خیار (به انگلیسی : Cucumber) که نام دیگر آن بادرنگ می باشد؛ از خانواده کدو قلیایی و تیرۀ کدوییان است. دارای ساقه بالارونده (یا ویره : ساقه ها و برگ های ویژه ای در گیاهان که شکل نخ مانند دارند و دور هر تکیه گاهی می پیچند) است. به گفته پژوهشگران مبدا و منشا پیدایش و رویش خیار، کشور هند است . خیار دارای 1000 گونه مختلف می باشد که همه آن ها خوراکی نیستند.
خیارها در حالت کلی به سه شکل هستند: خیارهای خاص که مخصوص خیار شور بوده، خیارهای گلخانه ای (بی دانه)، و سومین شکل آن خیار مجلسی یا بریدنی می باشد. امروزه خیارها به صورت هیدروپونیک (یا همان آب کشت، شیوۀ کشت گیاه بدون خاک می باشد و موادغذایی مورد نیاز گیاه به آبی که به گیاه می دهند، اضافه می شود) بدون ریشه روی زمین رشد می کند و اگر تکیه گاه نداشته باشد در سطح زمین می پیچد.
از نظر شکل ظاهری معمولاً خیار، استوانه ای شکل است که می تواند تا 60 سانتی متر از نظر طولی و 10 سانتی متر از نظر قطر رشد کند و همچنین دارای برگهای بزرگ و پهنی می باشد.از نظر گیاه شناسان، خیار یک سَته (میوۀ گوشتی ساده که مرز مشخصی بین قسمت میانی و دورنی آن وجود ندارد) و قسمت بیرونی آن سخت تر از قسمت درونی آن می باشد.
جدول مواد مغذی خیار خام با پوست
همان طور که در جدول مشاهده می نمایید 95% خیار را آب تشکیل می دهد که می تواند 67 کیلوژول انرژی تولید کند. خیار مواد مغذی زیادی ندارد اما ویتامین K آن می تواند 16 درصد از نیاز روزانه بدن به ویتامین K را تامین نماید.
| مواد مغذی در هر 100 گرم (3/5 اونس) | مقدار |
| انرژی | 65 کیلوژول (16 کیلوکالری) |
| کربوهیدرات‌ها | 3٫63 گرم |
| قندها | 1٫67 گرم |
| فیبر | 0٫5 گرم |
| چربی | 0٫11 گرم |
| پروتئین | 0٫65 گرم |
| آب | 95٫23 |
| ویتامین ب 1 (تیامین) | 0٫027 میلی‌گرم (2٪) |
| ویتامین ب 2 (ریبوفلاوین) | 0٫033 میلی‌گرم (2٪) |
| ویتامین ب 3 (نیاسین) | 0٫098 میلی‌گرم (1٪) |
| پانتوتنیک اسید (ویتامین ب5) | 0٫259 میلی‌گرم (5٪) |
| ویتامین ب 6 | 0٫04 میلی‌گرم (3٪) |
| اسید فولیک (ویتامین ب 9) | 7 میکروگرم (2٪) |
| ویتامین C | 2٫8 میلی‌گرم (5٪) |
| ویتامین K | 16٫4 میکروگرم (16٪) |
| کلسیم | 16 میلی‌گرم (2٪) |
| آهن | 0٫28 میلی‌گرم (2٪) |
| منیزیم | 13 میلی‌گرم (4٪) |
| منگنز | 0٫079 میلی‌گرم (4٪) |
| فسفر | 24 میلی‌گرم (3٪) |
| پتاسیم | 147 میلی‌گرم (3٪) |
| سدیم | 2 میلی‌گرم (0٪) |
| روی | 0٫2 میلی‌گرم (2٪) |
| فلورید | 1٫3 میکرو گرم |
گلدهی و گل افشانی خیار
برخی از انواع خیارها بدون بارور شدن گیاه به وجود می آیند و این امر باعث به وجود آمدن خیارهای بی دانه (گلخانه ای) می شود. خیارهایی که گرده افشانی (یک فرآیند مهم در چرخه تولیدمثل در گیاهان دانه دار است) درآنها انجام نشده است، به دلیل اینکه در میوه های بی دانه گرده افشانی باعث کم شدن کیفیت آنها می شود. برای جلوگیری از عمل گرده افشانی خیارها در گلخانه یا مکانی که دسترسی زنبورها به آنجا غیرممکن باشد، پرورش داده می شود.
