هیدروسفالی که همچنین آب آوردن مغز نیز نامیده می شود، اختلالی است که در اثر تجمع غیر طبیعی مایع نخاعی مغز (CSF) در حفره ها (بطن های مغز) رخ می دهد. این تجمع غالبا در اثر انسداد ایجاد می شود که از تخلیه مناسب مایعات جلوگیری می کند.
هیدروسفالی یا آب آوردن مغز چیست؟
هیدروسفالی تجمع مایع نخاعی مغز است که می تواند فشار در داخل جمجمه را افزایش دهد که بافت اطراف مغز را له می کند. در برخی موارد، این می تواند باعث شود که اندازه سر به طور ثابت بزرگ تر شود، باعث تشنج و آسیب مغزی می شود. در صورت عدم درمان، هیدروسفالی می تواند کشنده باشد. علائم دیگر شامل سردرد، استفراغ، تاری دید، مشکلات شناختی و مشکلات راه رفتن می شود. دید کلی در مورد مبتلایان به هیدروسفالی بستگی به تشخیص و معالجه سریع این بیماری دارد و آیا اختلالات خاصی وجود دارد یا خیر. اصطلاح «آب آوردن مغز» نادرست است، زیرا مغز توسط مایع نخاعی مغز (CSF) احاطه شده است و آب نیست. مایع نخاعی مغز سه عملکرد حیاتی برای مغز دارد که به شرح زیر است:
- محافظت از سیستم عصبی
- مواد زائد را خارج می کند
- مغز را تقویت می کند
مغز به طور روزانه حدود یک پیمانه مایع نخاعی مغز تولید می کند و مایع نخاعی قبلی مغز جذب رگ های خونی می شود. اگر فرآیند تولید و از بین رفتن مایع نخاعی مغز مختل شود، مایع نخاعی مغز تجمع یافته و باعث هیدروسفالی می شود.
انواع هیدروسفالی
چندین نوع از هیدروسفالی وجود دارد:
1. هیدروسفالی مادرزادی
تقریبا یکی از هر 500 کودک امریکایی با اختلال هیدروسفالی متولد می شوند. ممکن است در اثر عفونت در مادران در دوران بارداری مانند سرخچه یا اوریون یا نقض هنگام تولد مانند اسپینا بیفیدا رخ دهد. این بیماری، یکی از شایع ترین دلایل ناتوانی در رشد نمو حتی شایع تر از سندرم داون یا ناشنوایی است.
2. هیدروسفالی اکتسابی
این اختلال بعد از تولد رخ می دهد و معمولا بعد از سکته مغزی، تومور مغزی، مننژیت یا در نتیجه یک آسیب جدی سر رخ می دهد.
3. هیدروسفالی ارتباطی
این نوع از هیدروسفالی زمانی رخ می دهد که مایع نخاغی مغز پس از ترک بطن دچار انسداد شود. به این هیدروسفالی از نوع «ارتباطی» می گویند، زیرا مایع نخاعی مغز می تواند بین بطن های مغزی جریان پیدا کند.
4. هیدروسفالی غیر ارتباطی
به آن هیدروسفالی مسدود کننده نیز گفته می شود، هیدروسفالی غیر ارتباطی هنگامی رخ می دهد که اتصالات نازک بین بطن ها مسدود شوند.
5. هیدروسفالی فشار طبیعی
این نوع هیدروسفالی، افراد 50 ساله و یا بزرگ تر را تحت تاثیر قرار می دهد. ممکن است بعد از سکته مغزی، آسیب، عفونت، جراحی، یا خونریزی رخ دهد. با این حال، در بسیاری از موارد، پزشکان نمی دانند که چرا این مشکل رخ می دهد. تخمین زده می شود که 375000 سالمند در آمریکا به هیدروسفالی فشار طبیعی مبتلا هستند.
6. هیدروسفالی اکس واکو
این نوع از هیدروسفالی پس از سکته مغزی، آسیب دیدگی مغز یا بیماری های دژنراتیو رخ می دهد. با کوچک شدن بافت مغز، بطن های مغز بزرگ تر می شوند.
علائم هر یک از انواع هیدروسفالی
1. علائم هیدروسفالی مادرزادی (در بدو تولد) به شرح زیر است
- مشکلات تنفسی
- عضلات دست و پا ممکن است سفت و مستعد انقباضات باشد
- برخی مراحل رشد ممکن است با تاخیر مواجه باشد، مانند نشستن یا خزیدن (با دست و پا رفتن)
- فونتانل، یک نقطه نرم در بالای سر که سفت شده و متورم می شود
- تحریک پذیری، خواب آلودگی یا هر دو
- عدم تمایل به خم کردن یا حرکت دادن سر
- تغذیه ضعیف
- سر که بزرگ تر از حالت عادی به نظر می رسد.
