه دسته تقسیم کرد که از میان این سه دسته کسانی جز معتادان مزمن می باشند به بیماری اعتیاد مبتلا می شوند.
1. دسته اول : مصرف کنندۀ تفننی
این افراد هر چند وقت یک بار برای تفریح در مناسبت های خاص مواد مخدر مصرف می کنند که این مصرف بیش از حد نبوده تنها باعث احساس سرخوشی شخص شده و فرد واکنش طبیعی نسبت به مواد دارد.
- 2. دسته دوم : مصرف کنندۀ شدید
- این افراد کسانی هستند که برای فرار از احساسات دردناک و کمک به تحمل استرس و فشار زندگی مواد مصرف می کنند ولی به تدریج به میزان مواد خود اضافه می کنند که باعث می شود مقاومت بدن در برابر آن مواد بیشتر شود.
- این اشخاص در صورت نداشتن مواد احساس بی قراری می کنند.
- این افراد شروع به تجربه بدشدن حال جسمی و روانی ، بی سرو سامانی وضعیت شغلی و تحصیلی و از دست دادن علاقه خود نسبت به لذت های ساده می کنند که همین امر موجب گرایش به گوشه گیری می شود.
- این دسته اگر یک دلیل کافی برای ترک مواد مخدر داشته باشند، قدرت ترک یا کنترل مواد را دارند.
- این افراد می توانند هم تبدیل به فرد دسته اول (مصرف کنندۀ تفننی) یا معتاد مزمن و واقعی (دسته سوم) شود.
3. دسته سوم : معتادان مزمن و واقعی
- در این دسته اعتیاد به قدری شدید و زیاد است که مغز به مصرف مواد وابسته شده و برای انجام کارهای عادی خود نیاز به مواد مخدر دارد.
- معتادان این دسته با مصرف مواد مخدر به شدت احساس آرامش و هیجان می کنند به همین دلیل هرگز نمی توانند به دسته اول یا دوم برگردند.
- در این افرادر ساختار ارتباطی مغز دچار حالت غیر عادی می شود. و شخص معتاد سلامت عقل خود را از دست داده و دچار رفتارهای عصبی و خشن می شود.
- این معتادان دچار حالت آلرژی می شوند یعنی با اینکه از نتایج زیان بار مواد مخدر آگاه هستند ولی قادر به ترک کردن آن نیستند.
- این افراد ارتباط خود را با دوستان، خانواده و جامعه از دست داده و موجب نادیده گرفتن و بی توجهی نسبت به خود و دیگران می شود.
- به دلیل اینکه در انجام کارهای عادی و روزانه ناتوان هستند به مواد مخدر نیاز پیدا می کنند.
- زندگی آنها دچار بی سر و سامانی و غیرقابل اداره شدن می شود به همین دلیل این افراد به زندگی بی علاقه می شوند و به فکر خودکشی می افتند.
حتما بخوانید: چگونه یک فرد معتاد را ترک دهیم؟
علائم ظاهری فرد معتاد
شخص معتاد یا کسی که سوء مصرف مواد دارد دارای علائم ظاهری متعددی می باشد که این علائم می تواند فیزیکی و جسمی و هم رفتاری و روحی باشد. در این بخش تعدادی از این علائم را معرفی کرده ایم.
علائم فیزیکی و جسمی افراد معتاد
1- قرمز شدن چشمها
2- نداشتن تعادل در حرکات خود
3- بی توجهی به نظافت و بهداشت شخصی
4- داشتن نگاه های مات و خیره به مدت طولانی
5- وجود محل های گوناگون تزریق سرنگ در بدن
6- کاهش اشتها
7- کاهش علاقه به کار و تحصیل و داشتن غیبت های مکرر
8-گذراندن مدت طولانی در دستشویی و حمام
9- استشمام بوهای غیر طبیعی از لباس و یا دهان
10- کشف سنجاق و سوزن های سیاه، قاشق خمیده، لوله های خالی خودکار
11- خواب آلودگی
علائم رفتاری و روحی فرد معتاد
1- تغییر ناگهانی خلق و خو و بی قراری زیاد
2-ناپدید شدن برخی از اشیاء خانه (دزدی از خانه)
3-عوض کردن دوستان خود
4-کند شدن رفتار و انجام حرکات عادی با تاخیر
سخن آخر
اعتیاد (Addiction)؛ به هر نوع وابستگی به یک محرک و درگیر شدن با آن که موجب احساس لذت در مغز شود می گویند که میتواند جسمی یا رفتاری باشد. اعتیاد چیست و یک فرد معتاد چه نشانه هایی دارد، را در این پست در سلام دنیا به شما یاد دادیم. امیدوارم این مطلب برای شما مفید بوده باشد. می توانید این پست را با دوستان خود در شکبه های اجتماعی به اشتراک بگذارید.
مطالب مرتبط
اعتیاد عاطفی چیست و چگونه می توان اعتیاد عاطفی را از بین برد؟