انواع خیار
1. خیار سبز
خیار سبز، نام های دیگری نیز از جمله بادرنگ، حیارزه، عجور، فلوموس، دارد. خیار سبز دارای طبعیت سرد و تر می باشد و همپنین حاوی آسپیرین و آنتی اکسیدان است. خیار سبز دارای خواص زیادی می باشد ازجمله رفع قرمزی چشم، درمان بی خوابی (با خوردن یک عدد خیار قبل از خواب)، رفع خارش پوست، جلوگیری از سرماخوردگی، ضد سرطان و ...
2.خیار چنبر معمولی
به خیار چنبر، شنبر، کرداله یا خیار دراز، قئاهندی و قومیا نیز گفته می شود. از نظر ویژگی های ظاهری، خیار چنبر یک نوع خیار باریک و دراز است که ارتفاع آن ممکن است به نیم یا یک متر برسد. عطر خیار چنبر نسبت به خیار سبز کمتر است و رنگ آن سبز روشن و به صورت راه راه می باشد.
1- خیار چنبر دارای خواص درمانی زیادی است از جمله خواص درمانی آن ضد سرطانی بودن آن است.
2- همچنین باعث کاهش فشارخون می شود.
3- خاصیت ضد صفرایی دارد.
4- موجب راحتی زایمان می شود (برای اینکار خشک شده آن را با زعفران، گلاب و شکر ترکیب نمایید).
5- خیار چنبر درمان کننده اسهال صفراوی (خشک)، حناق، درد مفاصل، رفع عطش، شفافیت پوست و... می شود.
3. خیار چنبر ارمنی
خیار چنبر ارمنی نیز ویژگی های خاصی دارد . این نوع خیار یک گیاه یکساله است که به صورت بالارونده رشد می کند که گاهی موارد ارتفاع آن می تواند به 3 متر برسد. برگ های آن به شکل گرد و 3 یا 5 لوپی است و ساقه های آن گوشه دار می باشد. خیار چنبر ارمنی از طریق نشاء و بذر کاشته می شود و برداشت آن نیز براساس اندازه آن در زمان مشخص می باشد.
4. خیار بیترملون یا کارلا
خیار بیتر ملون یا کارلا یک میوه گرمسیری و بومی شبه قاره هند است.این گیاه می تواند تا ارتفاع 5 متر رشد کند. کارلا دارای طعم تلخی هست ولی خواص درمانی زیادی برای سلامتی دارد. از خیار بیترملون بیشتر به صورت پخته استفاده می شود. در چین از این میوه در غذاهای خود استفاده می کنند و در هند نیز از میوه آن استفاده می شود. در آفریقا و آسیا از کارلا در طب سنتی استفاده می کنند.
برخی از خواص بیترملون را در اینجا بیان نموده ایم.
- یکی از خواص خیار بیترملون یا کارلا درمان معده درد می باشد.
- همچنین برای درمان دیابت، رماتیسم، نقرس، سرفه، استفراغ، بیماری های پوستی و زخم، دردهای قاعدگی، یبوست و کاهش دهنده تب و بیماری های تنفسی کاربرد دارد.
- در کنار همه این خواص، خیار بیترملون برای پیشگیری از سرطان، ایدز و درمان عفونت نیز مفید می باشد.
5. خیار خسیب پرگل هندی
خیار خسیب پرگل هندی، جز خیارهای گلخانه ای بوده و پر از گل و دارای میوه های شیاردار و کشیده می باشد. برگهای این نوع خیار پهن و رنگ میوه های آن سبز روشن است و دارای مقاومت بالا در برای ویروس های میوه خیار می باشد. این خیار مناسب کشت گلخانه ای در بهار، تابستان و پاییز است.