- پوست سر نازک و براق است و ممکن است رگه های قابل مشاهده در پوست سر وجود داشته باشد
- مردک چشم ها ممکن است نزدیک به قسمت پایین پلک باشند، که گاهی اوقات با نام «غروب آفتاب» شناخته می شود.
- ممکن است با صدای بلند گریه کند
- تشنج احتمالی
- استفراغ احتمالی
2. علائم هیدروسفالی اکتسابی که پس از تولد رخ می دهد، به شرح زیر است
- به ندرت بی اختیاری دفع مدفوع
- گیجی، عدم تعادل یا هر دو
- خواب آلودگی و بی حالی
- سردرد
- تحریک پذیری، که ممکن است وخیم تر شود
- بی اشتهایی
- حالت تهوع
- تغییرات شخصیتی
- مشکلات بینایی، مانند تاری دید یا دوگانه دیدن
- تشنج یا هیجان
- بی اختیاری ادرار
- استفراغ
- مشکلات راه رفتن به ویژه در بزرگسالان
3. علائم هیدروسفالی فشار طبیعی
بروز علائم آن ممکن است ماه ها تا سال ها طول بکشد.
- تغییر در راه رفتن: ممکن است فرد هنگام برداشتن اولین قدم برای شروع راه رفتن، احساس کند که در نقطه ای یخ زده است. به نظر می رسد که آنها به جای راه رفتن، در حال این سو و آن سو رفتن هستند.
- روند تفکر عادی، کند می شود: ممکن است شخص به سوالات آهسته تر از حد عادی پاسخ دهد، ممکن است در واکنش به موقعیت ها، تاخیر وجود داشته باشد. توانایی پردازش اطلاعات فرد را کاهش می دهد.
- بی اختیاری ادراری: این حالت معمولا بعد از تغییر در راه رفتن رخ می دهد.
عوامل افزایش دهنده ریسک هیدورسفالی
عوامل خطر زیر، خطر هیدروسفالی را افزایش می دهد:
- تولد نوزاد نارس: نوزادانی که به صورت نارس متولد می شوند، در خطر بیشتری از خونریزی داخل بطنی یا خونریزی در بطن های مغز قرار دارند که ممکن است منجر به هیدروسفالی شود.
- مشکلات دوران بارداری: عفونت در رحم در دوران بارداری، خطر هیدروسفالی در جنین در حال رشد را افزایش می دهد.
- مشکلات مربوط به رشد جنین: مثال هایی از آن شامل تکمیل ناقص ستون فقرات است.
سایر اختلالاتی که این خطر را افزایش می دهد، به شرح زیر است:
- ضایعه و تومورهای نخاع یا مغز
- عفونت سیستم عصبی
- خونریزی در مغز
- آسیب شدید سر
علل بروز هیدروسفالی
هیدروسفالی هنگامی رخ می دهد که مایعات بیش از حد در مغز انباشته شود. به طور خاص، بیش از حد مایع نخاعی مغز (CSF) در حفره های (بطن های) مغز جمع می شود. بیش از 100 علل احتمالی برای هیدروسفالی وجود دارد، اما دلایل اصلی آن به شرح زیر است:
- مایع نخاعی بسیار زیادی تولید می شود.
- یکی از بطن ها در مغز مسدود شده یا باریک می شود، توقف یا محدود کردن جریان مایع نخاعی مغز به طوری که نمی تواند از مغز خارج شود.
- مایع نخاعی مغز نمی تواند وارد جریان خون شود.
1. علل هیدروسفالی مادرزادی (موجود در بدو تولد)
کودکی که با انسداد در مجرای مغزی متولد می شود، که راه عبوری طولانی در قسمت میانی مغز است که دو بطن بزرگ را به هم وصل می کند. این شایع ترین علت این اختلال است. کوروئید پلکسوس، بیش از حد مایع نخاعی تولید می کند.
- اختلالات سلامتی در کودک در حال رشد می تواند مشکلاتی در نحوه رشد مغز ایجاد کند. به عنوان مثال، هیدروسفالی در کودکان مبتلا به اسپینا بیفیدا شدید (نقص نخاع در هنگام تولد) شایع است.
- عفونت ها در دوران بارداری: این مساله می تواند بر رشد مغز کودک تأثیر بگذارد. مثال هایی از آن عبارتند از:
- سیتومگالوویروس (CMV)
- سرخک آلمانی (سرخچه)
- اوریون
- سیفلیس
- توکسوپلاسموز
2. علل هیدروسفالی اکتسابی
این اختلال بعد از تولد رخ می دهد و معمولا در اثر آسیب یا بیماری ایجاد می شود که منجر به انسداد بین بطن ها می شود. موارد زیر ممکن است علت آن باشد:
- خونریزی مغزی: خونریزی در داخل مغز
- ضایعات مغزی: ناحیه ای از آسیب یا بیماری در مغز. دلایل احتمالی بسیاری وجود دارد، از جمله آسیب، عفونت، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاص یا مشکلات سیستم ایمنی بدن
- تورموهای مغزی: توده های خوش خیم (غیر سرطانی) یا بدخیم (سرطانی) در مغز
- مننژیت: التهاب غشاهای مغز یا نخاع.