6. خیار لیمویی (Cucumis Sativus)
خیار لیمویی، جز خیارهای بوته ای می باشد. خیاری به رنگ زرد است و طعم آن شیرین و یک کم کلایم تر از خیار معمولی می باشد. و ظاهر آن شبیه لیمو است. خیار لیمویی به اندازه یک توپ تنیس می باشد؛ برای همین گاهی یک عدد آن برای 2 نفر کافی است. این نوع خیار نسبت به گونه های دیگر در برابر سرما حساسیت کمتری دارد. میوه های آن به اندازه 8 تا 10 سانتی متر می باشند و می توانند در دمای اتاق به مدت 1 تا 2 روز بمانند. خیار لیمویی هم به صورت معمولی (تازه خوری) و هم برای ترشی مورد استفاده قرار می گیرد. خیار لیمویی طعم خیار نمی دهد ولی دارای یک پوست نازک و لطیف است.
7. خیار شاخدار آفریقایی
این نوع خیار یک گیاه یک ساله و رونده است و در رنگ های گوناگونی مثل سفید، نارنجی و... تولید می شود. خیار شاخدار آفریقایی به دو نوع سمی و غیرسمی وجود دارد. نوع غیر سمی آن دارای پوست زرد است ولی به خاطر دانه های سبز رنگی که داخل آن قرار دارد شبیه خیار می باشد ولی طعم و مزه آن مانند انار است. شاید به همین دلیل بتوان آن را جز میوه های عجیب دسته بندی کرد.
8. خیار خالدار
این نوع خیار همانطور که از اسمش مشخص است، خیاری است که دارای خال های بر روی پوست خود است و در زنگ های سفید و سبز کشت می شود. از نظر طعم و مزه، همان مزه خیار سبز را دارد ولی علاوه بر آن دارای ویژگی های منحصر به فرد نیز می باشد. برخی از خواص خیار خالدار عبارتند از :
1- باعث رفع خستگی و کسالت می شود.
2- دستگاه گوارش را تقویت می کند.
3- بوی بدن دهان را از بین می برد.
4- موجب سیری و رفع مشکل گرسنگی می شود.
9. خیار وحشی (خرخیار)
خیار وحشی (Ecballium elaterium) یا خیار خارپشت یا جوجه تیغی، گیاهی علفی چند ساله است که دارای خواص پزشکی و درمانی بیشماری می باشد. این خیار به خرخیار، خیار دشتی، خیار آب پران، خیار شنگ، سماهنگ، کربز، کموزکول، اسپند و ... معروف می باشد. خرخیار دارای یک ساقۀ رونده و خوابیده و ضخیم بوده که بیشتر از میوه ی آن استفاده می شود . از شیر یا عصاره بدست آمده از میوه خیار وحشی در پزشکی و درمان استفاده می شود. از نظر ظاهر میوۀ خیار وحشی شبیه به زیتون می باشد البته کمی بزرگتر از آن و از نظر طول به 4 تا 5 سانتی متر می رسد. رنگ میوه این نوع خیار اول سبز است و بعد از رسیدن زرد می شود. خیار وحشی دارای خواص پزشکی و درمانی زیادی می باشد.
برخی از این خواص عبارتند از:
1- از رسوب خشک شده مغز خیار وحشی ماده ای به نام والاتریوم بدست می آید که در طب سنتی به کار می رود. این ماده دارای خاصیت تخدیر (بی حس کنندگی) دارد. برای بیماری هاری (از گاز گرفتن انسان توسط حیوانات هار) و مالاریا به کار می رود.
2- به عنوان پاک کننده دماغ، درمان سردرد، دردهای مفاصل ، نقرص ، تنگی نفس سرفۀ سرد کاربد دارد.
3- خر خیار یا خیار وحشی، خردکننده سنگ کلیه و مثانه، قاعده آور ، درمان کننده کزاز، زیاد کننده ترشح ادرار و مسهل و تخلیۀ کننده قوی است.
4- دم کرده خیار وحشی برای بیماری جذام مفید است.
5- خیار وحشی برای استسقا (پرنوشی) که نشانه بعضی از بیماری ها مثل دیابت می باشد، مفید است.
6- خیار وحشی یا خیار شنگ دارای طبع گرم و تر است و برای همین می توان برای درمان ضرب دیدگی مفاصل به کار برد.
10. خیار مشک (Sicana odorifera)
یکی دیگر از انواع خیار های خیار مشک می باشد که این خیار از خانواده کدوییان است و یک گیاه چند ساله علفی که میوۀ آن شیرین و خوشمزه می باشد. خیار مشک می تواند به رنگ های مختلفی مانند قرمز، سایه های مختلف قهوه ای و تقریبا سیاه باشد. رنگ میوه رسیده آن نارنجی یا زرد می باشد و می توان از آن به عنوان کنسرو یا خوراکی خام استفاده کرد. در صورتی نرسیده باشد می تواند به عنوان سبزیجات از آن استفاده نمود.
11. خیار گرد ایتالیایی
خیار گرد ایتالیایی، خیاری به شکل کوچک و گرد است که دارای رنگ سبز یکدست می باشد. نام دیگر این خیار خربزه کاروسل است که یک گیاه بسیار مقاوم است که میوه های آن به طول 10 تا 12 سانتی متر بوده و طعم ترد و تر دارد. این نوع خیار در برابر خشک سالی مقاوم و بسیار قوی است. از خیار گرد ایتالیایی برای هضم بهتر غذا یا تازه خوری (مصرف تازه آن) می توان استفاده کرد.
12. خیار مکزیکی
خیار مکزیکی با نام های دیگری مثل هندوانه مکزیکی یا هندوانه مینیاتوری مکزیکی نیز شناخته می شود.این نوع خیار، یک گیاه یکساله شبیه تاک است و بین 15 تا 30 سانتی متر ارتفاع دارد. دارای میوه هایی به اندازه 2 تا 5 سانتی متر می باشد. و برای تازه خوری و ترشی مناسب است. گاهی به آن خیار ترش مکزیک (Mouse Melon) نیز گفته می شود. این خیار داری عطر و طعمی عالی است و طعم آن شبیه به خیار ترش است. مردم بومی امریکا از این گیاه فرواوان استفاده می کنند و به آن Sandiita می گویند که به زبان اسپانیایی به معنی هندوانه کوچک است.
13. خیار سیب سبز ریچموند (Richmond Green Apple)
خیار سیب سبز ریچموند، گیاهی یک ساله است . این خیار به شکل بیضی یا کروی بوده و رنگ آن سبز است و یک طعم خوب دارد. اندازه میوۀ آن 5 تا 8 سانتی متر بوده و برای ترشی و تازه خوری مناسب است. بوته های خیار سیب سبز ریچارد را می توان 50 تا 70 روز بعد از کاشت شدن آنها، برداشت کرد.
14. خیار سفید تایلندی
خیار سفید تایلندی دارای ویژگی هایی مانند اندازه متوسط، رنگ سفید و شکل بیضی و طعم و بوی مطبوع است، این خیار پوست نازک و سفید دارد و در آشپزی مورد استفاده قرار می گیرد.
15. خیار سفید مینیاتوری
خیار سفید مینیاتوری، یکی دیگر از انواع خیار است که اندازه آن کوچک و گرد و تپل است؛ رنگ آن سفید و بوی مطبوع و خوبی دارد و همانند خیار سفید تایلندی دارای پوستی نازک و سفید است و برای تازه خوری و آشپزی مناسب می باشد.
16. خیار زرد زیردریایی
یکی دیگر از انواع خیارها، خیار زرد زیردریایی می باشد که اندازه آن بزرگ بوده به شکل گرد، رنگ زرد و با بویی مطبوع و طعم دار است. خیار زرد زیردریایی دارای پوستی نازک و زرد است و برای آشپزی یا تازه خوری مناسب است.
17. خیار جالیز اصفهان
این خیار بومی هند است. خیار جالیز اصفهان گیاهی یک ساله است و به صورت بالارونده بوده که طول آن به 3 متر می رسد. برگهای آن به شکل گرد و دارای 3 تا 5 لوپ می باشد. ویژگی بذر این خیار این است که به صورت طبیعی یک پایه است.