- سکته مغزی: اختلالی که لخته خون یا پارگی شریان یا رگ خونی، جریان خون را به نواحی از مغز مختل می کند.
3. علل هیدروسفالی فشار طبیعی
این اختلال بر اشخاص حداقل 50 ساله اثر می گذارد: در اکثر موارد، پزشکان نمی دانند که چه چیزی باعث این اختلال می شود. گاهی اوقات، ممکن است بعد از سکته مغزی، عفونت یا آسیب دیدگی مغزی ایجاد شود. دو تئوری وجود دارد:
- مایع نخاعی مغز به درستی جذب جریان خون نمی شود. به همین دلیل، مغز شروع به تولید مایع نخاعی کمتری می کند و در نتیجه باعث افزایش تدریجی فشار در یک دوره طولانی می شود. افزایش تدریجی فشار ممکن است باعث آسیب دیدگی مغزی شود.
- یک بیماری اساسی مانند بیماری های قلبی، کلسترول خون بالا یا دیابت بر جریان طبیعی خون تأثیر می گذارد، که ممکن است منجر به نرم شدن بافت مغز شود. بافت نرم شده مغز باعث افزایش فشار می شود.
روش تشخیص آب آوردن مغز
1. نوزادان و خردسالان (هیدروسفالی مادرزادی)
سونوگرافی های عادی دوره بارداری می تواند وجود هیدروسفالی را در دوره بارداری در جنین در حال رشد تشخیص دهد. پس از تولد، سر نوزاد مرتبا اندازه گیری می شود. هر گونه ناهنجاری در اندازه سر احتمالاً به آزمایش های تشخیصی بیشتر منجر می شود. اگر اسکن سونوگرافی هر گونه ناهنجاری را نشان دهد، آزمایشات دیگر نظیر اسکن MRI (تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی) یا اسکن CT (توموگرافی کامپیوتری) انجام می شود که تصاویر دقیقی از مغز ارائه می دهد.
2. هیدروسفالی اکتسابی (پس از تولد رخ می دهد)
اگر کودک یا بزرگسال نشانه ها یا علائم هیدروسفالی را داشته باشند، پزشک موارد زیر را انجام می دهد:
- سابقه پزشکی بیمار را بررسی می کند.
- یک معاینه جسمی و عصبی انجام می دهد.
- یک اسکن تصویربرداری مانند سی تی اسکن یا MRI تجویز می کند.
3. هیدروسفالی فشار طبیعی
تشخیص این نوع هیدروسفالی دشوارتر است، زیرا علائم جزئی تر است و به طور ناگهانی ظاهر نمی شود.
درمان بیماری هیدروسفالی یا آب آوردن مغز
در این بخش، درمورد درمان های هیدروسفالی مادرزادی و اکتسابی و روش های درمانی هیدروسفالی فشار طبیعی بطور جداگانه صحبت خواهد شد.
1. درمان هیدروسفالی مادرزادی و اکتسابی
جهت کاهش فشار بر مغز، هر دو نوع هیدروسفالی نیاز به درمان فوری دارند. در غیر این صورت، خطر جدی آسیب دیدگی مغز وجود دارد، که عملکردهایی مانند تنفس و ضربان قلب را تنظیم می کند.
- شانت، وجود هر گونه لوله یا سوراخ از طریق جراحی برای سیستم جابه جایی مایعات است. یک سوند (لوله نازک با دریچه) در مغز قرار می گیرد تا مایعات اضافی از مغز به قسمت دیگری از بدن مانند شکم، حفره قفسه سینه یا محفظه قلب تخلیه شود. معمولاً این کار کافی بوده و نیازی به درمان بیشتر نیست. بیماران مبتلا به هیدروسفالی معمولا برای بقیه عمر خود نیاز به شانت دارند. در صورت قرارگیری شانت در کودک، جراحی های بیشتر ممکن است برای قرار دادن لوله های بلندتر با افزایش سن کودک مورد نیاز باشد.
- ونتریکولوستومی: جراح سوراخی در پایین بطن ایجاد می کند تا مایعات اضافی به سمت پایین مغز سرازیر شوند. جذب طبیعی در پایه مغز رخ می دهد. این روش جراحی گاهی اوقات هنگامی انجام می شود که جریان مایعات در بین بطن ها مختل می شود.
2. درمان هیدروسفالی فشار طبیعی
شانت ها همچنین ممکن است برای هیدروسفالی فشار طبیعی استفاده شوند. با این وجود، شانت ها ممکن است برای برخی از بیماران مناسب نباشد. جراحی های دیگر ممکن است انجام شود تا مناسب بودن آن مشخص شود:
- سوراخ کمر: مقداری از مایع نخاعی از پایه ستون فقرات خارج می شود. اگر این حالت راه رفتن و توانایی های ذهنی فرد را بهبود ببخشد، احتمالا یک شانت مناسب کمک می کند.
- تست تزریق کمری: یک سوزن از طریق پوست کمر به ستون فقرات وارد می شود. اندازه گیری ها از فشار مایع نخاعی مغز به عنوان مایعی تزریق شده در ستون فقرات صورت می گیرد. اگر فشار مایع نخاعی مغز از یک حدی بیشتر باشد، معمولا بیماران از مزایای استفاده از شانت بهرمند می شوند.
عوارض آب آوردن مغز (هیدروسفالی)
شدت هیدروسفالی به عوامل مختلف از جمله رشد و شدت پیشرفت آن بستگی دارد. اگر در هنگام تولد کودک این بیماری پیشرفته باشد، احتمالاً آسیب مغزی و ناتوانی جسمی ایجاد خواهد شد. اگر چندان شدید نباشد و درمان سریعا صورت گیرد، نگرش کلی نسبت به آن بهتر خواهد بود. نوزادان مبتلا به هیدروسفالی مادرزادی ممکن است برخی از آسیب های مداوم مغز را تجربه کنند، که می تواند منجر به عوارض طولانی مدت شود. مثال هایی از آن به شرح زیر است:
- دامنه توجه محدود
- اوتیسم
- مشکلات یادگیری
- مشکلات هماهنگی جسمی
- مشکلات حافظه
- مشکلات گفتاری
- مشکلات بینایی
راه های پیشگیری از آب آوردن مغز
- بارداری: مراقبت منظم در دوران بارداری می تواند خطر تولد نوزاد نارس را به میزان قابل توجهی کاهش دهد، که خطر ابتلا به هیدروسفالی کودک را کاهش می دهد.
- بیماری های عفونی: مطمئن شوید که تمام واکسیناسیون های خود را انجام داده اید و تمام آزمایش هایی که تجویز شده است را انجام می دهید.
- واکسن مننژیت: مننژیت یکی از دلایل عمده هیدروسفالی است. واکسیناسیون برای برخی از افراد توصیه می شود، این موضوع را با پزشک خود بررسی کنید.
جلوگیری از آسیب دیدگی سر
- هر بار که رانندگی می کنید و یا به عنوان سرنشین در اتومبیل قرار دارید، کمربند ایمنی را ببندید.
- اطمینان حاصل کنید که کودکان نیز کمربند ایمنی خود را بسته اند.
- هرگز در زمانی که تحت تاثیر الکل هستید، رانندگی نکنید.
کلاه ایمنی و یا پوشش سر محافظ مخصوص در شرایط زیر باید همیشه پوشیده شود
- برخورد ضربات در بیس بال یا سافت بال یا کریکت.
- شرکت کردن در ورزش های تماسی
- سوار اسب، موتورسیکلت، دوچرخه، اتومبیل برفی، اسکوتر، یا تمام وسایل نقلیه زمینی می شوید (هم راننده و هم همراه راننده)
- اسنوبرد، اسکی، اسکیت، یا اسکیت بردینگ
نواحی زندگی برای بزرگتر ها
- میله های دستگیره باید در کنار وان حمام، دوش و یا توالت نصب شوند.
- سالمندان باید از نظر جسمی فعال باشند تا از قدرت و تعادل پایین بدن اطمینان حاصل کنند (کاهش خطر افتادن).
- مطمئن شوید که فضای داخل خانه به اندازه کافی روشن است.
- از تشک های ضد لغزش در کف وان حمام و دوش استفاده کنید
- قالیچه های کوچک یا سایر اشیائی که باعث افتادن می شود را بردارید.
- راه پله ها به طور ایده آل باید از هر دو طرف دستگیره داشته باشند.
نواحی زندگی کودکان
- محافظ پنجره نصب کنید.
- در صورت کم سن و سال بودن کودکان، گیت ایمنی را در پایین و بالای پله ها نصب کنید.
نواحی بازی کودکان
سطح زمین بازی کودک باید از مالچ چوب، شن و ماسه یا برخی دیگر از مواد ضربه گیر ساخته شود.
سلاح گرم
سلاح های گرم باید بدون گلوله در داخل صندوق یا کابینت قفل شده نگهداری شود. گلوله ها نباید در همان مکان نگهداری شوند.
منبع: medicalnewstoday